واکاوی واژه «طرز کار» در اصل نود قانون اساسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشکده حقوق، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

اصل 90 قانون اساسی فریادرسی مردم نزد نمایندگان خویش را اساسی‌سازی کرده است که بر مبنای آن هر کس به طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضائیه شکایتی داشته باشد می‌تواند آن را به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مبتنی بر این اصل، کمیسیون اصل 90 به وجود آمد که موظف است به شکایات موضوع این اصل از طرز کار قوای سه‌گانه رسیدگی کند. اما ابهام و کلیت واژة «طرز کار» در اصل یادشده حد معینی از حدود شکایت موضوعِ این اصل، از جهت لزوم یا عدم لزوم کلی بودن و تبدیل به روش شدن رویه مورد شکایت و همچنین عمومیت یا عدم عمومیت خوانده و خواهان شکایت، به دست نمی‌دهد. از این رو، پژوهشگران در پژوهش حاضر با روش توصیفی‌ ـ تحلیلی به دنبال تبیین واژه «طرز کار» و حدود و ثغور شکایت موضوع اصل 90 بودند. بر اساس یافته‌های این پژوهش، مبتنی بر ادلة قانونی و حقوقی، هر امری که به نوعی حاکی از یک روش مستمر در قوای سه‌گانه باشد قابل شکایت در کمیسیون اصل 90 است و در این خصوص فرقی میان امور کلی و غیر کلی نیست و همچنین خوانده و خواهان این شکایت انحصاری در عموم اداره ندارد و شکایت از فرد مسئول در یکی از قوا نیز، مادامی که بازگشت به امور روشمند دارد، امکان‌پذیر خواهد بود. به طور کلی می‌توان گفت با تکیه بر مدلول واژه «طرز کار»، هم‌زمان با احراز روشمند شدن مورد شکایت، کمیسیون اصل 90 قانون اساسی برای پیگیری شکایت صالح است و هر گونه امرِ فاقد این وصف از دایره شمول اصل یادشده خارج خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


  1. الف: کتب و مقالات

    1. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1386)، کفایة‌‌الاصول، ج1، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    2. اداره کل امورفرهنگى و روابط عمومى مجلس شوراى اسلامى (1310)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسى نهائى قانون اساسى، تهران: روابط عمومى مجلس شوراى اسلامى.
    3. امین، سیدحسن (1382)،تاریخ حقوق ایران، تهران: انتشارات دایره‌المعارف ایران.
    4. ایزدهی، سجاد (1386)، نظارت بر قدرت در فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    5. ایمانی، عباس و امیررضا قطمیری (1388)، قانون اساسی در نظام حقوق ایران: پیشینه، آموزه‌ها، قوانین، تهران: انتشارات نامه هستی,نسل نوین.
    6. آذرنوش، آذرتاش (1398)، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، تهران: نشر نی.
    7. بادامچی، علی (1376)، کمیسیون اصل نود قانون اساسی، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه تهران.
    8. بهینا، مسیح و امیرحسین صادقی (1399)، کمیسیون اصل نود یا سازمان بازرسی کل کشور؟ مقایسه با نهاد آمبودزمان (نگاهی به ویژگی‌های حداقلی آمبودزمان‌ها با تأکید بر آمبودزمان پارلمانی انگلستان)، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 91.
    9. حسینی، سیدمحمد و سنا قاسمی (1397)، نظارت قضایی دیوان عدالت اداری و کمیسیون اصل نودم قانون اساسی بر مصوبات شورای انقلاب فرهنگی، فقه، حقوق و علوم جزا، شماره 7.
    10. جوکار، فضل‌‌الله (1390)، بررسی تطبیقی کمیسیون اصل نود قانون اساسی ج.ا.ا و آمبودزمان پارلمانی انگلستان، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران،
    11. دانش‌‌پژوه، مصطفی (1392)، مقدمه علم حقوق، قم: پژوهشگاه حوزه دانشگاه.
    12. راسخ، محمد (1396)، نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی، تهران: نشر دراک.
    13. زارعی، محمدحسین (1384)، مطالعه تطبیقی مجالس قانون‌گذاری، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
    14. زارعی، محمدحسین (1389)، نقش‌ کمیسیون‌های داخلی در نظارت پارلمانی، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
    15. ساعدوکیل، امیر و پوریا عسکری (1398)، قانون اساسی در نظم حقوقی کنونی، تهران، انتشارات مجد.
    16. شفیعی سردشت، جعفر و علی‌اکبر گرجی ازندریانی (1396)، گونه شناسی نهاد آمبودزمان: رهیافتی بر بازشناسی آمبودزمان اصیل، نشریه: پژوهش حقوق عمومی (پژوهش حقوق) (حقوق و سیاست)، شماره 56.
    17. شیرین‌‌کام، فریدون (1393)، کالبدشکافی کمیسیون عرایض در جامعه ایران؛ با نگاهی به کتابِ اسناد قم در دوره پهلوی اول (مجلس ششم تا دوازدهم ملی)، اسناد بهارستان دوره جدید بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۴.
    18. طاهری، محسن (1395)،محشای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات جنگل ـ جاودانه.
    19. طباطبایی، منوچهر (1396)، حقوق اساسی، تهران: نشر میزان.
    20. عمید زنجانی، عباسعلی (1384)، حقوق اساسی تطبیقی: حقوق اساسی کشورهای غربی و کشورهای اسلامی، تهران: نشر میزان.
    21. عمید زنجانی، عباسعلی و ابراهیم موسی‌‌زاده (1389)، نظارت بر اعمال حکومت و عدالت اداری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
    22. عمید زنجانی، عباسعلی و ابراهیم موسی‌زاده (1390)، دانشنامه فقه سیاسی، چاپ اول، تهران: سازمان انتشارات دانشگاه تهران.
    23. عمید، حسن (1363)، فرهنگ عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    24. کدیور، جمیله (1383)، کمیسیون اصل نود: کارنامه اصل نود در اصل ششم، تهران: انتشارات امید ایرانیان.
    25. گرجی ازندریانی، علی‌‌‌‌اکبر (1394)، دادگاه‌‌های قانون اساسی، تهران: انتشارات جنگل ـ جاودانه.
    26. مدنی، جلال‌‌الدین (1380)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پایدار.
    27. موسی‌‌زاده، ابراهیم (1386)، حقوق اداری، تهران: نشر میزان.
    28. موسی‌زاده، ابراهیم (1391)، بررسی تطبیقی کمیسیون اصل نود و نهاد آبودزمان (نهاد بازرسی و نظارت)، فصلنامه علمی پژوهشی دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره 58، ص 180ـ158.
    29. نجفی، مرتضی و فرید محسنی (1388)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات بین‌‌المللی الهدی.
    30. هاشمی، سیدمحمد (1394)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 2، تهران: نشر میزان.
    31. Wade, W. H. R." The British Ombudsman: A Lawyer's View". Administrative Law Review, 1972, 24 (2).

    ب: قوانین و مقررات

    1. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
    2. قانون نحوه اجرای اصل نودم قانون اساسی مصوب 1365/8/25.
    3. ماده واحده قانون اجازه مکاتبه و تحقیق مستقیم به کمیسیون اصل نود با دستگاه‌ها جهت رسیدگی به شکایات مردم مصوب 1359/11/1 و تبصره الحاقی آن مصوب 1364/10/2.
    4. قانون آیین‏ نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى مصوب 1387/7/18

    ج: سایت‌ها

    www.lib.ir