واکاوی واژه «طرز کار» در اصل نود قانون اساسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشکده حقوق، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

اصل 90 قانون اساسی فریادرسی مردم نزد نمایندگان خویش را اساسی‌سازی کرده است که بر مبنای آن هر کس به طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قوه قضائیه شکایتی داشته باشد می‌تواند آن را به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مبتنی بر این اصل، کمیسیون اصل 90 به وجود آمد که موظف است به شکایات موضوع این اصل از طرز کار قوای سه‌گانه رسیدگی کند. اما ابهام و کلیت واژة «طرز کار» در اصل یادشده حد معینی از حدود شکایت موضوعِ این اصل، از جهت لزوم یا عدم لزوم کلی بودن و تبدیل به روش شدن رویه مورد شکایت و همچنین عمومیت یا عدم عمومیت خوانده و خواهان شکایت، به دست نمی‌دهد. از این رو، پژوهشگران در پژوهش حاضر با روش توصیفی‌ ـ تحلیلی به دنبال تبیین واژه «طرز کار» و حدود و ثغور شکایت موضوع اصل 90 بودند. بر اساس یافته‌های این پژوهش، مبتنی بر ادلة قانونی و حقوقی، هر امری که به نوعی حاکی از یک روش مستمر در قوای سه‌گانه باشد قابل شکایت در کمیسیون اصل 90 است و در این خصوص فرقی میان امور کلی و غیر کلی نیست و همچنین خوانده و خواهان این شکایت انحصاری در عموم اداره ندارد و شکایت از فرد مسئول در یکی از قوا نیز، مادامی که بازگشت به امور روشمند دارد، امکان‌پذیر خواهد بود. به طور کلی می‌توان گفت با تکیه بر مدلول واژه «طرز کار»، هم‌زمان با احراز روشمند شدن مورد شکایت، کمیسیون اصل 90 قانون اساسی برای پیگیری شکایت صالح است و هر گونه امرِ فاقد این وصف از دایره شمول اصل یادشده خارج خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


الف) کتب و مقالات
اداره کل امورفرهنگى و روابط عمومى مجلس شوراى اسلامى. (1310). صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسى نهائى قانون اساسى. تهران: روابط عمومى مجلس شوراى اسلامى.
امین، ح. (1382). تاریخ حقوق ایران. تهران: انتشارات دایرة‌المعارف ایران.
ایزدهی، س. (1386). نظارت بر قدرت در فقه سیاسی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
ایمانی، ع. و قطمیری، ا. (1388). قانون اساسی در نظام حقوق ایران: پیشینه، آموزه‌ها، قوانین. تهران: انتشارات نامه هستی,نسل نوین.
آخوند خراسانی، م. (1386). کفایة‌‌الاصول. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
آذرنوش، آ. (1398). فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی. تهران: نشر نی.
بادامچی، ع. (1376). کمیسیون اصل نود قانون اساسی. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه تهران.
بهینا، م. و صادقی، ا. (1399). «کمیسیون اصل نود یا سازمان بازرسی کل کشور؟ مقایسه با نهاد آمبودزمان (نگاهی به ویژگی‌های حداقلی آمبودزمان‌ها با تأکید بر آمبودزمان پارلمانی انگلستان)». فصلنامه تحقیقات حقوقی، 23 (91)، 401ـ 428.
جوکار، ف. (1390). بررسی تطبیقی کمیسیون اصل نود قانون اساسی ج.ا.ا و آمبودزمان پارلمانی انگلستان. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران،
حسینی، م. و قاسمی کهریزه، س. (1397). «نظارت قضایی دیوان عدالت اداری و کمیسیون اصل نودم قانون اساسی بر مصوبات شورای انقلاب فرهنگی». فقه، حقوق و علوم جزا، 3 (7). 1ـ 10.
دانش‌‌پژوه، مصطفی (1392). مقدمه علم حقوق. قم: پژوهشگاه حوزه دانشگاه.
راسخ، م. (1396)، نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی. تهران: نشر دراک.
زارعی، م. (1384). مطالعه تطبیقی مجالس قانون‌گذاری. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
زارعی، م. (1389). نقش‌ کمیسیون‌های داخلی در نظارت پارلمانی. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
ساعدوکیل، امیر. و عسکری، پ. (1398). قانون اساسی در نظم حقوقی کنونی. تهران، انتشارات مجد.
شفیعی، ج، و گرجی ازندریانی، ع. (1396). «گونه شناسی نهاد آمبودزمان: رهیافتی بر بازشناسی آمبودزمان اصیل». پژوهش حقوق عمومی، 10 (56)، 59ـ 82.  
شیرین‌‌کام، ف. (1393). «کالبدشکافی کمیسیون عرایض در جامعه ایران؛ با نگاهی به کتابِ اسناد قم در دوره پهلوی اول (مجلس ششم تا دوازدهم ملی)». اسناد بهارستان، 1 (4)، 129ـ 140.  
طاهری، م. (1395). محشای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات جنگل ـ جاودانه.
طباطبایی، م. (1396). حقوق اساسی. تهران: نشر میزان.
عمید زنجانی، ع. (1384). حقوق اساسی تطبیقی: حقوق اساسی کشورهای غربی و کشورهای اسلامی. تهران: نشر میزان.
عمید زنجانی، ع. و موسی‌‌زاده، م. (1389). نظارت بر اعمال حکومت و عدالت اداری، تهران. انتشارات دانشگاه تهران.
عمید زنجانی، ع. و موسی‌زاده، ا. (1390). دانشنامه فقه سیاسی. تهران: سازمان انتشارات دانشگاه تهران.
عمید، ح. (1363). فرهنگ عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر.
کدیور، ج. (1383). کمیسیون اصل نود: کارنامه اصل نود در اصل ششم. تهران: انتشارات امید ایرانیان.
گرجی ازندریانی، ع. (1394). دادگاه‌‌های قانون اساسی. تهران: انتشارات جنگل ـ جاودانه.
مدنی، ج. (1380). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: پایدار.
موسی‌‌زاده، ا. (1386). حقوق اداری. تهران: نشر میزان.
موسی‌زاده، ا. (1391). «بررسی تطبیقی کمیسیون اصل نود و نهاد آبودزمان (نهاد بازرسی و نظارت)». فصلنامه علمی پژوهشی دیدگاه‌های حقوق قضایی، 17 (57)، 157ـ 180.
نجفی، م. و محسنی، ف. (1388). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات بین‌‌المللی الهدی.
هاشمی، م. (1394). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: نشر میزان.
ب) قوانین و مقررات
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
قانون آیین‏ نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى مصوب 18/7/1378
قانون نحوه اجرای اصل نودم قانون اساسی مصوب 25/8/1365.
ماده واحده قانون اجازه مکاتبه و تحقیق مستقیم به کمیسیون اصل نود با دستگاه‌ها جهت رسیدگی به شکایات مردم مصوب 1/11/1359 و تبصره الحاقی آن مصوب 2/10/1364.
 
ج) سایت‌ها
www.lib.ir