امکان‌سنجی مواجهه جمهوری اسلامی ایران با جنایات بین‌المللی رژیم صهیونیستی از رهگذر الحاق به اساسنامه رم با نگرشی به ملاحظات فقهی شورای نگهبان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه حقوق بین‌الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران

10.22034/qjplk.2025.2007.1806

چکیده

تأمین تکرار جنایات بین‌المللی اسرائیل، به‌ویژه پس از عملیات طوفان‌الاقصی در مهر 1403، بار دیگر لزوم ایجاد زمینه مقابله با این دسته از جنایات را در محافل حقوقی ایران مطرح ساخت. از این ‌رو پیشنهاد الحاق به معاهده مؤسس دیوان بین‌الملل کیفری به ‌عنوان یکی از راهکارهای پیش رو ارائه شد. این نوشتار با توجه به نقش تاریخی شورای نگهبان در شکل‌دهی به قواعد الحاق ایران به معاهدات بین‌المللی به این سؤال پاسخ می‌دهد که در صورت اتخاذ تصمیم برای تصویب اساسنامه دیوان الحاق به این معاهده با چه ملاحظات فقهی روبه‌رو خواهد شد؟. مراد از ملاحظات فقهی، ایراداتی است که شورا در طول سالیان پس از انقلاب اسلامی در نظارت شرعی خود در الحاق به معاهدات و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی ابراز کرده است. از این‌ رو نوشتار پیش ‌رو ضمن بررسی نقش شورا در این رابطه ایرادات احتمالی شورا از قبیل نفی سبیل و سلطه، تفاوت عناوین مجرمانه، تفاوت نظام سزادهی و مجازات، و اعانت به ظلم را به صورت تطبیقی میان نظرات شورا و اساسنامه بررسی می‌کند. مبتنی بر این ایرادات بنیادین و نیاز تؤامان ایران به برخورداری از دستاویزی حقوقی برای مقابله با جنایات بین‌المللی، رهیافت این مقاله طراحی الگوی تقنینی داخلی برای جرم‌انگاری جنایات بین‌المللی مبتنی بر نیازها و زمینه‌های داخلی و هم‌سو با خطوط کلی قواعد حقوق بین‌الملل کیفری است؛ الگویی که امکان پیگرد قضایی جنایات بین‌المللی نظیر آنچه در غزه به وقوع پیوست را از منظر حقوق بین‌الملل برای محاکم ایران میسر می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتب
پورقهرمانی، ب.، بیگی، ج.، و احدی، ف. (1395). ایران و چالش‌های حقوقی بین‌المللی (حقوق بین‌الملل کیفری). تهران: میزان.
الحسینی العاملی، س. ج. (1419). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه. حققه و علق علیه الشیخ محمد باقر الخالصی. مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه. ج 21.
حلی، ح. (1414). تذکره الفقهاء (ط.ج.). قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث. ج 9.
صدوق، م. (1413). من لا یحضره الفقیه‌. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. ج 4.
کلینی، ح. (1407). الکافی. المحقق و المصحح:‌ على‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. قم: دار الکتب الإسلامیه. ج 5.
مکارم شیرازى، ن. (1374). تفسیر نمونه. قم: دار الکتب الاسلامیه. ج 4.
موسوی، ف. (1394). اسلام پیام‌آور صلح و دوستی (برداشت‌هایی از دیدگاه اسلام در خصوص صلح با اشاره‌ای به اسناد حقوق بین‌الملل). تهران: خرسندی.
مهرپور، ح. (1390). «بررسی موانع شرعی الحاق ایران به اساسنامه دیوان بین‌الملل کیفری» در رضا موسی‌زاده و اکبر امینیان، 401 ـ 435، در جمهوری اسلامی ایران و دیوان بین‌الملل کیفری. تهران: پژوهشکدة تحقیقات استراتژیک.
مهرپور، ح. (1386). حقوق بشر در اسناد بین‌المللی و موضع جمهوری اسلامی ایران. تهران: اطلاعات.
مقالات
اکرمی، ر. (1402). موقعیت فقه حنفی در حقوق کیفری کشورهای اسلامی (مطالعه موردی: افغانستان، سودان، و امارات متحده عربی. دین و قانون، 10(35)، 10 ـ 26.
حبیب‌نژاد، س. ا.، و تسخیری، م. ص. (1395). تقنین مشترک کشورهای اسلامی در حوزه حقوق بشردوستانه. پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 3(4)، 29 ـ 48.
سادات‌اخوی، س. ع. (1385). قاعده قانون مطلوب‌تر به ‌عنوان ضابطه حل تعارض میان معاهدات حقوق بشری. مجله دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، ش 72، 201 ـ 219.
غمامی، م.م.، نصراللهی نصرآباد، ع.، پاک‌نژاد، ا.ه. (1397). شاخص‌های فقهی‌ـ حقوقی استقلال دولت، با تأکید بر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. دانش حقوق عمومی، 7(21)، ۵۱ ـ ۷۴.
کدخدایی الیادرانی، ع.ع.، فتاحی زفرقندی، ع.، و لهراسبی، ا. (1402). تأملی بر رویه شورای نگهبان در بررسی الزامات فقهی حاکم بر معاهدات بین‌المللی. حقوق اسلامی، 24(3)، 462 ـ 435.
نظرات و نظریات شورای نگهبان
نظر شماره 1200/21/80 به تاریخ 1380/02/06 بر لایحة الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون سازمان کنفرانس اسلامی جهت مبارزه با تروریسم بین‌المللی.
نظر شماره 102/26394 به تاریخ 1400/03/26 بر لایحه معاهده استرداد مجرمین بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری فدرال برزیل.
نظر شماره 11545/30/84 به تاریخ 1384/01/31 بر لایحه موافقت‌نامه استرداد مجرمان بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت جمهوری دموکراتیک مردمی الجزایر.
نظر شماره 1523/21/80 به تاریخ 1380/03/17 بر لایحه موافقت‌نامه همکاری قضایی در زمینه‌های حقوقی، بازرگانی، کیفری، احوال شخصیه، استرداد مجرمان، و انتقال محکومان به زندان و تصفیه ترکه‌ها بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عربی سوریه.
نظر شماره 22572/30/86 به تاریخ 1386/06/22 بر لایحه موافقت‌نامه استرداد مجرمان بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان.
نظر شماره 94/102/2727 به تاریخ 1394/06/10 بر لایحه معاهده بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت ژاپن در زمینه انتقال محکومان به حبس.
نظر شماره 95/102/2212 به تاریخ 1395/06/17 بر لایحه موافقت‌نامه انتقال محکومان به حبس بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قرقیزستان.
نظر شماره 12402/30/84 به تاریخ 1384/03/19 در خصوص لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده بین‌المللی ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی.
نظر شماره 96/102/2397 به تاریخ 1396/06/08 بر لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پیمان مودت و همکاری.
نظر شورا بر لایحه موافقت‌نامه اقتصادی تکملیی بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری بولیواری ونزوئلا در خصوص رجوع به داوری به شماره 14549/30/84 به تاریخ 1384/11/18.
نظر شورا بر لایحة الحاق دولت جمهورى اسلامى ایران به کنوانسیون مواد روان‌گردان به شمارة 77/21/2788 به تاریخ 1377/02/30.
نظر شورا به شماره 11541/30/84 به تاریخ 1384/01/31 بر شورا بر لایحه کنوانسیون چارچوب حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر.
نظر شورا به شماره 4100 به تاریخ 1360/10/03 بر لایحه اجازه به کار گماردن متخصصان رشته‌های پزشکی خارجی به وزارت بهداری.
نظر شورا به شماره 75/21/0365 به تاریخ 1375/02/12 در ماده 1 لایحة اجازة تأسیس شرکت دولتی مرکز نگهداری و تعمیرات جزئی یا کلی هواپیماهای بازرگانی غیر نظامی.
نظر شورا به شماره 75/21/1388 به تاریخ 1375/11/11 در لایحه بودجه سال 1376
نظر شورا به شماره 80/21/2102 به تاریخ 1380/06/11 بر لایحه موافقت‌نامه بین دولت جمهوری اسلامی ایران و کمیتة حقوقی و مشورتی آسیایی‌ـ افریقایی راجع به ایجاد مراکز منطقه‏‌ای داوری.
نظر شورا به شماره 94/102/5046 به تاریخ 1394/10/23 بر لایحه موافقت‌نامه استرداد مجرمان بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قبرس.
نظر شورا به شماره 86/30/24126 به تاریخ 1386/09/15 بر لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به موافقت‌نامه بین‌المللی روغن و کنسرو زیتون.
نظر شورا به شماره 80/21/1537 به تاریخ 1380/03/09 بر طرح تشویق و حمایت سرمایه‌گذاری خارجی.
نظر شورا به شماره 92/30/52224 به تاریخ 1392/08/20 بر لایحه معاهده استرداد مجرمان بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین.
نظر شماره 1384 به تاریخ 1359/12/14.