نقش و جایگاه تنقیح در پیش‌نویس‌نگاری تقنینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

2 دانشیار گروه حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

نظام حقوقی ایران در حال حاضر با انبوهی از قوانین متورم، پراکنده، و غیر منقح مواجه است. این حجم از قوانین، علاوه بر ایجاد چالش‌هایی برای نظام حقوقی کشور، دسترسی مجریان و عموم مردم به قوانین معتبر را سخت کرده و بعضاً باعث تفاسیر متعدد و اختلاف‌ نظر مجریان در زمینة وضعیت تنقیحی قوانین متعارض شده است. در این پژوهش تحلیلی‌‌ـ توصیفی که با استفاده از روش کتابخانه‌ای و مصاحبه با صاحب‌نظران و مشاهده و مطالعات میدانی انجام شده، ضمن پاسخ به این سؤال که اعمال تنقیح در پیش‌نویس‌های تقنینی چگونه می‌تواند منجر به ساماندهی قوانین و نظام حقوقی ایران شود، نشان داده شده است که برای ارتقای حقوق قانون‌گذاری و ساماندهی نظام حقوقی ایران و ایجاد نظم نوین قانون‌گذاری لازم است: اولاً، استفاده از تنقیح قوانین در تدوین پیش‌نویس‌نگاری تقنینی به مثابة یکی از بایسته‌های فرایند قانون‌گذاری الزام‌آور شود؛ ثانیاً، تنقیح حین ‌وضع یا نسبت‌سنجی (تعارض) وضعیت تنقیحی قوانین مؤخر در زمینة قوانین مقدم در زمان تدوین پیش‌نویس‌های تقنینی به صورت نسخ صریح (نه ضمنی) انجام شود؛ ثالثاً، برای دست‌یابی به وضعیت مطلوب قوانین باید ضمن دسته‌بندی موضوعی قوانین (کدهای تنقیحی) به صورت یکسان و مشابه در سه قوه و انجام دادن تنقیح پسینی به سمت و سوی تهیه و تدوین قانون جامع تأسیسی در موضوعات مختلف حرکت کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتب
انصاری، ب. (1399). اصول و فنون قانون‌گذاری تنظیم پیش‌نویس طرح‌ها و لوایح، تنقیح، و تدوین قوانین. تهران: دادگستر.
الموتیان، ا. (1389). مقدمه‌ای بر اصول و قواعد تنقیح قوانین «مصاحبه با اساتید و صاحب‌نظران». تهران: معاونت پژوهشی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
جعفری لنگرودی، م. (1376). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
رینرسون‌ ‌آ.ج. (1399). قانون‌نویسی گام‌به‌گام. مترجم: آزاده عبداله‌زاده شهربابکی. تهران: سمت.
زانتاکی‌، ه. (1401). قانون‌نویسی: هنر و فناوری قواعد تنظیم‌گری. مترجم: حسن وکیلیان. تهران: سمت.
کوئن‌جی، م. (1390). گفتارهایی در قانون و قانون‌گذاری (ارتقای کارآمدی رویه‌های تقنینی پارلمان). مترجم: حسن وکیلیان. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
مقالات
آقایی‌طوق، م. (1398). «تدوین شکلی؛ حلقه مفقوده نظام تدوین و تنقیح قوانین و مقررات کشور». حقوقی دادگستری، 83 (106)، 1 ـ 19.
پروین، خ. و فرامرزی، ر. و پاشایی‌امیری، ا. (1399). «تنقیح قوانین و مقررات گامی‌ در تضمین اصل امنیت حقوقی». دانش حقوق عمومی، 9 (30)، 95 ـ 116.
حبیب‌نژاد، ا. و حق‌پناهان، ز. (۱۴۰۱). «فرایند ابتکار تقنینی و مؤلفه‌های مؤثر در آن با تأکید بر مخاطب قانون در پرتو مطالعات تطبیقی». مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، 13 (27)، 71 ـ 100.
حبیب‌نژاد، ا. و عامری، ز. (1399). «قانون‌نویسی در نظام تقنینی ایران در پرتو مدل‌های پیش‌نویس‌نگاری تقنینی». مجلس و راهبرد، (102)، 241 ـ 265.
حبیب‌نژاد، ا. و سعید، ز. (1399). «چالش‌های نظارتی مجلس شورای اسلامی در برنامه‌های توسعه»، دانش حقوق عمومی، 9 (28)، 93 ـ 114.
حبیب‌نژاد، ا. و تقی‌زاده، ا. (1398). «نیازسنجی تقنینی؛ عنصری بایسته در قانون‌گذاری شایسته». دانش حقوق عمومی، 26، 25 ـ 46.
سلطانی، س.ن. (1393). «علل نافرجامی تدوین و تنقیح در ایران». پژوهش حقوق عمومی، 16 (45)، 131 ـ 164.
صابری، ع. و طحان‌نظیف، ه. (1400). «مجلس شورای اسلامی ‌و لزوم ارزیابی تأثیرات قانون در مرحله تقنین». دانش حقوق عمومی، 10 (34)، 113 ـ 132.
طحان‌نظیف، ه. و هادی‌زاده، ع. (1397). «ماهیت قوانین برنامه توسعه در نظام حقوقی ایران». دانش حقوق عمومی، 7 (21)، 101 ـ 124.
کریمی، ‌ع. (1386). «اصول حاکم بر تنقیح قوانین». فصلنامه اطلاع‌رسانی حقوقی معاونت حقوقی و امور مجلس رئیس‌جمهور، (11)، 7 ـ 17.
اسناد و مدارک
بنی‌عامریان، ز. و اسلامی‌پناه، ع. (1394). «اصول و قواعد حاکم بر تنقیح قوانین و مقررات در نظام حقوقی ایران». پایان‌نامه دانشجویی.
سامانه ملی قوانین و مقررات کشور (1401/07/20). داتیک.
سیاست‌های کلی نظام قانون‌گذاری (1398).
شورای راهبردی تنقیح قوانین و مقررات کشور (1401). «تفاهم‌نامه قوای سه‌گانه در زمینة تنقیح قوانین و مقررات کشور». اصول و ضوابط تنقیح قوانین (تنقیح پسینی).
قانون اساسی جمهوری اسلامی‌ ایران (1358).
قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی (1379).
قانون تدوین و تنقیح قوانین و مقررات کشور (1389).
گروه تخصصی تدوین قانون جامع (1400). «تفاهم‌نامه قوای سه‌گانه در زمینه تنقیح قوانین و مقررات کشور». دستورالعمل تدوین قانون جامع.
گزارش اداره کل تدوین (1402/03/07). «آمار طرح‌ها و لوایح یازده دوره مجلس شورای اسلامی، شماره 38.
معاونت پژوهش‌های سیاسی‌ـ حقوقی مرکز پژوهش‌های مجلس (1398). آسیب‌شناسی نظام قانون‌گذاری جمهوری ایران (ویرایش دوم). دفتر مطالعات حقوقی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 16080.
معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی (1397). شیوه‌نامه تنقیح قوانین (10).
هیئت مشاورین تدوین، تنقیح، و تفسیر قوانین (1398/12/15). «گزارش عملکرد سالانه». کمیته تنقیح قوانین.