امکان‌ و سازکارهای تشخیص قابلیت اعلام وصول طرح‌ها در مجلس شورای اسلامی مبتنی بر سیاست‌های کلی نظام قانون‌گذاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی (ره)، تهران، ایران

2 استادیار، گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

افزایش تعداد طرح‌های بدون پشتوانه کارشناسی، کاهش کیفیت قوانین، و عدم امکان اجرای قوانین از مشکلات نظام قانون‌گذاری ایران است. یکی از راهکارهای رفع این موضوع فعالیت‌های کارشناسی پیش از اعلام وصول و درج ضمانت اجرای عدم اعلام وصول برای پیش‌نویس‌های نیازمند اطلاعات و داده است. از این رو، این سؤال مطرح می‌شود که آیا در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران امکان اشتراط مؤلفه‌هایی برای اعلام وصول پیش‌نویس‌های تقنینی وجود دارد و در صورت مثبت بودن پاسخْ سازکار تشخیص قابلیت طرح در مجلس شورای اسلامی چیست. این پژوهش با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای در جهت پاسخ به این سؤال کوشیده است. حاصل آنکه اگرچه با توجه به برداشت شورای نگهبان از اصل 74 در رویه موجود اعلام وصول طرح‌ها اختیاری نیست و هر طرحی به صرف داشتن امضای 15 نماینده مجلس اعلام وصول می‌شود، در نظام حقوقی ایران، امکان تعیین مؤلفه‌هایی برای تشخیص اعلام وصول در مجلس شورای اسلامی در چارچوب قانون اساسی وجود دارد. این مؤلفه‌ها می‌تواند با استفاده از ظرفیت سیاست‌‌های کلی نظام قانون‌گذاری تعیین و به صورت تدریجی اجرایی شود. از مهم‌ترین این مؤلفه‌ها تهیه گزارش ارزیابی تأثیرات پیش‌نویس‌های تقنینی است. در نهایت، جهت تضمین حقوق نمایندگی، احراز آن‌ها باید به صورت شکلی باشد. در صورت نبود اطلاعات کافی یا پیچیدگی‌های فنی موضوع، مجلس می‌تواند با استفاده از قوانین توانمندساز اقدام به پیشبرد اهداف خود کند. طبیعی است که اعلام وصول چنین پیش‌نویس‌هایی نیازمند احراز مؤلفه‌های یادشده نیست.

کلیدواژه‌ها


  1. ابریشمی‌راد، محمدامین و عباس‌علی کدخدایی (1395)، «رویه شورای نگهبان در خصوص اصول و ضوابط حاکم بر ابتکار قانون»، دانش حقوق عمومی، شماره 13، 1 ـ 22.
  2. امینی باغبادرانی، مسعود (1390)، «ﻣﻄﺎﻟﻌه ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺗﻔﻮﯾﺾ اﺧﺘﯿﺎر ﻗﺎﻧﻮنﮔﺬاری در ﻧﻈﺎمﻫﺎی ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﻓﺮاﻧﺴﻪ»، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شیراز.
  3. انصاری، باقر (1398)، اصول و فنون قانون‌گذاری؛ تنظیم پیش‌نویس طرح‌‌ها و لوایح، تنقیح و تدوین قوانین، تهران: دادگستر.
  4. پژوهشکدة شورای نگهبان (1400)، محشای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان، ج 2.
  5. حبیب‌زاده، توکل (1393)، «نظارت قضایی و رویکردهای دیوان عالی فدرال امریکا در تفسیر قانون اساسی در پرتو تحولات سیاسی و اجتماعی»، دانش حقوق عمومی، شماره 10، 113 ـ 140.
  6. خلف‌رضایی، حسین (1393)، «رویکردهای تفسیر به قانون اساسی با نگاهی به نظرات شورای نگهبان»، دانش حقوق عمومی، شماره 7، 73 ـ 93.
  7. دهقان‌بنادکی، علی (1400)، اظهارنظر کارشناسی درباره «طرح اصلاح موادی از قانون آیین‌نامه داخلی مجلس» (قسمت اول: فرایند تقنین)، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 17963.
  8. زانتاکی، هلن (1401)، قانون‌نویسی هنر و فناوری قواعد تنظیم‌گیری، مترجم: حسن وکیلیان، تهران: سمت و مجلس شورای اسلامی.
  9. زرشکن عابد، لیلا (1387)، ارزیابی تأثیرات قانون، تهران: مرکز پژوهش‌‌های مجلس شورای اسلامی.
  10. شریف، محمد (1384)، «جایگاه قانونی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مرتبة مصوبات آن»، پژوهش حقوق عمومی، دوره 7، شماره 16، 213 ـ 249.
  11. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1386)، حقوق اساسی، چ 11، تهران: میزان.
  12. عبدالاحد، علی و همکاران (1398)، آسیب‌شناسی نظام قانون‌گذاری جمهوری اسلامی ایران (ویرایش دوم)، گزارش کارشناسی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 16080.
  13. کوئن‏جی، مویل (1387). ارتقای کارآمدی رویه‏های تقنینی پارلمان، مترجم: حسن وکیلیان، مرکز پژوهش‌های مجلس، شماره مسلسل 9426.
  14. مؤذنی، روح‌الله (1393)، حقوق عمومی اقتصادی: مطالعه تطبیقی ایران و فرانسه، تهران: مجد.
  15. واعظی، احمد (1399)، هرمونتیک حقوقی، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
  16. یاوری، اسدالله و همکاران (1396)، اصول و معیارهای تفسیر قضایی در حقوق عمومی، تهران: انتشارات قوه قضاییه.
  17. Zapatero Gomez, Virgilio. (2019). The Art of Legislation, Switzerland: Springer.
  18. Garvey, Todd; Stiff, sean M. (2023), ‘Congress’s Authority to Influence and Control

Executive Branch AgenciesCongress’s Authority to Influence and Control

Executive Branch Agencies’, Congressional Research Service, Serial number: R45442.

  1. Lovelock, Lynn; Evens, John. (2008), 'New South Wales Legislation Council Practice' Sydney: The Federation Press.

قوانین و اسناد

  1. اظهارنظر شورای نگهبان به شماره 5814/102/94 مورخ 1394/12/13 در خصوص «لایحه بیمه اجباری خسارت واردشده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه».
  2. آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب سال 1379 با اصلاحات و الحاقات بعدی.
  3. سیاست‌های کلی نظام اداری، ابلاغیه مقام معظم رهبری در سال 1389.
  4. سیاست‌‌های کلی نظام قانون‌گذاری، ابلاغیه مقام معظم رهبری در سال 1398.
  5. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب سال 1358 با اصلاحیه سال 1368.
  6. قانون وظایف و اختیارات رئیس قوه قضاییه، مصوب سال 1378.
  7. نظریه تفسیری شورای نگهبان به شماره 9751، مورخ 1362/07/27 در خصوص اصل 98.
  8. نظریه تفسیری شماره 583/21/76 مورخ 1376/03/10 شورای نگهبان در خصوص اصل 73.