الزامات مسئولیت‌مدنی حکومت در امور فرهنگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه میبد، میبد، ایران

2 استادیار گروه حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، میبد، ایران

3 دانشیار گروه حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

عدم تبیین ضمانت‌ اجرای کارآمد برای ایفای ‌تعهدات فرهنگی دولت‌ در حوزه‌های‌ سیاست‌گذاری، تقنینی، اجرایی، و قضایی باعث شده تا برخلاف احکام قانونی، مانند اصل 3 قانون اساسی، کاستی‌هایی شکل بگیرد و بخشی از حقوق فرهنگی افراد تضییع شود. علاوه بر آن، مادة 11 قانون مسئولیت‌مدنی در همة‌‌ امور حاکمیتی، صرف‌نظر از اهمیت و آسیب‌‌پذیری اقشار گوناگون، با ذکر چند شرط دولت را از مسئولیت‌مدنی معاف کرده و به این ‌ترتیب خلأ بزرگی در جبران خسارات وارده از محل آسیب‌های ناشی از فعل یا ترک فعل اشخاص حقیقی و حقوقی در تأمین حقوق فرهنگی ایجاد کرده ‌است. اگر چالش‌های حقوقی همچون نحوة اثبات تقصیر در امور فرهنگی با ریشه‌یابی به‌موقع چاره‌اندیشی نشود، علاوه بر آنکه نظم و امنیت عمومی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، باعث افزایش تضییع حقوق و ایراد خسارات جانی و مادی و معنوی می‌شود. اکنون سؤال اینجاست که شیوة مطالبة جبران این‌گونه زیان‌ها، به‌ویژه از نهادهای حاکمیتی، چون شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،‌ چگونه است؟ در این پژوهش، که به روش توصیفی‌ـ تحلیلی انجام شده است، ضمن تشریح برخی اصول حقوق اداری و حکمرانی شایسته، از قبیل مسئولیت‌پذیری و لزوم پاسخگویی، این نتیجه حاصل شد که اهمیت بالا و ویژگی‌های خاص حقوق فرهنگی ایجاب می‌کند خسارات ناشی از آن از سوی نهادهای حاکمیتی نباید بدون جبران باقی بماند.

کلیدواژه‌ها


الف) کتاب‌ها
ابوالحمد، ع. (۱۳۷۱). مسئولیت‌مدنی دولت. تهران: دانشگاه تهران.
امامی، ح. (۱۳۶۴). حقوق مدنی. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
امامی، م. و استوارسنگری، ک. (۱۳۸۹). حقوق اداری. تهران: میزان.
انوری، ح. (۱۳۸۱). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: انتشارات سخن.
بابایی، ا. (۱۳۹۴). حقوق مسئولیت‌مدنی و الزامات خارج از قرارداد. تهران: میزان.
بهرامی احمدی، ح. (۱۳۷۷). سوءاستفاده از حق مطالعة تطبیقی در حقوق اسلام و دیگر نظام‌های حقوقی. تهران: اطلاعات.
جعفری لنگرودی، م. (۱۳۹۱). مجموعه محشا قانون مدنی. تهران: انتشارات کتابخانة گنج دانش.
داوری، م. (۱۳۸۹). حقوق فرهنگی شهروندان رویکرد اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.
زرگوش، م. (۱۳۸۹). مسئولیت‌مدنی دولت. تهران: میزان.
عباسلو، ب. (۱۳۹۴). مسئولیت‌مدنی ناشی از سوانح رانندگی. تهران: میزان.
عباسی، ب. (۱۳۸۹). حقوق اداری، تهران: دادگستر.
غمامی، م. (۱۳۷۶). مسئولیت‌مدنی دولت نسبت به اعمال کارکنان خود. تهران: دادگستر.
قاسم‌زاده، م. (۱۳۸۹). الزام‌های مسئولیت‌مدنی بدون قرارداد. تهران: میزان.
قاضی‌شریعت‌پناهی، ا. (۱۳۹۲). بایسته‌های حقوق اساسی. تهران: میزان.
قانع، ا. (۱۳۹۶). گفتارهایی در فقه فرهنگ و ارتباطات. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.
کاتوزیان، ن. (۱۳۹۱). الزامات خارج از قرارداد. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
لطفی، ا. (۱۳۹۳). سلسله مباحث فقهی حقوقی مسئولیت‌مدنی. تهران: جاودانه.
محقق‌داماد، م. (۱۳۹۱). قواعد فقه بخش مدنی. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مرتضوی، ض. (۱۳۹۶). ماهیت فقهی دولت و ضمان اقدام‌های زیان‌بار آن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
معینی، ص. (۱۳۷۰). فرهنگ واژه‌ها و اصطلاحات مدیریت و سازمان. تهران: انتشارات وزارت جهاد کشاورزی.
موسوی خمینی، ر. (۱۳۹۷ق). کتاب البیع. نجف: مطبعة الآداب.
میدری، ا. و خیرخواهان، ج. (۱۳۸۳). حکمرانی خوب. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
نقیبی، ا. (۱۳۸۶). ‌‌‌خـسارت‌ معنوی در حقوق اسلام ایران و نظام‌های حقوقی معاصر. تهران: امیرکبیر.
ویژه، م. (۱۳۹۰). مبانی ساختار دولت حقوقی. تهران: جنگل.
هداوند، م. و مشهدی، ع. (۱۳۸۹). اصول حقوق اداری در پرتو آرای دیوان عدالت اداری. تهران: خرسندی.
بجنوردی، ح. (۱۳۷۱). القواعد الفقهیه. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
مکارم شیرازی، ن. (۱۴۱۱ق). القواعد الفقهیه. قم: مدرسة امیرالمؤمنین.
موسوی خوئی، ا. (۱۴۲۲ق). مبانی تکملة المنهاج. بغداد: جامعة بغداد.
نجفی، م. (۱۳۷۴). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نراقی، ا. (۱۳۷۵). عوائد‌ الایام فی بیان قواعد الاحکام. قم: مرکز النشر‌ التابع‌ لمکتب‌ الاعلام الاسلامی.
 
ب) پایان‌نامه‌ها
رسولی جزی، س. (۱۳۹۸). مسئولیت‌مدنی حکومت در امور فرهنگی. استاد راهنما: سید مصطفی میرمحمدی میبدی. میبد: دانشگاه میبد.
زارع، م. (۱۳۹۶). نقد کارکردهای تنظیمی دولت در تنظیم بازار با تأکید بر اموال تملیکی. استاد راهنما: بابک باصری. مرودشت: دانشگاه آزاد اسلامی.
عسکری فرسنگی، م. (۱۳۹۱). مسئولیت دولت در قبال حقوق فرهنگی شهروندان. استاد راهنما: محمدجواد جاوید. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
میرمحمدصادقی، م. (۱۳۸۷). چالش‌های حقوق فرهنگی. استاد راهنما: امیر نیک‌پی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
یزدانیان، ع. (۱۳۸۲). اصول مسئولیت‌مدنی. استاد راهنما: مهدی شهیدی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
 
ج) مقالات
احمدی، ح. و ذکاییان، پ. (۱۳۹۲). «مطالعة تطبیقی خسارات عدم نفع در فقه امامیه و قوانین ایران و کنوانسیون ۱۹۸۰ وین». نشریة پژوهشگاه فقه و حقوق اسلامی، 9(32)، 26-11.
ارژنگ، ا. و رسولی جزی، س. (۱۳۹۸). «مبانی شرعی مسئولیت‌مدنی دولت در امور فرهنگی». مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ۱۰(19)،  29-1.
اسماعیلی، م. و امینی‌پژوه، ح. (1395). «تحلیل ماهیت و نظام حقوقی حاکم بر تعهدات دولت در میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران». فصلنامة دانش حقوق عمومی، 5(14)، 69 ـ 94.
آقایی‌طوق، م. (۱۳۹۸). «تحلیلی تاریخی بر دوگانگی فرایند رسیدگی به دعاوی مسئولیت به طرفیت دولت در حقوق ایران». فصلنامة پژوهش حقوق عمومی، 21(62)، ۲۴۴ ـ ۲۶۵.
پورامینی، م. (۱۳۸۳). «بررسی عدم نفع در فقه و حقوق موضوعه». ماهنامه دادرسی، 8 (46)،  80-76.
تقی‌پور، ع. (1398). «پیشگیری غیرکیفری از جرم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران». فصلنامة دانش حقوق عمومی، 8 (24)، 1 ـ 18.
حبیبی‌درگاه، ب. (۱۳۹۵). «چالش‌های حمایت حقوقی از نمودهای فرهنگ عامه در ایران و راهکارهای آن». دوفصلنامة حقوق اداری، 3(11)، 61 ـ ۷۵.
رستمی، و. و رشیدی، ر. (۱۳۹۶). «نقد و تحلیل نظریة‌ خدمات عمومی و اصول حاکم بر آن، مبتنی بر آموزه‌های اسلامی». فصلنامة حکومت اسلامی، ۲۲(۴)، ۱۵۷ ـ ۱۸۶.
رضایی‌زاده، م. و کاظمی، د. (۱۳۹۱). «بازشناسی نظریة خدمات عمومی و اصول حاکم بر آن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران». مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، ۳(۵)، ۲۳ ـ ۴۶.
رکوعی، ا. (۱۳۸۵). «تعیین سهم تأثیر دستگاه‌های دولتی بر فرهنگ کشور». مهندسی فرهنگی، (۲)، قابل ‌دسترسی در سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی.
زارعی، س. (۱۳۹۴). «بررسی انطباقی نظریة مردم‌سالاری دینی و دموکراسی». مطالعات راهبردی جهان اسلام، 16(4)، ۲۹ ـ ۵۰.
زرگوش، م. و امیرارجمند، ا. (۱۳۸۸). «تقصیر در حقوق مسئولیت مدنی دولت، مطالعة تحلیلی تطبیقی». تحقیقات حقوقی، 12(49)، ۸۵ ـ ۱۴۳.
زنجانی، م. و حیدرنژاد، و. (۱۳۹۸). «حقوق فرهنگی در فرمان حکومتی حضرت رسول(ص) به معاذ بن جبل با نگاهی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران». فصلنامة دانش حقوق عمومی، 8 (23)، ۴۳ ـ ۶۲.
درخشه، ج. و موسوی‌نیا، م. (1397). «مؤلفه‌های حکمرانی شایسته در سیرة حکومتی پیامبر اسلام(ص)». پژوهش‌های علم و دین، 9(1)، 1 ـ 28.
صفاری‌نیا، م. (۱۳۹۴). «حقوق فرهنگی در نظام بین‌المللی حقوق بشر، حرکت کم‌شتاب در بستر پرتلاطم». پژوهش‌های حقوق تطبیقی، 20(2)، ۷۷ ـ ۱۰۳.
علیشاهی قلعه‌جوقی، ا. و دانش‌نهاد، م. (۱۳۹۶). «مبانی قاعدة اضطرار در مسئولیت مدنی اشخاص و دولت». فصلنامة جستارهای فقهی و اصولی،  3(1)، ۶۵ ـ ۹۷.
غمامی، م. (۱۳۸۴). «ضرر جبران‌پذیر از دیدگاه رویة قضایی». مطالعات‌حقوق خصوصی، 35(۷۰)، ۲۶۱ ـ ۲۷۶.
فهیمی، ع. (۱۳۹۶). «ضرر در خسارت‌های زیست‌محیطی بحث تطبیقی در فقه و حقوق ایران و فرانسه و اسناد بین‌المللی». نشریة حقوق تطبیقی،  4(1)، ۱۱۲ ـ ۱۲۷.
فاضلی‌نژاد، ج. و شفیعی‌سردشت، ج. (۱۴۰۰). «آسیب‌شناسی نقش دیوان محاسبات کشور در تحقق پاسخ‌گویی و حاکمیت قانون». فصلنامة دانش حقوق عمومی، ۱۰(۳۳)، ۳۳ ـ ۵۶.
فیض‌، ع. (1385). «عرف‌ عقلا2». فصلنامه برهان و عرفان، (7)، 121-107.
مرتضوی، ض. (۱۳۹۵). «سازگار ساختن دولت با جبران خسارت، گامی در استوارسازی عدالت». نشریة علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، 19(76)، ۱۲۳ ـ ۱۵۰.
مظاهری، م. و آل‌اسحق خوئینی، ز. (۱۳۹۱). «قاعدة فقهی‌ـ حقوقی انصاف». پژوهش‌های فقه وحقوق اسلامی، ۸(۲۷)، ۱۳۵ ـ ۱۶۴.
مظهرقراملکی، ع. و نظری توکلی، س. و قدرتی، ف. (۱۳۹۳). «معناشناسی حق معنوی در گفتمان حقوقی اسلام و ایران». مجلة فقه اسلامی، 5(9)، ۱۶۱ ـ ۱۹۰.
میرمحمدی میبدی، م. (۱۳۹۲). «بررسی تداخل مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی با مصوبات مجلس شورای اسلامی، دولت، و مجمع تشخیص مصلحت نظام». پژوهشنامة حقوق اسلامی، 14(1)، ۱۵۵ ـ ۱۷۹.
نوری، ع. و بزرگ‌مهر، د. (۱۳۹۷). «جایگاه عرف در مسیولیت مدنی». کنفرانس ملی دستاوردهای نوین جهان در تعلیم و تربیت، روانشناسی، حقوق و مطالعات فرهنگی اجتماعی. خوی: https://civilica.com/doc/823326 
نیک‌فرجام، ز. (۱۳۹۲). «جبران خسارت معنوی در فقه و حقوق». مبانی فقهی حقوق اسلامی، 6(11)، ۱۰۵ ـ ۱۲۷.
نیکومرام، ه. و حداد، م. (۱۳۸۶). «بررسی اهداف و وظایف نهادهای رسمی فرهنگی در ایران و ارائة راهکار هماهنگ‌سازی این نمادها». مجلة مدیریت فرهنگی، 1(1)، ۱۰۷ ـ ۱۲۸.
واعظی، م. و البرزی، ز. (۱۳۹۶). «جایگاه مفهوم خدمات عمومی در حقوق اداری ایران». دوفصلنامة حقوق اداری، ۴(۱۲)، ۹ ـ ۳۱.
واثق‌، ق. و حسینی‌تاش، ع. (۱۳۹۳). «حکمرانی خوب و ارائة حکمرانی شایستة بررسی ‌و شاخص‌های این دو از دیدگاه ‌امیرالمؤمنین‌ علی(ع)». اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، ۲(۸)، ۷ ـ ۲۸.
هداوند، م. و کاظمی، د. (۱۳۹۲). «تأملی بر اصول مدرن حقوق اداری در قانون مدیریت خدمات کشوری، تحلیل مادة ۹۰ قانون مدیریت خدمات کشوری». فصلنامة راهبرد، 22(67)، 63 ـ ۹۳.