طرح تأسیس نظری ایدۀ تفکیک قوا به مثابه ویژگی سازمانی مشروطه‌گرایی، با تأکید بر اندیشۀ فیلمر و لاک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

تفکیک قوا مبتنی بر برابری طبیعی انسان‏ها ویژگی سازمانی ضروری حکومت مشروطه است. ایضاح این دکترین، که رسالت این مقاله است، منوط به پیگیری آن تا مفهوم برابری در آزادی است. با بررسی آثار فیلمر و لاک تلاش شده، پس از ایضاح این بنیاد، مسیر حرکت به سوی تفکیک قوا ترسیم شود. نتایج این مطالعه این‌ است که برابری طبیعی در عدم تبعیت از ارادۀ فردی دیگران قانون را به مثابة تجلی اراده‏ای غیر فردی و سطح وحدت جامعۀ برابرها پیش می‏کشد. چنین طرحی از قانون مستلزم تبعیت همۀ افراد و نهادهای حاکم از قانون است. در نظام حکومت قانون هیچ ارادۀ مطلقی مشروعیت تحمیل خود بر سایرین را ندارد. بنابراین، مشروعیت کنش مجریان و واضعان قانون «مشروط» به چارچوب قانونی است. از آنجا که دولت قدرت قاهره محسوب می‏شود، جز از طریق ایجاد تعارض ساختاری میان بخش‏های مستقل آن نمی‏توان تقید به قانون را در آن تضمین کرد. از همین رو تفکیک قوا، با انشقاق نهادهای مجری کارکردهای مختلف دولت، راهکاری نهادی برای حفاظت از حکومت مشروطه ارائه می‌دهد. بر اساس این نتایج، علاوه بر ایضاح ارتباطِ تفکیک قوا با مشروطه‏گرایی، شرایط امکان ورودی بنیادین به بحث از مطلوبیت این دکترین برای وضعیت کنونی و نسبت‏سنجی آن با سنت ایرانی‌‌ـ اسلامی فراهم می‏شود

کلیدواژه‌ها


طباطبایی، ج. (۱۳۹۶). تاریخ اندیشة سیاسی جدید در اروپا. تهران: مینوی خرد.
عهد عتیق. (1400). ترجمة پیروز سیار. تهران: نی و هرمس.
فلاح­زاده، ع. و همتی، م. و جواهری طهرانی، م. و فتحی، ج. و مزروعی ابیانه، ی. بهادری جهرمی، ع. و طحان نظیف، ه. (1391). تفکیک تقنین و اجرا؛ تحلیل مرزهای صلاحیت تقنینی در روابط قوای مقننه و مجریه. تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
فیلمر، ر. (۱۳۹۶). پدرسالار یا قدرت طبیعی شاهان. ترجمة علی اردستانی. تهران: نگاه معاصر.
کلینی، م. (۱۳۷۵). اصول کافی. ترجمة محمدباقر کمره‌ای. قم: اسوه.
لاک، ج. (۱۳۹۲). دو رسالة حکومت. ترجمة فرشاد شریعت. تهران: نگاه معاصر.
مرادخانی، ف. (۱۳۹۶). خوانش حقوقی از انقلاب مشروطة ایران: (تاریخ مفاهیم حقوق عمومی در ایران). تهران: میزان.
مونتسکیو، ش. (۱۳۶۲). روح القوانین. ترجمة علی‌اکبر مهتدی. تهران: امیرکبیر.