تحلیل فقهی‌ـ حقوقی جریان حکمرانی شرعی در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

2 استادیار گروه فقه دانشگاه یاسوج، یاسوج ،ایران

3 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

یکی از مسائل پیرامون نظریه ولایت فقیه تحلیلِ جریانِ تسری مشروعیت شرعی و توجیه شرعی حکمرانی قوای سه‌گانه و ارکان حکومت بود. بر اساس ادله نقلی و عقلی و نیز منشورات کلامی و فقهی، مشروعیت شرعی حاکمیت‏ چندان دور از ذهن نیست‏. زیرا حاکمیت بالاطلاق و الاصاله حق خالق و مالک و رب هستی است و بر این پایه‏ حاکمیت باید مأذون از او باشد و به اراده او در امور تصرف شود. مأخوذ از این مبانی، به لحاظ ثبوتی و مطابق مبانی فقهی‌ـ کلامی، قانون‌گذار اساسی باید قائل به مشروعیت یکپارچه شود. اما آنچه مهم است بعد اثباتی و استدلالی این رویه است. بر این مبنا، مسئله اساسی این نوشتار این است که توجیه حق حاکمیت و حکمرانی شرعی قوای سه‌گانه به طور کلی در نظام ولایی از ولی به دیگر ارکان چگونه تحلیل و توصیف می‌شود؟ به تعبیر دیگر آیا متوقف بر طریق و روش خاصی است یا از شئون و اختیارات حاکم مشروع است و می‌تواند به انحا و اقتضائات گوناگون روشی را برگزیند؟
رهیافت پژوهش: در این تحقیق علمی‌ـ کاربردی، با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، نظریة مشروعیت یکپارچه با استناد به ادلة فقهی و نظرات فقها توصیف و تحلیل شده و سپس با بررسی برخی انگاره‌های متصور (نهاد نصب، تنفیذ و اذن شرعی، وکالت، ولایت، و ...) در جهت تسری مشروعیت به قوای حاکمیتی، از باب تطبیق و به اجمال و تفکیک، توجیه شرعی قوای حاکمیتی نظام جمهوری اسلامی ایران بررسی شده است

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. افرام بستانی، فؤاد (1375)، فرهنگ ابجدی، تهران: نشر اسلامی.
  3. انصاری، شیخ مرتضی (1384)، القضا و الشهادات، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  4. ــــــــــــــــــــ. (1385)، کتاب الخمس، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  5. بهروزی‏‌لک، غلام‏رضا (1393)، «بررسی فقهی‌ـ حقوقی تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری»، مجله علوم سیاسی، سال 17، 65.
  6. جعفرپیشه‏‌فرد، مصطفی (1385)، چالش‏های فکری نظریه ولایت فقیه، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
  7. ــــــــــــــــــــ (1380)، مفاهیم اساسی نظریه ولایت فقیه، قم: دبیرخانة مجلس خبرگان.
  8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
  9. جوادی آملی، عبدالله (1378)، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، قم: نشر اسراء.
  10. حائری یزدی، مهدی (1995 م)، حکمت و حکومت، لندن: بی‏نا.
  11. حجاریان، سعید (1388)، جمهوریت؛ افسون‏زدایی از قدرت، تهران: نی.
  12. حسینی مراغه‏ای، سید میرعبدالفتاح (1417 ق)، العناوین، قم: تحقیق مؤسسة النشر الاسلامی.
  13. حلی، حسن بن یوسف (1415ق)، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل بیت لاحیاء التراث.
  14. ــــــــــــــــــــــ (1419 ق)، قواعد الاحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  15. خامنه‏ای، سید علی (1394)، ولایت و حکومت، تهران: مؤسسة جهادی.
  16. زنجانی، عمید (1362)، «پرسش و پاسخ در مورد قانون اساسی و ولایت مطلقه فقیه»، روزنامه رسالت، شماره 1850.
  17. ــــــــــــــــــــمبانی فقهی کلیات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: جهاد دانشگاهی.
  18. زنجانی، عمید (1376)، «دیدگاه حکومتی در نظریة حسبه»، مجله حکومت اسلامی، سال دوم، 1.
  19. شفیعی‏‏‌فر، محمد (1378)، «جایگاه ولایت فقیه در حقوق اساسی»، مجلة حکومت اسلامی، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان.
  20. شعبانی، قاسم (1373)، حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران، تهران: اطلاعات، چ سوم.
  21. صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی (1369)، تهران: اداره کل قوانین، چ اول.
  22. صورت مشروح مذاکرات مجلس، بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اداره کل امور فرهنگی.
  23. ‏‏‏‏‏طباطبایی، محمدحسین (1394 ق)، المیزان فی التفسیر القرآن، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
  24. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین (1413 ق)، مسالک الافهام، قم: مؤسسه معارف اسلامی.
  25. ــــــــــــــــــــ (1410 ق)، الروضه البیهه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: داوری.
  26. عمید زنجانی، عباس‌علی (1386)، قواعد فقه، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی.
  27. ـــــــــــــــــــــ (1336)، فقه سیاسی، تهران: امیرکبیر.
  28. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب سال 1368.
  29. قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی (1364)، مادة 3 اصلاحی، مصوب 06/05/1374، روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول.
  30. ‏‏‏‏‏‏‏‏کاشف‌الغطاء، جعفر (بی‌تا)، کشف الغطاء عن مبهمات شریعه الغراء، اصفهان: مهدوی.
  31. کدخدایی، عباس‌علی؛ جواهری طهرانی، محمد (1391)، حاکمیت قانون و ولایت فقیه، تهران: دادگستر.
  32. مدنی، سید جلال‏الدین (1370)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
  33. مصباح یزدی، محمدتقی (1380)، پرسش و پاسخ‏ها (مجموعه 5 جلدی)، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  34. ــــــــــــــــــ (1391)، نگاهی گذرا به نظریة ولایت فقیه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  35. ______________(1392)، حقوق و سیاست در قرآن،قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  36. __________________(1391)، مشکات ولایت ،قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
  37. ملک افضلی، محسن و سلیمانی، عباس(1393)، مجله حکومت اسلامی، شماره 74
  38. مکارم شیرازی، ناصر (1427ق)، دایره المعارف فقه مقارن، قم: انتشارات مدرسة امام علی بن ابی‌طالب(ع).
  39. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1379)، کتاب البیع، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  40. ــــــــــــــــــــ (1333 ق)، صحیفه نور، تهران: سازمان مدارک فرهنگ انقلاب اسلامی.
  41. ــــــــــــــــــــ (1373)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  42. ــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، کشف الاسرار، بی‌جا، بی‌نا.
  43. مؤمن، محمد (1386)، الولایه الهیه الاسلامیه او الحکومه ألاسلامیه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  44. ــــــــــــــــــــ (1415 ق)، کلمات سدیده فی مسائل جدیده، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  45. نجفی، اسفاد؛ محسنی، فرید (1386)، حقوق اساسی، تهران: هدی.
  46. نجفی، محمدحسن (1362)، جواهر الکلام، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  47. هاشمی، سید محمد (1386)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان.
  48. یزدی، محمد (1382)، شرح و تبیین قانون ‏اساسی، تهران: امام ‏عصر

 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 آذر 1400
  • تاریخ بازنگری: 19 خرداد 1401
  • تاریخ پذیرش: 11 تیر 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار