تحلیل فقهی‌ـ حقوقی جریان حکمرانی شرعی در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

2 استادیار گروه فقه دانشگاه یاسوج، یاسوج ،ایران

3 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

یکی از مسائل پیرامون نظریه ولایت فقیه تحلیلِ جریانِ تسری مشروعیت شرعی و توجیه شرعی حکمرانی قوای سه‌گانه و ارکان حکومت بود. بر اساس ادله نقلی و عقلی و نیز منشورات کلامی و فقهی، مشروعیت شرعی حاکمیت‏ چندان دور از ذهن نیست‏. زیرا حاکمیت بالاطلاق و الاصاله حق خالق و مالک و رب هستی است و بر این پایه‏ حاکمیت باید مأذون از او باشد و به اراده او در امور تصرف شود. مأخوذ از این مبانی، به لحاظ ثبوتی و مطابق مبانی فقهی‌ـ کلامی، قانون‌گذار اساسی باید قائل به مشروعیت یکپارچه شود. اما آنچه مهم است بعد اثباتی و استدلالی این رویه است. بر این مبنا، مسئله اساسی این نوشتار این است که توجیه حق حاکمیت و حکمرانی شرعی قوای سه‌گانه به طور کلی در نظام ولایی از ولی به دیگر ارکان چگونه تحلیل و توصیف می‌شود؟ به تعبیر دیگر آیا متوقف بر طریق و روش خاصی است یا از شئون و اختیارات حاکم مشروع است و می‌تواند به انحا و اقتضائات گوناگون روشی را برگزیند؟
رهیافت پژوهش: در این تحقیق علمی‌ـ کاربردی، با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای، نظریة مشروعیت یکپارچه با استناد به ادلة فقهی و نظرات فقها توصیف و تحلیل شده و سپس با بررسی برخی انگاره‌های متصور (نهاد نصب، تنفیذ و اذن شرعی، وکالت، ولایت، و ...) در جهت تسری مشروعیت به قوای حاکمیتی، از باب تطبیق و به اجمال و تفکیک، توجیه شرعی قوای حاکمیتی نظام جمهوری اسلامی ایران بررسی شده است

کلیدواژه‌ها


قرآن
افرام بستانی، ف. (1375). فرهنگ ابجدی. تهران: نشر اسلامی.
انصاری، م. (1384). القضا و الشهادات. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
انصاری، م. (1385). کتاب الخمس. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
بهروزی‏لک، غ. (1393). «بررسی فقهی‌ـ حقوقی تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری». مجلة علوم سیاسی، 17(65)، 33- 54.
جعفرپیشه‏فرد، م. (1380). مفاهیم اساسی نظریة ولایت فقیه. قم: دبیرخانة مجلس خبرگان.
جعفرپیشه‏فرد، م. (1385). چالش‏های فکری نظریة ولایت فقیه. قم: مؤسسة بوستان کتاب.
جعفری لنگرودی، م. (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
جوادی آملی، ع. (1378). ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت. قم: نشر اسراء.
حائری یزدی، م. (1995). حکمت و حکومت. لندن.
حجاریان، س. (1388). جمهوریت؛ افسون‏زدایی از قدرت، تهران: نشرنی.
حسینی مراغه‏ای، م. (1417). العناوین. قم: تحقیق مؤسسة النشر الاسلامی.
حلی، حسن بن یوسف (1415). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسة آل بیت لاحیاء التراث.
حلی، ح. (1419). قواعد الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
خامنه‏ای، ع. (1394). ولایت و حکومت. تهران: مؤسسة جهادی.
زنجانی، ع. (1362). «پرسش و پاسخ در مورد قانون اساسی و ولایت مطلقه فقیه». روزنامة رسالت، شمارة 1850.
زنجانی، ع. مبانی فقهی کلیات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: جهاد دانشگاهی.
زنجانی، ع. (1376). «دیدگاه حکومتی در نظریة حسبه». مجلة حکومت اسلامی. 2(1)،.
شعبانی، ق. (1373). حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران. تهران: اطلاعات.
شفیعی‏‏فر، م. (1378). «جایگاه ولایت فقیه در حقوق اساسی». مجلة حکومت اسلامی، 4 (33)، 62-94.
صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی (1369). تهران: ادارة کل قوانین.
‏‏‏‏‏طباطبایی، م. (1394). المیزان فی التفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
عاملی، ز.  (1410). الروضه البیهه فی شرح اللمعه الدمشقیه. قم: داوری.
عاملی، ز.  (1413). مسالک الافهام. قم: مؤسسة معارف اسلامی.
عمید زنجانی، ع. (1336). فقه سیاسی. تهران: امیرکبیر.
عمید زنجانی، ع. (1386). قواعد فقه. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی.
قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی (1364). مادة 3 اصلاحی. مصوب 06/05/1374. روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
‏‏‏‏‏‏‏‏کاشف‌الغطاء، ج. (1156)، کشف الغطاء عن مبهمات شریعه الغراء. اصفهان: مهدوی.
کدخدایی، ع.وجواهری طهرانی، م. (1391). حاکمیت قانون و ولایت فقیه. تهران: دادگستر.
مدنی، ج. (1370). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: پایدار
مصباح یزدی، م. (1380). پرسش و پاسخ‏ها. قم: موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، م. (1391). مشکات ولایت . قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، م. (1391). نگاهی گذرا به نظریة ولایت فقیه. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، م. (1392). حقوق و سیاست در قرآن. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مکارم شیرازی، ن. (1427). دایره المعارف فقه مقارن. قم: انتشارات مدرسة امام علی بن ابی‌طالب(ع).
موسوی خمینی، ر. (1333). صحیفة نور. تهران: سازمان مدارک فرهنگ انقلاب اسلامی.
موسوی خمینی، ر. (1373). ولایت فقیه. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینی، س. (1379). کتاب البیع. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینی، س. (1327). کشف الاسرار. تهران: کتابفروشی اسلامیه
مؤمن، م. (1386). الولایه الهیه الاسلامیه او الحکومه ألاسلامیه. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
مؤمن، م. (1415ق). کلمات سدیده فی مسائل جدیده. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نجفی، ا. و محسنی، ف. (1386). حقوق اساسی. تهران: هدی.
نجفی، م. (1362). جواهر الکلام. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
هاشمی، م. (1386). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: میزان.
یزدی، م. (1382). شرح و تبیین قانون ‏اساسی. تهران: امام ‏عصر.