موانع احیای حقوق عامه در حقوق ایران و راهکارهای تحقق مطلوب آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی پژوهشکده قوه قضائیه، تهران، ایران

2 عضو هیأت علمی دانشگاه مراغه

چکیده

در یک نظام حقوقی، شاکله حقوق عامه در قالب حقوق اساسی چارچوب‌بندی می‌شود و به‌عنوان مبنای حقوق عمومی مطمح‌نظر قرار می‌گیرد. بند 2 اصل 156 قانون اساسی در مقام بیان رسالت‌های قوه قضاییه به احیای حقوق عامه اشاره دارد. مبتنی بر محتوای اصول قانون اساسی، نظام حاکمیتی مکلف به ایفای وظایف محوله در خصوص حقوق عامه در سه فاز شناسایی و ادای حقوق عامه، احقاق و ایفای این حقوق و اقامه و احیای آن است، اما در رویه عملی نظام قضایی کشور، وظیفه سوم بر عهده دادستان گذارده شده است، اما با وجود اهداف قانونگذار اساسی در تحقق این مطلوب، وضعیت پاسداشت حقوق عامه و احیای آن در حال حاضر چندان مطلوب نیست؛ ازاین‌رو مسئله اصلی این پژوهش آن است که چرا این وظیفه قانونی قوه قضاییه به‌نحو مطلوب محقق نمی‌شود و چه اقدامات مقتضی می‌توان برای رفع این مشکل اتخاذ کرد. برای پاسخ به این پرسش، در پژوهش حاضر، موانع تحقق احیای حقوق عامه که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: ابهام در مفهوم و تعابیر قانونی، نارسایی در قوانین، بی‌توجهی به مقوله تفکیک نظارت و دادرسی، تداخل وظایف قوا، مشکلات اجرایی و ابهام در عملیاتی یا ستادی بودن دادستانی کل به‌تفصیل مورد بحث قرار می‌گیرد و سپس راهکارهای تحقق مطلوب آن ارائه می‌شود. 

کلیدواژه‌ها


  1.  الف: فارسی

    1. تنگستانی، محمدقاسم؛ مرادی برلیان، مهدی؛ مهرآرام، پرهام (1397)، گفتارهایی در باب نهاد دادستانی و احیای حقوق عامه، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
    2. تنگستانی، محمدقاسم (1394)، گزارش پژوهشی «درآمدی بر مسئولیت قوه قضاییه در احیای حقوق عامه با تأکید بر وظایف سازمان‌ها و نهادهای عمومی»، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
    3. جعفری ‌لنگرودی، محمدجعفر (۱۳۹۲)، وسیط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، چ پنجم.
    4. ذاکرصالحی، غلامرضا (۱۳۹۱)، راهبردهای مبارزه با فساد اداری، تهران: جنگل، چ دوم.
    5. صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی.
    6. عباسی، محمود؛ افشاری، فاطمه؛ پتفت، آرین؛ دهقانی، پرویز (1398)، حقوق شهروندی؛ از حقوق ملت تا احیای حقوق عامه، تهران: حقوقی.
    7. علیزاده، یداله (۱۳۸۸)، نشست تخصصی«وظایف و اختیارات دادستان کل کشور»، معاونت پژوهش‌های حقوقی قوه قضاییه / گروه پژوهشی حقوق (برگزارکننده)، مورخ 26/5/1388، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی پژوهشکده تحقیقات راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام در صفحه:

    http://www.csr.ir/departments.aspx?abtid=01&depid=49&semid=368

    8. عمید زنجانی، عباسعلی (۱۳۸۶)، کلیات حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مجد.

    9. غمامی، سید محمدمهدی (1397)، «الگوی احیای حقوق عامه با تحول در نظام هنجارها و ساختارهای قضایی»، حقوق اسلامی، سال پانزدهم، ش 58.

    10.قاضی، سید ابوالفضل (۱۳۷۲)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ چهارم.

    11.کبگانی، محمدحسن؛ نصرالهی نصرآباد، علیرضا (1399)، گزارش کارشناسی نقد و بررسی لایحه صیانت از حقوق عامه، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.

    12.مرادی برلیان، مهدی (1396)، گزارش نشست علمی «جایگاه و صلاحیت‌های نهاد دادستانی در نظم حقوقی ایران از منظر حقوق عمومی با نگاه ویژه به احیای حقوق عامه»، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.

    13.مهرآرام، پرهام (1395)، گزارش پژوهشی «مطالعات تطبیقی جایگاه و صلاحیت دادستان»، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.

    14.نقره‌کار، محمدصالح (۱۳۸۹)، «آیا حقوق عامه، متولی دارد؟! دادستان، تضمین‌کننده اعطا و استیفای حقوق عامه»، قابل دسترسی در: پایگاه اینترنتی دادگستری کل استان اصفهان در صفحه:

    http://www.dadesfahan.ir/Portals/dadesfahan.ir/PaperAttch/470.htm

    15.------------- (۱۳۸۷)، «بررسی نحوه تأمین حقوق عمومی و خصوصی چه کسی حقوق عامه را تضمین می‌کند، روزنامه کیهان، ش 19166، 5/6/87.

    16. ------------- (۱۳۸۸)، نقش دادستان در صیانت از حقوق عامه، تهران: جنگل، جاودانه.

    17.-------------- (۱۳۹۰)، دستگاه قضایی، پیکره‌ای منسجم با اهدافی واحد، قابل دسترسی در: پایگاه اینترنتی دادستانی کل کشور در صفحه:

    http://www.dadsetani.ir/Portals/dadsetani.ir/PaperAttch/1025.htm

    18.هادی، دادیار (۱۳۹۰)، نقش دادستان در حفظ حقوق عامه و چالش‌های قانونی و اجرایی آن، رساله دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه تهران (پردیس قم).

    19. هداوند، مهدی (۱۳۹۱)، اصول حقوق اداری، تهران: خرسندی

    ب: لاتین

     

    1. Bamforth, Nicholas & Leyland, Peter (2013), Accountability in the Contemporary Constitution, Oxford University Press.
    2. Beckett , Julia (2010), Public Management and the Rule of Law, M. E. Sharpe.
    3. Cane, Peter (2009), Administrative Tribunals and Adjudication, Hart Publishing Oxford.
    4. Curtin, Deirdre and Wessel, Ramses A. (2005), Good Governance and the European Union: Reflections on Concepts, Institutions and Substance, Intersentia nv.
    5. Goldrick, D. Mc (2004), “The Interface Between Public Emergency Powers and International Law”, International Journal of Constitutional Law, Vol. 2.
    6. Hall, Jerome (1943), "Interrelations of Criminal Law and Torts", Columbia Law Review, 753, No.7.
    7. Hofmann, Herwig C.H.; Rowe, Gerard C. & Türk, Alexander H. (2011), Administrative Law and Policy of the European Union, Oxford University Press.
    8. Hohfeld, Wesley Newcomb (2012), Fundamental Legal Conceptions as Applied in Judicial Reasoning: and Other Legal Essays, Hard Press Publishing.
    9. Kahler, M. (2000) “Conclusion: The Causes and Consequences of Legalization”, International Organization, Vol. 54, No. 3.
    10. Linden, Allen M. (1976), "Public Law and Private Law: The Frontier from the Perspective of a Tort Lawyer", Les Cahiers de droit, Vol. 17, No. 4.
    11. Manfredi, Christopher & Rush, Mark (2013), Judging Democracy, University of Toronto Press.
    12. Matei, Lucica; Vašiček, Davor & Kaštelan-Mrak, Marija (2011), European Administrative Space.Balkan Realities, Matei Lucica.
    13. Offe, C. (2000), Civil Society and Social Order: Demarcating and Combining Market, State and Community, Revue Europeenes de Sociologie XLI