تحلیل فقهی ‌حقوقی رویکردهای شورای ‌نگهبان در پرداخت هزینه‌های درمان مازاد بر دیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

هرچند تاکنون بسیاری از صاحب‌نظران کوشیده‌اند تا با استناد به قواعدی همچون لاضرر و تسبیب، جانی را نسبت به جبران هزینه‌های درمان مازاد بر دیه ضامن بدانند، لکن با وجود پیش‌بینی این ضمان برای جانی در مصوبات گوناگون، فقهای شورای‌­نگهبان الزام جانی به جبران این هزینه­ها را مغایر با شرع شناخته و مجلس برای رفع این ایراد مجبور به حذف این­گونه از مصوبات می­شد. با این وجود، شورای­نگهبان در قانون تشدید مجازات اسیدپاشی مصوب 1398 محکومیت جانی به پرداخت هزینه‌های درمان بزه‌دیده را با ایرادی مواجه ندانسته است. لذا چالش نوشتار حاضر، مبنای رویکردهای متفاوت شورای‌­نگهبان نسبت به جبران این هزینه‌ها و واکاوی پایه‌های فقهی آن است. بررسی مشروح مذاکرات فقهای شورای‌­نگهبان نشان می­دهد اکثریت این فقها به­دلیل فقدان نص شرعی و مخالفت امام (ره) و رهبری با این موضوع، الزام جانی به پرداخت این هزینه­ها را جایز ندانسته­اند. در مقابل، برخی با طرح ادله­ی جدید درصدد توجیه ضمان جانی برآمده­اند. این پژوهش به روش توصیفی­تحلیلی، ضمن اینکه ادله قائلین به ضمان را به حکم اولی محل تردید دانسته، محکومیت مرتکب به پرداخت این هزینه­ها را به عنوان ثانوی و در صورت صلاحدید رهبری و صرفاً در جرایم­ عمدی همچون اسیدپاشی که با سبق ­تصمیم همراه است امکان­پذیر دانسته است.

کلیدواژه‌ها


الف) منابع فارسی
پژوهشکده شورای ­نگهبان، مشروح مذاکرات شورای نگهبان پیرامون قانون تشدید مجازات اسیدپاشی و حمایت از بزه‌دیدگان ناشی از آن، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، جلسه 29/3/1398، در دست انتشار.
پژوهشکده شورای نگهبان، (1398)، گزارش مجمع مشورتی حقوقی پیرامون قانون تشدید مجازات اسیدپاشی و حمایت از بزه‌دیدگان ناشی از آن، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، قابل دسترس در پایگاه اینترنتی:  www.nazarat.shora-rc.ir
پژوهشکده شورای‌ نگهبان، مشروح مذاکرات شورای نگهبان پیرامون طرح ساماندهی صنعت خودرو، جلسه 27/6/1398، قابل دسترس در پایگاه اینترنتی:  www.nazarat.shora-rc.ir
پژوهشکده شورای‌ نگهبان، مشروح مذاکرات شورای نگهبان پیرامون قانون آیین دادرسی کیفری، جلسه 22/4/1390، قابل دسترس در پایگاه اینترنتی:  www.nazarat.shora-rc.ir
توکل­پور، هادی؛ مسعودیان، مصطفی؛ کوهی، کاظم (1397)، مبانی نظرات شورای نگهبان پیرامون قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، چاپ اول.
جمعی از پژوهشگران (1398)، مبانی نظرات شورای نگهبان در خصوص مصوبات سال 1394، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، چاپ اول.
حسینی‌ خامنه­ای، سیدعلی (1390)، ره­توشه قضایی (استفتائات قضایی از محضر حضرت آیت الله خامنه­ای مدظله­العالی)، قم: نشر قضا، چاپ اول.
زمانی، امین‌الله (1395)، «تحلیل کارکرد احکام نظامیه‌ی ولی‌فقیه در آراء و نظرهای شورای نگهبان (بررسی موردی سیاست جنایی تقنینی)»، تهران: فصلنامه دانش حقوق عمومی، ش15، صص 25-1.
زمانی، امین‌الله (1398)، «تحلیل گفتمانی رویکردهای شورای نگهبان در بررسی معاهدات همکاری در امور کیفری»، تهران: فصلنامه دانش حقوق عمومی، ش25، صص 44-23.
فتحی، محمد؛ کوهی، کاظم (1396)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پژوهشکده شورای‌ نگهبان.
گرامی، محمدعلی (بی­تا)، استفتائات، قابل دسترس در پایگاه اینترنتی:  www. Ayat-gerami.ir
محقق داماد، مصطفی (1406ق)، قواعد فقه- بخش مدنی، تهران: نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم.
مصطفی­زاده، فهیم (1395)، قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 در پرتو نظرات شورای‌ نگهبان، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، چاپ اول.
مصطفی­زاده، فهیم (1395)، قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در پرتو نظرات شورای‌ نگهبان، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، چاپ اول.
مکارم‌شیرازی، ناصر (1383)، تعزیر و گستره آن، قم: مدرسه امام علی‌علیه‌السلام، چاپ اول.
مهرپور، حسین (1372)، «شورای‌ نگهبان و بررسی قوانین»، مجله قضایی و حقوقی دادگستری، ش9، صص74-55.
مؤسسه دائرة‌‌المعارف فقه اسلامی (1392)، فرهنگ فقه، قم: انتشارات قضا.
مؤسسه قضا (1390)، نرم‌افزار گنجینه استفتائات قضایی، قم: مؤسسه قضا.
موسوی خمینی، سیدروح­الله (1390)، ره­توشه قضایی «استفتاء قضایی از محضر امام خمینی(ره)»، قم: نشر قضا، چاپ اول.
نوری همدانی، حسین (1375)، توضیح­المسائل، قم: مهدی موعود، چاپ هفتم.
ب) منابع عربی
ابن ‌ادریس ­حلّى، محمدبن‌منصوربن‌احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
ابویعلی، محمدبن‌حسین الفرّاء (1421ق)، الأحکام السلطانیه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
تبریزى، جواد بن­على (1428ق)، تنقیح مبانی الأحکام، قم: دارالصدیقة الشهیده، چاپ اول.
جزیری، عبدالرحمن (بی‌تا)، الفقه على المذاهب الاربعه، بی‌جا: دار احیاء التراث العربی.
حسینى‌ مراغى، سید میرعبدالفتاح ‌بن ‌على (1417ق)، العناوین الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
حلی، نجم­الدین جعفربن­حسن (محقق ­حلّى) (1408ق)، شرائع ‌الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم. 
صافی‌ گلپایگانی، لطف­الله (1404ق)، التعزیر انواعه و ملحقاته، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول.
طوسى، ابوجعفرمحمدبن حسن (1407ق)، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول.
طوسی، ابوجعفرمحمدبن‌حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، چاپ سوم.
کلینى، ابوجعفرمحمدبن­یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
منتظرى ‌نجف‌آبادى، حسینعلى (1409ق)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم: نشر تفکر، چاپ دوم.
موسوى ‌خویى، سید ابوالقاسم (1422ق)، مبانی تکملة المنهاج، قم: مؤسسة إحیاء آثار الخوئی، چاپ اول.
نجفی، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع ‌الاسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.