شأن قضایی رئیس قوه‌ی قضاییه؛ از نفی تا اثبات

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

مدیریت قوه‌ی قضاییه از بدو استقلال این قوه، تحولات عدیده­ای یافته است. این تحولات، علاوه‌بر شکل و نحوه‌ی مدیریت (مدیریت فردی وزیر دادگستری، مدیریت شورایی شورای عالی قضایی و مدیریت متمرکز رئیس قوه‌ی قضاییه)، صلاحیت­های این جایگاه را نیز تحت تأثیر قرار داده است. اگرچه مستند به اصل 157 قانون اساسی، رئیس قوه‌ی قضاییه مسئولیت­های مختلف چون مسئولیت اداری و اجرایی قوه‌ی قضاییه را بر عهده دارد، با توجه به اختلاف ­­نظرها و تعدد آرا در زمینه‌ی صلاحیت قضایی رئیس قوه‌ی قضاییه، در این مقاله به شیوه‌ی تحلیلی و توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای و اسناد موجود، شأن قضایی رئیس قوه‌ی قضاییه در نظام حقوقی ایران بررسی شد.
بررسی­ اراده‌ی قانونگذار اساسی، مفاد قانون اساسی به‌ویژه مفهوم و منطوق اصل 157، قوانین عادی و نظرهای شورای نگهبان، نشان داد که رئیس قوه‌ی قضاییه در نظم حقوقی ایران در کنار صلاحیت­های اداری و اجرایی، واجد شأن و صلاحیت قضایی نیز است و عدم ذکر وظیفه‌ی قضاوت، در شمار وظایف رئیس قوه‌ی قضاییه در قانون اساسی، به معنای نفی صلاحیت قضایی این مقام نیست.

کلیدواژه‌ها


الف) کتاب‌ها و مقالات

اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول، ج3.
اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1380)، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ دوم، ج1.
اداره‌ی کل قوانین (1381)، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی، چ دوم، ج2.
پورقهرمانی، بابک (1383)، «تجدیدنظر خواهی رئیس قوه‌ی قضاییه از آرای محاکم»، فقه و حقوق، ش 3، صص 131-148.
حسینی بهشتی، محمد (1390)، مبانی نظری قانون اساسی، تهران: بقعه.
خسروی، حسن (1393)، آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مجد، چ اول.
خمینی، روح‌الله (1378)، صحیفه‌ی امام (ره)، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام (ره)، چ اول، ج 21.
راسخ، محمد (1390)، نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی، تهران: دراک، چ دوم
راسخ، محمد و کوشش­کار، ریحانه و عامری، فائزه (1394)، وضع مقرره در قوه‌ی قضاییه، تهران: دراک، چ اول
روزنامه‌ی رسمی، 29/9/1378، شماره‌ی 15997.
عمید زنجانی، عباسعلی (1385)، حقوق اساسی ایران، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چ اول
کریمی، حسین (1374)، آشنایی با مسئولیت­های مسئولین قضایی قوه‌ی قضاییه، تهران: روزنامه‌ی رسمی کشور.
لطفی، اسدالله (1391)، حقوق اساسی و ساختار نظام جمهوری اسلامی ایران، تهران: جاودانه، جنگل، چ دوم.
مدنی، جلال­الدین (1369)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سروش، چ اول، ج 6.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی (1387)، فرهنگ­نامه‌ی نهادهای انقلاب اسلامی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1385)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دوره‌ی پنجم (خرداد 1375 تا خرداد 1379)، تهران: دادگستر، چ اول.
مهرپور، حسین (1367)، مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دادگستر، چ اول.
نجفی­الجواهری، محمدحسن (1981م)، جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ج 40.
هاشمی، محمد (1380)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، چ پنجم، ج 2.
واحدی، قدرت­الله (1386)، آیین دادرسی مدنی، میزان، چ چهارم، ج 2.
یزدی، محمد (1375)، قانون اساسی برای همه، تهران: امیرکبیر، چ اول.

ب) قوانین

قانون اساسی مشروطه، مصوب 14ذی‏القعده‌ی 1324ق، مطابق با 8 جلدی 1285ش.
متمم قانون اساسی مشروطه، مصوب 29 شعبان 1325ق، مطابق با 15 جلدی 1286ش.
قانون «اصول و تشکیلات عدلیه و محاضر شرعیه و حکام صلحیه»، مصوب 21 رجب 1329، کمیسیون عدلیه. 
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1358، مجلس خبرگان قانون اساسی.
بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1368، شورای بازنگری قانون اساسی.
قانون برنامه و بودجه مصوب 1351.
ماده‌واحده‌ی قانون راجع به تجویز تعیین پایه و سمت قضایی توسط شورای عالی قضایی مصوب 1361، مجلس شورای اسلامی.
قانون تشکیل محکمه‌ی عالی انتظامی قضات، مصوب 23/8/1370، مجمع تشخیص مصلحت نظام.
قانون وظایف و اختیارات رئیس قوه‌ی قضاییه، مصوب 8/12/1378، مجلس شورای اسلامی.
قانون اختیارات و وظایف رئیس قوه‌ی قضاییه، مصوب 9/12/1371، مجلس شورای اسلامی.
قانون اصلاح ماده‌ی 18 اصلاحی قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب، مصوب 24/10/1385، مجلس شورای اسلامی.
قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، مجلس شورای اسلامی.
قانون تشکیلات و آیین ­دادرسی دیوان عدالت اداری، مصوب 22/9/1390، مجلس شورای اسلامی.
قانون تشکیل محکمه‌ی عالی انتظامی قضات، مصوب 23/8/1370، مجمع تشخیص مصلحت نظام.