اختیار حاکم اسلامی در تبدیل مجازات رجم با نگاهی به نظرهای شورای نگهبان

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده‌ی الهیات دانشگاه تهران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده‌ی الهیات دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی

چکیده

مجازات رجم از جمله مجازات منصوص است که بر مشروعیت آن ادعای اجماع شده است. با وجود این، از جمله موضوعات بحث‌برانگیز در محافل علمی این است که آیا حاکم اسلامی می­تواند در برهه­ای از زمان، حکم به تبدیل این مجازات‌ کند؟ ضرورت پاسخ به این پرسش زمانی بیشتر جلوه می‌کند که بدانیم امروزه در زمینه‌ی ذکر مجازات رجم در قانون مجازات اسلامی مناقشه‌های جدی صورت گرفته است؛ تا جایی که با آنکه این مجازات توسط قوه‌ی قضاییه در لایحه آورده شده بود، مجلس در مصوبه‌ی نخست خود آن را حذف کرد.
این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده، بیانگر آن است که اولاً مقتضای اصل اولی در این مسئله، عدم جواز تبدیل مجازات رجم است؛ لکن درصورتی‌که حاکم اسلامی در برهه‌ای خاص، عدم اجرای آن را لازم بداند، می‌تواند به ­عنوان ثانوی، تا فراهم شدن زمینه‌ی اجرای این مجازات، مجازات دیگری را به‌‌طور موقت جایگزین آن کند؛ ثانیاً اگرچه مجلس با اصرار شورای نگهبان در نهایت، مجازات رجم و امکان تبدیل آن را در ماده‌ی 225 قانون مجازات اسلامی ذکر کرد، از آنجا که از نظر شرعی، تشخیص عدم امکان اجرای این مجازات منحصراً از اختیارات حاکم است، واگذاری تشخیص این موضوع به قضات در این ماده قابل نقد است. از این نظر می‌توان عملکرد شورای نگهبان در تأیید نهایی این ماده را محل ایراد دانست.

کلیدواژه‌ها


اردبیلى، احمدبن­محمد (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چ اول، ج12.
ارسطا، محمدجواد (1389)، نگاهی به مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران، قم: مؤسسه‌ی بوستان کتاب، چ دوم.
پژوهشکده‌ی شورای نگهبان، مشروح مذاکرات شورای نگهبان پیرامون قانون مجازات اسلامی، تهران: پژوهشکده‌ی شورای نگهبان، جلسات مورخ 8/7/1388 و 1/6/1391،‌ در دست انتشار.
پژوهشکده‌ی شورای نگهبان (1392)، قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در پرتو نظرات شورای نگهبان، تهران: پژوهشکده‌ی شورای نگهبان، چ اول.
حرّ عاملی، محمدبن­حسن (1409ق)، وسائل‌الشیعه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع)، چ اول، ج28.
حلّی، حسن­بن­یوسف­بن مطهر اسدى (علامه حلّی)، (1410ق)، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چ اول، ج2.
حلّى، نجم‌الدین، جعفربن‌­حسن (محقق حلّی)، (1408‍ق)، شرائع‌الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه‌ی اسماعیلیان، چ دوم، ج1.
خمینی، سید روح‌الله (1386)،‌ صحیفه­ی امام، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (ره)، ج 15.
خمینی، سید روح‌الله (1414ق)، بدائع الدرر فی قاعده نفی الضرر، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (ره).
خمینی، سید روح‌الله (1421ق)[الف]، کتاب البیع، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینى، چ اول، ج2.
خمینی، سید روح‌الله (1421ق)[ب]، کتاب الطهارة، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی، چ اول، ج2.
سیفی مازندرانی، علی‌اکبر (1432ق)، مبانی فقه الفعّال، قم، مؤسسۀ النشر الإسلامی، الطبعه الاولی، ج4.
صالح‌پور، جهانگیر (1374)، «فرایند عرفی شدن فقه شیعی» مجله‌ی کیان، ش 24، صص 20-23.
صرامی، سیف‌الله (1374)، «مبانی احکام حکومتی از دیدگاه امام خمینی(ره)»، مجموعه آثار کنگره‌ی بررسی مبانی فقهی امام خمینی(ره)، تهران: عروج.
طوسى، ابوجعفرمحمدبن­حسن (شیخ­طوسی) (1387ق)، المبسوطفیفقهالإمامیه، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه، چ سوم، ج2.
طوسى، ابوجعفرمحمدبن­حسن (شیخ­طوسی) (1390ق)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چ اول، ج4.
طوسى، ابوجعفرمحمدبن­حسن (شیخ­طوسی) (1407ق)، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چ اول، ج5.
عاملى، محمدبن­مکى (شهید اول)، (1417ق)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیه، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به حوزه‌ی علمیه قم، چ دوم، ج2.
عمید زنجانی، عباسعلی (1384)، فقه سیاسی، تهران: امیرکبیر، چ اول، ج9.
عمید زنجانی، عباسعلی (1386)، قواعد فقه؛ بخش حقوق عمومی، تهران: سمت، چ اول.
کلینى، ابوجعفر محمدبن­یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چ چهارم، ج5.
مظاهری، حسین (1388)، رساله‌ی توضیح المسائل، قم: مؤسسه‌ی فرهنگی مطالعاتی الزهراء.
مفید، محمدبن­نعمان (شیخ مفید) (1413ق)، المقنعه، قم: کنگره‌ی جهانى هزاره‌ی شیخ مفید، چ اول.
مکارم شیرازی، ناصر (1375)، مجموعه استفتائات جدید، قم: مدرسه‌ی امام علی(ع)، چ اول.
مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی قضا، ره‌توشه‌ی قضایی؛ مجموعه استفتائات قضایی از محضر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی (1390)، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی قضا، چ اول.
مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی قضا، نرم‌افزار گنجینه‌ی استفتائات قضایی، قم: مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی قضا.
نجفى، محمدحسن (1404ق)، جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الإسلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ هفتم، ج 41.
نورى، میرزا حسین (1408ق)، مستدرک‌الوسائل و مستنبط‌المسائل، بیروت: مؤسسۀ آل‌‌البیت (ع)، چ اول، ج18.
هاشمى‌ شاهرودى، سید محمود (1419ق)، بایسته‌هاى فقه جزا، تهران: میزان، چ اول.