معناشناسی برخی از هنجارهای اسلامی در قانون اساسی با محوریت مفهوم موازین اسلامی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 کارشناس ارشد حقوق عمومی دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

قانون اساسی به‌دلیل نقشی که در تمشیت روابط بین افراد و دولت دارد، از اهمیت جدی برخوردار است. به همین نسبت، تعیین معنای دقیق مفاهیم آن در تنظیم بهتر این رابطه مهم است. هنجارهای دینی ذکرشده در قانون اساسی، از جمله مفاهیمی‎اند که نقش مهمی در قانون اساسی دارند. هرچند معنای اجمالی این واژگان مشخص است، به‌دلیل نداشتن معنای تفصیلی پیشینی، بالجمله روشن نیست. در این بین، مفهوم «موازین اسلامی» به دلایل مختلف کمی و کیفی اهمیت بیشتری دارد. مسئله‌ی این مقاله تعیین معنای دقیق برخی از این هنجارهای دینی با محوریت مفهوم موازین اسلامی است. در این پژوهش با دلایل مختلف از جمله معادل‎یابی این هنجارها با هنجارهای مصطلح در فقه اسلامی، ثابت شده است که این مفهوم از نظر معنایی متفاوت با مفهوم «احکام اسلام» در قانون اساسی است. بر همین اساس، معنای بسیاری از هنجارهای اسلامی ذکرشده نیز به یکی از این دو هنجار ارجاع داده شده است.

کلیدواژه‌ها


ابن‎سیده، علی‎بن‎اسماعیل (بی‌تا)، المحکم و المحیط الأعظم، بیروت: دار‎الکتب العلمیة، چ اول، ج9.
اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: چاپخانه‌ی مجلس شورای اسلامی با همکاری سازمان انتشارات انقلاب اسلامی، چ اول، ج1و3.
ازهری، محمد‎بن‎احمد (بی‌تا)، تهذیب‌اللغة، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، چ اول، ج13.
آخوند ‎خراسانی، محمدکاظم‎بن‎حسین (1406ق)، حاشیة المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ اول.
آشتیانی، محمدحسن‎بن‎جعفر (1425ق)، کتاب القضاء، قم: زهیر، چ اول.
بهشتی، محمد (1386)، بانکداری، ربا و قوانین مالی اسلام، تهران: بقعه، چ اول.
بهشتی، محمد؛ باهنر، محمدجواد؛ گلزاده، علی (1390)، شناخت اسلام، تهران: بقعه، چ دوم.
پروین، خیرالله؛‌ درویش متولی، میثم (1392)، «مأخذ شریعت ناظر در نظام تقنینی جمهوری اسلامی ایران»، حکومت اسلامی، ش67، صص 115- 136.
پروین، خیرالله (1387)، «اختیارات و محدودیت‎های مجلس شورای اسلامی در امر قانونگذاری»، حقوق اساسی، ش10، صص19- 38.
جوادی آملی، عبدالله (1412ق)، «حکم الحکومة و الحکم الثانوی»، لبنان: بقیةالله، ش7، صص35-38.
جوان‎آراسته، حسین (1382)، «قانون اساسی، مبانی حاکمیت دینی در قانونگذاری (بررسی اصول دوم و چهارم)»، حکومت اسلامی، ش28، صص72-105.
حرعاملی، محمدبن‎حسن (1409ق)، وسائل‌الشیعة، قم: آل‎البیت (ع)، چ اول.
خامنه‌ای، سید محمد (1369)، «اصل چهارم قانون اساسی»، کانون وکلا، ش152و153، صص7-42.
خمینی، سید روح‎الله (1390)، صحیفه نور، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، ج5و15.
خمینی، سید روح‎الله (1423ق)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، چ دوازدهم.
دهخدا، علی‎اکبر (1385)، فرهنگ متوسط دهخدا، تهران: دانشگاه تهران، چ اول، ج2.
رشتی، میرزا حبیب‎الله (1401ق)، کتاب القضاء، قم: دارالقرآن الکریم، چ اول.
رشتی، میرزا حبیب‎الله (بی‌تا)، کتاب الغصب، بی‌جا.
سبحانی، جعفر (1402ق)، مفاهیم القرآن، معالم النبوة فی القرآن الکریم، اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین(ع)، ج3.
صافی گلپایگانی، لطف‎الله (1412ق)، الاحکام الشرعیة ثابتة لاتتغیر، قم: دارالقرآن الکریم، چ اول.
صدر، سید محمدباقر (1403ق)، «صورة عن اقتصاد المجتمع الاسلامی»، الاسلام یقود الحیاة، تهران: وزارة الارشاد الاسلامی، چ دوم.
صدر، سید محمدباقر (1424ق)، اقتصادنا، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چ اول.
صدر، سید محمدباقر (1428ق)، ومضات، مجموعة من مقالات و محاضرات و وثائق، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر، چ اول.
عمید، حسن (1389)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: راه رشد، چ اول.
عمید زنجانى، عباسعلى (1421ق)، فقه سیاسى، تهران: امیرکبیر، چ چهارم، ج1.
فراهیدی، خلیل‎بن‎احمد (بی‌تا)، کتاب العین، قم: هجرت، چ دوم، ج7.
کدیور، محسن (1382)، «شرع شورای نگهبان در برابر قانون مجلس»، بازتاب اندیشه، ش43، صص 55-62.
محقق داماد، مصطفی (1406ق)، قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چ دوازدهم، ج1.
مرتضوی، سید ضیاء (1386)، «مبانی کلی فقهی حجاب و مسؤولیت دولت اسلامی»، فقه، ش52، صص12-52.
مطهری، مرتضی (1381)، امامت و رهبری، تهران: صدرا، چ بیست‌وهفتم.
مطهری، مرتضی (1391)، آینده انقلاب اسلامی ایران، تهران: صدرا، چ سی‌وپنجم.
معین، محمد (1388)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، چ بیست‌ وپنجم، ج4.
مکارم شیرازی، ناصر (1370)، القواعد الفقهیة، قم: مدرسة الإمام علی‎بن‎أبیطالب(ع)، چ سوم، ج1.
مکارم شیرازی، ناصر (1425ق)، أنوار الفقاهة، قم: مدرسة الإمام علی‎بن‎أبیطالب (ع)، چ اول.
نجفى، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، چ هفتم، ج40.
هاشمی رفسنجانی، اکبر (1383)، «شکاف انتظار شریعت و اقتضای واقعیت در حکومتداری ایران امروز»، راهبرد، ش32، صص 9-32.