راهکارهای مشارکت مردم در اداره‌ی حکومت اسلامی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

هیچ حکومتی بدون مشارکت مردم توانایی تداوم و پیشبرد اهداف خود را ندارد و حکومت اسلامی نیز از این امر مستثنا نیست، ازاین‌رو بررسی جایگاه و نقش مشارکتی مردم در اداره‌ی حکومت اسلامی و راهکارهای تحقق آن ضروری است. با توجه به این مسئله، در این مقاله بر آنیم تا با مطالعه‌ی مفهوم مشارکت و بررسی منابع دینی در زمینه‌ی نقش مردم در اداره‌ی حکومت اسلامی از حیث صرف حق بودن یا حق و تکلیف بودن مشارکت در اداره‌ی نظام اسلامی، راهکارهای مشارکت امت اسلامی در حکومت را تحلیل و بررسی کنیم.
 در همین راستا به‌نظر می‌رسد راهکارهای تحقق مشارکت را می‌توان ذیل دو دسته‌ی کلی راهکارهای «مشارکت حکومتی» که در آنها حکومت اسلامی زمینه‌های مشارکت را برای مردم طراحی می‌کند و «مشارکت مردمی» که در آن عرصه‌های مشارکت از ابتدا به‌وسیله‌ی مردم تعریف می‌شود، دسته‌بندی کرد. بر این اساس هرچند در این زمینه مسئولیت اصلی تحقق اهداف به عهده‌ی حکومت اسلامی است، نقش مردم در این زمینه چه به‌صورت ابتدایی و چه به‌عنوان همیار حکومت قابل چشم‌پوشی نیست.

کلیدواژه‌ها


اسماعیل صینى، محمود (بی‌تا)، المکنز العربی المعاصر، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون‏.
امامی، محمد (1387)، حقوق مالیه‌ی عمومی، تهران: نشر میزان.
جاوید، محمدجواد (1388)، نظریه‌ی نسبیت در حقوق شهروندی، تهران: نشر گرایش.
جوادی آملی، عبدالله (1387)، نسبت دین و دنیا، قم: مرکز نشر اسرا.
جوادی آملی، عبدالله (1390)، ولایت فقیه، قم: مرکز نشر اسرا.
خمینى، سیدروح‌الله (1423ق)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
خمینى، سیدروح‌اللّه (1425ق)، ترجمه‌ی تحریرالوسیله، ترجمه‌ی على اسلامى، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
خمینی، سید روح‌الله (1379)، کتاب البیع، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
دهخدا، علی‌اکبر ( بی­تا)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: انتشارات امیرکبیر.
رستمی، ولی (1387)، «مشارکت مردم در قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه‌ی حقوق، 179ـ204.
رستمی، ولی (1387)، مالیه‌ی عمومی، تهران: نشر میزان.
رضایی دوانی، مجید (1389)، مقدمه‌ای بر مالیه‌ی عمومی در اسلام، تهران: انتشارات سمت.
ساروخانی، باقر (1370)، دایرة‌المعارف علوم اجتماعی، تهران: انتشارات کیهان.
سمیعی نسب، مصطفی (1388)، «تحلیل وظایف اقتصادی دولت جهت تحقق عدالت اقتصادی در الگوی ایده‌آل اقتصاد اسلامی»، نشریه‌ی معرفت سیاسی، 161ـ194.
صافى گلپایگانى، لطف‌الله، (1417ق)، جامع‌الأحکام، قم: انتشارات حضرت معصومه سلام‌الله علیها.
طباطبایی، محمدحسین (1354)، معنویت تشیع، تهران: نشر شرکت سهامی انتشار.
طوسی، محمدعلی (1378)، مشارکت مردم، مجله‌ی مدیریت دولتی.
طهرانی، محمدحسین (1421ق)، ولایت فقیه در حکومت اسلام، مشهد: انتشارات علامه طباطبایی(ره).
عمیدزنجانی عباسعلی؛ موسی‌زاده، ابراهیم (1388)، بایسته‌های فقه سیاسی، تهران: انتشارات مجد.
عمیدزنجانی، عباسعلی (1383)، فقه سیاسی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
فوزی، یحیی؛ کریمی بیرانوند، مسعود (1389)، «تفاوت‌شناسی اهداف حکومت‌های سکولار و حکومت اسلامی»، نشریه‌ی علوم سیاسی، 7 – 40.
قاضی شریعت‌پناهی، ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: نشر میزان.
کاتوزیان، ناصر (1384)، مقدمه‌ی علم حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
گروه حقوقی (1392)، «صرفه‌جویی در وقت و هزینه با رجوع به داوری»، نشریه‌ی دانش حقوقی، 14.
مجلسى، محمدتقى(1400ق)، یک دوره فقه کامل فارسى، تهران: مؤسسه و انتشارات فراهانى.
محمدی ری شهری، محمد (1386)، دانش‌نامه‌ی امیرالمؤمنین بر پایه‌ی قرآن، حدیث و تاریخ، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391)، نظریه‌ی سیاسی اسلام، قم: انتشارات مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1382)، کاوش‌ها و چالش‌ها، قم: مؤسسه‌ی آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره).
مطهری، مرتضی (1385)، پیرامون انقلاب اسلامی، تهران: نشر صدرا.
معین، محمد (1389)، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر.
مقیمی، غلامحسین (1388)، جایگاه حق رأی در مردمسالاری دینی، مجموعه مقالات دومین همایش مردم‌سالاری دینی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و معارف.
مکارم شیرازی، ناصر (1399)، «طرح حکومت اسلامی»، نشریه‌ی مطبوعاتی هدف.
منتظرى، حسین‌على (1409ق)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه‌ی صلواتى و شکورى، قم: مؤسسه‌ی کیهان.
منوچهری، عباس (1368)، فرهنگ دانشگاهی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مؤمن قمی، محمد (1391)، الولایه الالهیه الاسلامیه او الحکومه الاسلامیه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
نصرتی، علی‌اصغر (1383)، نظام سیاسی اسلام، قم: نشر هاجر.
نیازی، احمدعلی (1389)، «اهداف و وظایف حکومت دینی»، نشریه‌ی معرفت سیاسی، 149ـ179.
ورعی، سیدجواد (1381)، حقوق و وظایف شهروندان و دولتمردان، قم: مرکز تحقیقات علمی دبیرخانه‌ی مجلس خبرگان.
ورعی، سیدجواد (1388)، معیارهای اسلامی بودن حکومت، قم: دبیرخانه‌ی مجلس خبرگان رهبری.
یوسفی، حیات‌الله (1389)، ساختار حکومت در اسلام، تهران: کانون اندیشه‌ی جوان.