تحلیل حقوقی رویکردهای شورای نگهبان در زمینه تأمین مالی از طریق استقراض خارجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد فقه و حقوق خصوصی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

یکی از روش‌های مهم تأمین مالی برای اجرای طرح‌های کلان در کشور و جلوگیری از کسری بودجه استقراض خارجی است. استقراض خارجی همواره در مصوبات گوناگون، از جمله لوایح بودجه سالیانه کشور و لایحه برنامه پنج‌ساله توسعه، مورد توجه مجلس شورای اسلامی نیز بوده است. شورای نگهبان، در مقام نظارت، گاهی این مصوبات را در همان مرحله اول تأیید کرده و گاهی اطلاق این استقراض را به دلیل شمول بر قرض ربوی مغایر شرع شناخته و با توجه به اصرار مجلس بر مصوبه خود موضوع، طبق اصل 112 قانون اساسی، به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع شده و مجمع، در نهایت،‌ نظر مجلس را تأیید کرده است. این پژوهش به روش توصیفی‌ ـ تحلیلی ضمن بررسی این‌ مصوبات و تحلیل مبانی رویکردهای مختلف شورای نگهبان درباره آن‌ها بدین نتیجه رهنمون شد که با عنایت به فتوای امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری بر جواز استقراض ربوی به قصد نپرداختن سود امکان تأیید مصوبات مشتمل بر استقراض خارجی به حکم اولی وجود دارد. توجه به این مهم می‌تواند، ضمن ایجاد وحدت رویه در شورای نگهبان در خصوص استقراض خارجی، قانون‌گذار را از صدور احکام ثانوی و ملزم شدن به لوازم آن همچون ارجاع متعدد مصوبات به مجمع تشخیص مصلحت نظام و نیز موقتی بودن این احکام و لزوم تمدید پی در پی آن‌ها بی‌نیاز کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتب
ابن‌ادریس، م. (1387). موسوعه ابن ادریس الحلی. قم: دلیل ما. ج 11.
ابن‌زهره، ح. (1417 ق). غنیه النزوع الی علمی الأصول و الفروع. قم: مؤسسۀ الامام الصادق علیه السلام. ج 1.
بیهقی، ا. (1424 ق). السنن الکبری. بیروت: دار الکتب العلمیه. ج 5.
توکل‌پور، م.، مسعودیان، م.، و‌ کوهی، ک. (1397). مبانی نظرات شورای نگهبان در خصوص قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 (برگرفته از مشروح مذاکرات شورای نگهبان). تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
جعفری لنگرودی، م. (1378). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
جوادی آملی، ع. (1391). ولایت فقیه؛ ولایت فقاهت و عدالت. قم: اسراء.
حرانى، ح. (1404 ق). تحف العقول عن آل الرسول (صلى الله علیه و آله). قم: جامعه مدرسین.
حسینی خامنه‌ای، س. ع. (1424 ق). اجوبه الإستفتائات. تهران: انقلاب اسلامی.
خوانسارى، س. ی. (1405). جامع ‌المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
قافی، ح.، و شریعتی فرانی، س. (1385). اصول فقه کاربردی. قم: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). ج 1.
مشکینی اردبیلی، ع. (۱۳۷۴). إصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها. قم: الهادی.
موسوی خمینی، س. ر. (1392). تحریر الوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). ج 1.
ــــــــــــــــــــــــ. (1423 ق). ولایت فقیه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
موسوى خویى، س. ا. (1401 ق). مبانی تکمله ‌المنهاج. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
هاشمی، س. م. (1377). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دادگستر. ج 2.
مقالات
زمانی، ا. (1395). تحلیل کارکرد احکام نظامیة ولی فقیه در آرا و نظرات شورای نگهبان. دانش حقوق عمومی، ش 15، 1 ـ 25.
کسمتی، م. (1381). مطالعه تطبیقی قراردادهای نفتی. پژوهشگاه صنعت نفت. همایش مدیریت پروژه.
نبی‌فیضی غ. و همکاران (1394). بررسی موانع و کاستی‌های تأمین مالی خارجی در حقوق ایران. پژوهش حقوق خصوصی، ش 11، 149 ـ 178.
پایگاه‏‌های اینترنتی
پژوهشکده شورای نگهبان. مشروح مذاکرات شورای نگهبان پیرامون اساسنامه شرکت‏‌های تولید نیروی برق یزد، شهید مفتح، شهید رجایی، شهید سلیمی، آذربایجان، اصفهان، بندرعباس، تهران، خراسان، رامین، زاهدان، شازند، شاهرود، فارس، و لوشان. جلسه 1393/04/18. قابل دسترسی در تارنمای: https://B2n.ir/x14692
پژوهشکده شورای نگهبان. مشروح مذاکرات شورای نگهبان پیرامون طرح ساماندهی صنعت خودرو. جلسه 1398/06/27. قابل دسترسی در تارنمای: https://B2n.ir/q71594
پژوهشکده شورای نگهبان. مشروح مذاکرات شورای نگهبان پیرامون لایحة‏ اصلاح قانون بودجه‏ سال 1395. جلسه 1395/06/08. قابل دسترسی در تارنمای: https://B2n.ir/f53058
پژوهشکده شورای نگهبان. مشروح مذاکرات شورای نگهبان پیرامون لایحه برنامه پنج‌‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. جلسه 1395/10/29. قابل دسترسی در تارنمای: https://B2n.ir/f01021
پژوهشکده شورای نگهبان. مشروح مذاکرات شورای نگهبان پیرامون لایحه برنامه پنج‌ساله ششم توسعة اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. جلسه 1395/12/17. قابل دسترسی در تارنمای: https://B2n.ir/n27567
پژوهشکده شورای نگهبان. مشروح مذاکرات شورای نگهبان پیرامون لایحه بودجه سال 1380. جلسة 1379/11/13. قابل دسترسی در تارنمای: https://B2n.ir/h72589
حسینی خامنه‌‏ای، س. ع. پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌‏ای. قابل دسترسی در تارنمای: https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=27844
سامانه جامع نظرات شورای نگهبان. قابل دسترسی در تارنمای: http://nazarat.shora-rc.ir/
سبحانی، ج. (1396). درس خارج فقه مسائل مستحدثه. قابل دسترسی در تارنمای: https://www.eshia.ir/Feqh/Archive/Sobhani/Feqh/96
موسوی جزایری، م. (1393). درس خارج فقه بانکداری اسلامی. قابل دسترسی در تارنمای: https://www.eshia.ir/Feqh/Archive/Jazayeri/Feqh/93
اسناد و مدارک
اساسنامه شرکت‏‌های تولید نیروی برق یزد، شهید مفتح، شهید رجایی، شهید سلیمی، آذربایجان، اصفهان، بندرعباس، تهران، خراسان، رامین، زاهدان، شازند، شاهرود، فارس، و لوشان.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. مصوب 1358. بازنگری‌شده در سال 1368.
قانون اصلاح ماده 235 قانون برنامه پنج‏‌ساله پنجم توسعه ‏جمهوری اسلامی ایران. مصوب 1394/12/18.
لایحه اصلاح قانون بودجه سال 1377 کل کشور.
لایحه اصلاح قانون بودجه سال 1395 کل کشور.
لایحه برنامه پنج‏‌ساله سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران.
لایحه برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی، و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران.
لایحه بودجه‏ سال 1380 کل کشور.
لایحه بودجه سال 1384 کل کشور.
نامه شماره 465/ ق مورخ 1379/11/16 رئیس مجلس شورای اسلامی.
نامه شماره 1075 مورخ 1379/12/02 رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام.