مبانی عقلی خودسامانی ملی در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه حقوق مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ایران

10.22034/qjplk.2025.2023.1818

چکیده

دانش‌‏واژه خودسامانی، که اصلی عقلی است، در این ‏مقاله بر سامان‏‌بخشی روابط اجتماعی انسان‏ها از طریق تحدید اراده و التزام به ‏الزامات ناشی از آن اطلاق می‏شود. از طرفی مبانی خودسامانی ملی در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، نظیر حاکمیت که قدرت ‏برتر فرماندهی در جامعه سیاسی است، و جایگاه محوری قدرت، که از مؤلفه‌‏های اساسی در عرصه‏‌های مختلف سیاسی و حقوقی و ... است، و نیز آزادی، که از مؤلفه‏‌های اصلی در تعیین سرنوشت جمعی است، بر اساس این اصل اعمال می‌شوند و سامان می‌یابند. پرسش این است که مبانی عقلی خودسامانی ملی در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران کدام‌اند؟ تحقیق پیش رو، با استفاده از روش توصیفی‌ ـ تحلیلی، مفهوم و نتایج این اصل و نسبت آن با مبانی عقلی خودسامانی ملی در حقوق اساسی را بررسی می‌کند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، طبق مبانی عقلی خودسامانی ملی در حقوق اساسی، اعمال حاکمیت، که بسترساز زندگی اجتماعی انسان در قالب قانون و نظم و سامان سیاسی است، و از ‌آنجا کـه‌ طبیعت‌ بشر‌ به سلطه و استبداد تـمایل‌ دارد و قـدرت زمینه آن را فراهم می‌آورد، برای جلوگیری از استبداد و مهار قدرت با ابزارهای درونی و بیرونی و نیز آزادی توأم با مسئولیت انسان و تجلی آن در زندگی اجتماعی بر اساس این اصل سامان خواهد یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ارسطا، م .ج. (1389). نگاهی به مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
اسکندری، م. ح.، و دارابکلایی، ا. (1392). پژوهشی در مورد قدرت: انواع، منابع، پیامدها، و کنترل آن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
اصلانی، ف. (1398). تقریرات درس مبانی جمهوری اسلامی ایران. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
اصلانی، ف.، و میرزاده کوهشاهی، ن. (1396). امام خمینی(ره) و حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دادگستر.
الوانی، م. (1367). مدیریت عمومی. تهران: نی.
ایزدهی، س. (1389). نظارت بر قدرت در فقه سیاسی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
آرنت، ه. (1361). انقلاب. مترجم: عزت‌الله فولادوند. تهران: خوارزمی.
بادامچیان، ا. (بی‌تا). شناخت انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب.
بوشهری، ج. (1390). حقوق اساسی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
تمیمی آمدی، ع. (1410 ق). غرر الحکم و درر الکلم. محقق: سید مهدی رجایی. قم: دار الکتاب الإسلامی.
تیندر، گ. (1374). تفکر سیاسی. مترجم: محمود صدری. تهران: علمی و فرهنگی.
جعفری، م.ت. (1369). حکمت اصول سیاسی اسلام. تهران: بنیاد نهج البلاغه.
جوادی آملی، ع. (1389). جامعه در قرآن (تفسیر موضوعی قرآن). محقق: مصطفی خلیلی. قم: اسراء.
جوان‌آراسته، ح. (1398). حقوق اساسی 1. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ــــــــــــــ. (1399). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. قم: دار الحدیث.
جوان‌آراسته، ح.، و ملک‌افضلی، م. (1399). حقوق اساسی 3. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حسینى تهرانى، م.ح. (1418 ق). ولایه الفقیه فی حکومه الإسلام. بیروت: دار الحجه البیضاء.
دارابکلایی، ا. (1388). نگرشی بر فلسفة سیاسی اسلام. قم: بوستان کتاب.
دانش‌پژوه، م. (1391). منابع حقوق. تهران: جنگل.
دشتی، م. (مترجم) (1380). نهج البلاغه. تهران: زهد.
دهخدا، ع.ا. (1373). لغت‌نامه. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه.
روسو، ژ.ژ. (1379). قرارداد اجتماعی (متن و در زمینه متن). مترجم: مرتضی کلانتریان. تهران: آگاه.
ساکت، م.ح. (1387). حقوق‌شناسی. تهران: ثالث.
سیدباقری، ک. (1394). قدرت سیاسی از منظر قرآن کریم. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
شعبانی، ق. (1391). حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران. تهران: اطلاعات.
صناعی، م. (1344). آزادی فرد و قدرت دولت. تهران: گوهرخای.
طباطبایى، م.ح. (1374). تفسیر المیزان. مترجم: سید محمدباقر موسوى همدانى. قم: جامعة مدرسین.
عباسی، ب. (1389). مبانی حقوق اساسی. تهران: جنگل و جاودانه.
عمید، ح. (1380). فرهنگ فارسی عمید. تهران: امیرکبیر.
عمیدزنجانی، ع. (1389). دانشنامة فقه سیاسی. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ــــــــــــــ. (1421 ق). فقه سیاسی: حقوق اساسی و مبانی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: امیرکبیر.
فارسی، ج. (1368). فلسفة انقلاب اسلامی. تهران: امیرکبیر.
قاضی، ا. (1375). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
ــــــــ. (1378). بایسته‌های حقوق اساسی. تهران: دادگستر.
کامو، آ. (1374ا). انسان طاغی. مترجم: مهبد ایرانی‌طلب. تهران: قطره.
کوردا، م. (1376). قدرت: چگونه آن را به دست آوریم و چگونه از آن استفاده کنیم. مترجم: قاسم کبیری. تهران: ققنوس.
لاک، ج. (1388). رساله‌ای درباره حکومت. مترجم: حمید عضدانلو. تهران: نی.
محمدی، م. (1370). تحلیلی بر انقلاب اسلامی. تهران: امیرکبیر.
مصباح‌ یزدی، م.ت. (1377). حقوق و سیاست در قرآن. نگارنده: محمد شهرابی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
ـــــــــــــــــ. (1386). انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن. تدوین‌کننده و نگارنده: قاسم شبان‌نیا. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
ــــــــــــــــ. (1392). نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام. تدوین‌کننده و نگارنده: عبدالحکیم سلیمی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مطهری، م. (1372). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
ـــــــــ. (1377). پیرامون انقلاب اسلامی. تهران: صدرا.
معین، م. (1376). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
نبوی، ع. (1379). فلسفه قدرت. تهران: سمت.
نوروزی، م. ج. (1392). انقلاب اسلامی ایران؛ انقلاب بازگشت به سوی خدا. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
نویمان، ف. (1373). آزادی و قدرت و قانون. مترجم: عزت‌الله فولادوند. تهران: خوارزمی.
ورعی، ج. (1386). مبانی و مستندات قانون اساسی به روایت قانون‌گذار. قم: انتشارات دبیرخانة مجلس خبرگان رهبری.
هاشمی، م. (1389). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: میزان.
ـــــــــ. (1390). حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی. تهران: میزان.