اخلال احکام بودجه در نظام قانونی کشور: تنقیح پیشینی به مثابه راهکار (بررسی موردی بودجه سال‌های 1399 تا 1402)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق اقتصادی، مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

3 دانشجوی کارشناسی‌ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران

10.22034/qjplk.2025.2114.1894

چکیده

قوانین بودجه در ایران مشتمل بر احکام (ماده واحده و تبصره‌ها) و ارقام (جدول‌ها و پیوست‌ها) است. بند 9 سیاست‌های کلی نظام قانون‌گذاری، ابلاغی 06/07/1398، حکم به رعایت اصول قانون‌نویسی در تدوین لوایح بودجه می‌کند. یکی از اصول قانون‌نویسی رعایت قواعد تنقیح پیشینی است. با تصریح بند 9 سیاست کلی یادشده، قوانین بودجه سال 1398 به بعد باید با رعایت قواعد تنقیح پیشینی تدوین و تصویب می‌شد.
سؤال مقاله این است که تقنین در ضمن بودجه، از طریق تصویب احکام و تبصره‌های بودجه، از منظر قواعد تنقیح پیشینی و اصول قانون‌نویسی به شکل صحیح انجام می‌شود یا خیر؟ و عدم تصویب احکام (تبصره‌ها و نه ارقام یا جدول‌ها) قانون بودجه با رعایت قواعد تنقیح پیشینی چه تأثیری بر قوانین جاری کشور و نظام حقوقی کشور گذاشته است؟
در این پژوهش با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و برای اولین بار با بررسی موردی احکام قوانین بودجه کل کشور، از سال 1399 تا 1402، از حیث قواعد تنقیحی، این نتیجه به دست آمد که از یک سو عدم توجه به آثار تنقیحی قوانین بودجه بر سایر قوانین جاری کشور به یک رویۀ ناصواب تبدیل شده است و از سوی دیگر عدم رعایت اصول تنقیحی و قواعد قانون‏‌نویسی مانعی جدّی بر سر راه تحقق نظام حقوقی مطلوب است. احکام بودجه باید با رعایت قواعد تنقیح پیشینی تهیه و تصویب شوند. در غیر این صورت، حقوق عامه و امنیت قضایی مردم، به جهت بروز تفاسیر متشتّت و متهافت مقامات اجرایی و قضایی، در معرض تهدید و تجاوز قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتب
پروین، خ.، فرامرزی، ر. (1400). کارکردهای تنقیح قوانین و مقررات و نقش آن در تضمین اصل امنیت حقوقی. تهران: مجد.
رینرسون، آ. (1399). قانون‌نویسی گام‌به‌گام. مترجم: آزاده عبدالله‌زاده شهربابکی. تهران: سمت.
زانتاکی، ه. (1401). قانون نویسی: هنر و فناوری قواعد تنظیم‌گری. مترجم: حسن وکیلیان. تهران: سمت.
 شبیری‏نژاد، ع. (1375). گسترۀ مالی و ساختار بودجه‏ای ایران. تهران: نی.
ــــــــــــ. (1387). بودجه‌ریزی در ایران؛ بودجه و پارلمان. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
عباسی، ا. (1399). بودجه‏‌ریزی نوین در ایران. تهران: سمت.
عظیمی، م. (1400). مالیه روح مشروطه است. تهران: نهادگرا.
مصدق، م. (1377). اصول قواعد مالیه در ممالک خارجه و ایران: قبل از مشروطیت و در دوره مشروطه. تهران: تمدن.
نجفی‏خواه، م. (1398). نظام حقوقی مناسب برای رشد اقتصادی: طرح جامع مطالعات اقتصاد ایران. تهران: مؤسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‏ریزی.
مقالات
اقبالی، ا.، و مقدمی‌خمامی، ن. (1398). آسیب‏شناسی تاریخی تدوین و تنقیح قوانین و مقررات در نظام حقوقی ایران. حقوق بشر و شهروندی، 4(2)، 131 ـ 152.
امام‏وردی، م. (1395). ابهام‌زدایی از طریق ویرایش قوانین. حقوق خصوصی، 13(2)، 209 ـ 231.
آقایی‌طوق، م. (1396). نگاهی مفهوم‏شناختی به تدوین قوانین و تمییز آن از تنقیح. مطالعات حقوق عمومی، 47(1)، 97 ـ 111.
ــــــــــــ. (1398). تدوین شکلی؛ حلقۀ مفقودۀ نظام تدوین و تنقیح قوانین و مقررات در ایران. دادگستری، 83(106)، 1 ـ 19.
بِرِبان، ک. (1387). تدوین و تنقیح قوانین: فواید و دشواری‏ها. مترجم: علی­اکبر گرجی ازندریانی. مجلس و پژوهش، 14(56)، 199 ـ 220.
برزگرخسروی، م.، و همکاران (1397). بررسی لایحه بودجه سال 1398 کل کشور 72. بودجة 1398 از منظر حقوق عمومی. مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی. شماره مسلسل: 16321.
برگِل، ژ (1388). روش‏ها و ویژگی‏های اصلی تدوین و تنقیح قوانین. مترجم: فائزه عامری. مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 9616.
بهادری جهرمی، ع.، و علی‌پور، م. (1401). امکان‌‏سنجی حقوقی جمع‌سپاری تنقیح قوانین و مقررات. دانش حقوق عمومی، 11(35)، 25 ـ 50.
پروین، خ.، و فرامرزی، ر. (1399). تنقیح قوانین و مقررات؛ گامی در تضمین اصل امنیت حقوقی. دانش حقوق عمومی، 9(30)، 95 ـ 116.
جهانگیری، ا.، حبیب‌نژاد، ا.، و هداوند، م. (1403). نقش و جایگاه تنقیح در پیش‌نویس‌نگاری تقنینی. دانش حقوق عمومی، 13(43)، 185 ـ 207.
حبیب‌نژاد، ا.، و سعید، ز. (1399). چالش‌های نظارتی مجلس شورای اسلامی بر برنامه‌های توسعه. دانش حقوق عمومی، 9(28)، 93 ـ 114.
رستمی، و.، و برزگرخسروی، م. (1393). ماهیت حقوقی بودجه (سند یا قانون). حقوق اسلامی، 15(40)، 79 ـ 100.
فراهانی، م.، و بهادری جهرمی، ع. (1397). تنقیح قوانین؛ بازشناسی مفهوم، پیشینه، و مبانی. اندیشه‌‏های حقوق عمومی، 8(1، پیاپی 14)، 75 ـ 88.
قاسمی، م.، و برزگرخسروی، م. (1394). معیارهایی برای تشخیص و درج احکام در بودجه‌های سنواتی. مجلس و راهبرد، 22(84)، 5 ـ 30.
مالوری، ف. (1387). آیا می‏توان تدوین و تنقیح قوانین را تعریف کرد؟. مترجم: سید ناصر سلطانی. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 9158.
مرکزمالمیری، ا. (1395). مفهوم مقررات دست‏وپاگیر و تبیین آثار آن بر محیط کسب‌وکار. مجلس و راهبرد، 23(87)، 163 ـ 200.
ــــــــــــــ. (1398). ملاحظاتی در تدوین و تنقیح قوانین کسب‏وکار (با تأکید بر ضرورت تصویب «قانون جامع مالیاتی»). مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 16648.
نصیری، م. (1382). فرایند تدوین و تنقیح قوانین در ایران. مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 6815.
وکیلیان، ح. (1390). گفتارهایی در قانون و قانون‌گذاری (مجموعه مقالات). تهران: مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی.
ـــــــــ. (1396). اهمیت روش استنتاج علّی در دانش حقوق اساسی تطبیقی. تحقیقات حقوقی، 20(77)، 117 ـ 143.