تأملی بر جنبه‌های کاربردی دعاوی مسئولیت مدنی علیه دولت در قبال خسارت‌های زیست‌محیطی

نویسندگان

1 استاد حقوق خصوصی و رئیس پژوهشکدۀ فرهنگ اسلام و ایران دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

2 کارشناس ارشد حقوق خصوصی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

داشتن محیط زیست سالم یکی از حقوق بنیادین افراد است و همانند سایر حقوق، جبران ضررهای واردآمده به آن ضروری است. در صورت فراهم بودن تمام شرایط و ارکان مسئولیت مدنی، زیان‌دیده حق دارد جبران خسارت وارده را بخواهد. آلوده‌کننده نیز ملزم می‌شود تا ضرر به‌بارآمده را جبران کند. بدین ترتیب، تعهدی قانونی بین زیان‌دیده و آلوده‌کننده به‌وجود می‌آید. در این مقاله به شیوۀ کتابخانه‌ای به تحلیل پرمباحثه‌ترین مسائلی که به‌منظور جبران خسارت‌های زیست‌محیطی با آن مواجهیم، می‌پردازیم. عمده‌ترین پرسش‌هایی که در این نوشتار به دنبال پاسخگویی به آنها هستیم، این است که چه عواملی در تعیین صلاحیت دادگاه رسیدگی‌کننده به پرونده‌های زیست‌محیطی علیه دولت نقش مؤثر دارند؟ همچنین ازآنجا که شیوه‌های جبران خسارت در مسائل زیست‌محیطی با توجه به نوع تخریب متفاوت است، بهترین تصمیمی که دادگاه رسیدگی‌کننده برای جبران خسارت‌های زیست‌محیطی می‌تواند اتخاذ کند کدام است؟

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی

* نهج‌البلاغه
بهرامی احمدی، حمید (1388)، قواعد فقه، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، چ اول، ج1.
ترنر، آر.ک و دیگران (1374)، اقتصاد محیط زیست، ترجمۀ سیاوش دهقانیان، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، چ اول.
تقی‌زاده انصاری، مصطفی (1387)، حقوق محیط زیست در ایران، تهران: انتشارات سمت، چ دوم.
جم، فرهاد (1387)، «دسترسی به عدالت زیست‌محیطی: کاوشی در نظریۀ سمت و طرح دعوای منفعت عمومی در ایالات متحدۀ آمریکا»، حقوق اساسی، ش 9، صص 81-96.
دادگر، حسن (1379)، «ارزیابی روند توجهات زیست‌محیطی در طول دو برنامه پنج‌ساله کشور»، روش شناسی علوم انسانی (حوزه و دانشگاه)، ش 25و 24، صص 223-246.
دلاوری، محمدرضا (1390)، شرح و تحلیل قانون دیوان عدالت اداری، تهران: انتشارات جنگل، چ اول.
دینا شیلتون؛ الکساندر کیس (1389)، کتابچۀ قضایی حقوق محیط زیست، ترجمۀ محسن عبداللهی، تهران: خرسندی، چ اول.
رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین (1387)، «تأملی بر نقش و جایگاه سازمان‌های غیردولتی در دعاوی کیفری محیط زیست»، نامۀ مفید، ش 67، صص 110-91.
رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین (1390)، «پیشگیری و سرکوب جرایم زیست‌محیطی در پرتو اقدامات سازمان‌های غیردولتی در نظام حقوقی ایران»، مجلۀ حقوقی دادگستری، ش 75، صص 199-224.
زرگوش، مشتاق (1389)، مسئولیت مدنی دولت، تهران: نشر میزان، چ اول، ج 1.
زمانی، سید قاسم (1381)، «توسعه مسئولیت بین‌المللی در پرتو حقوق بین‌الملل محیط زیست»، مجلۀ پژوهش‌های حقوقی، ش اول، ص 27-58.
استوار سنگری، کورش (1390)، «مفهوم دولت در آراء وحدت رویۀ دیوان عدالت اداری»، مطالعات حقوقی، ش 1، صص 1-33.
شمس، عبدالله (1383)، «موارد صدور دستور موقت و عوامل مؤثر در تشخیص آن»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 19، صص 9-48.
طباطبائی مؤتمنی، منوچهر (1387)، حقوق اداری تطبیقی، تهران: انتشارات سمت، چ دوم.
طباطبائی مؤتمنی، منوچهر (1386)، حقوق اداری، تهران: سمت، چ سیزدهم.
فهیمی، عزیزالله (1391)، مسئولیت مدنی ناشی از تخریب محیط زیست در فقه و حقوق ایران (مطالعۀ تطبیقی در حقوق فرانسه و اسناد بین‌المللی)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ اول.
فهیمی، عزیزالله (1388)، مسئولیت مدنی ناشی از تخریب محیط زیست (مطالعۀ تطبیقی در حقوق ایران، فرانسه، اسناد بین‌المللی و فقه)، ضمیمۀ رسالۀ دکتری، دانشکدۀ حقوق دانشگاه امام صادق(ع).
فهیمی، عزیزالله؛ مشهدی، علی (1388)، «ارزش ذاتی و ارزش ابزاری در فلسفۀ محیط زیست (از رویکردهای فلسفی تا راهبردهای حقوقی)»، فصلنامۀ علمی-پژوهشی دانشگاه قم، سال یازدهم، ش 1، صص 195-216.
قاسم‌زاده، سید روح‌الله (1386)، «بررسی ابعاد حقوق محیط زیست با تأکید بر جنبه‌های پیشگیری از آلودگی محیط زیست»، فصلنامۀ علامه، ش 15، صص 107-134.
قسمتی تبریزی، علی (1383)، اصل جبران کامل زیان در مسئولیت مدنی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ حقوق خصوصی و اسلامی دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر، (1387)، وقایع حقوقی، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ سیزدهم.
الکساندرکیس؛ پیتراچ سند؛ وینفرایدلانگ (1384)، حقوق محیط زیست، ترجمۀ محمدحسن حبیبی، تهران: دانشگاه تهران، چ دوم، ج 1.
کنت مک کالیون (1383)، «اجرای عدالت دربارۀ محیط زیست بین‌المللی: حقوق و راه‌حل‌ها»، ترجمۀ محمدحسین زاهدین لباف، نشریۀ دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، ش 31، ص 171-186.
کاشانی، جواد (1389)، «چگونگی رفع اختلاف بین دستگاههای دولتی»، فصلنامۀپژوهشحقوقوسیاست، سال دوازدهم، ش 30، صص 205-226.
لوتار گوند لینگ، جی. دبلیو. هویسمان، ای.ای هلپاپ، دینا شلتون (1381)، حقوق محیط زیست، ترجمۀ محمدحسن حبیبی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج 2.
مشهدی، علی (1390)، «مسئولیت مدنی ناشی از آلودگی هوا»، فصلنامۀ اطلاع‌رسانی حقوقی، ش 25، صص 57-73.
موسوی، فضل‌الله؛ قیاسیان، فهیمه (1390)، «جبران خسارات زیست‌محیطی در حقوق بین‌الملل»، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، ش اول، صص 327-346.
موسی‌زاده، رضا (1387)، حقوق اداری، تهران: نشر میزان، چ دهم.

ب) انگلیسی

Caroline Blatch, (2004),"Environmental liability directive remediation of damage”, available at: http://www.ukela.org/content/doclib/81.pdf,The date of usage: 15/2/2013.
David Chapman, Nicholas Iadanza, Tony Penn, "Calculating resource compensation: an application of the service-to-service approach to the blackbird mine hazardous waste site", (1998), Available at: http://www.darrp.noaa.gov/economics/pdf/blackfnl.pdf,The date of usage: 15/2/2013.
G.M. van den Broek, Environmental liability and nature protection areas, Available at: http://www.utrechtlawreview.org/index.php/ulr, The date of usage: 15/2/2013.
European court of human rights, Case of Fadeyeva v. Russia, Available at: http://www.hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-69315, The date of usage: 07/02/2013)
James Boyd,"Global compensation for oil pollution damages: the innovations of the American oil pollution act", (2004), Available at: http://www.rff.org/.../global-compensation-for-oil-pollution-damages.aspx, The date of usage: 15/2/2013.
Larisa Kralji,"State responsibility and the environment",Available at: http://www.lib.ugent.be/fulltxt/.../RUG01-001787295_2012_0001_AC.pdf,the date of usage:17/5/2013.
Macalister Elliott and partners ltd and the economics for the environment consultancy ltd," Study on the valuation and restoration of damage to natural resources for the purpose of environmental liability",(2001), Available at: http://www.ec.europa.eu/environment/legal/liability/pdf/biodiversity_main.pdf, The date of usage:15/2/2013.
Marco Grasso and Stefano Pareglio," Environmental valuation in European Union policy-