بایسته‌های رویکرد فقهی‌- حقوقی پساانتخاباتی به جبران عدم ‌ایفا یا نقض وعده‌های انتخاباتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 محقق پسادکتری، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

دموکراسی با پدیده انتخابات و حق تعیین سرنوشت و مشارکت سیاسی ملت متلازم است. در این میان، وعده‏‌های انتخاباتی که در قالب تبلیغات انتخاباتی توسط نامزدها و احزاب مطرح می‏شود، با وجود آنکه می‏تواند مقدمه اعمال حق رأی را به صورتی مناسب فراهم سازد، به دلیل عدم نظارت بر وعده‏‌های مطرح‌شده یا بر امکان تحقق آن‌ها می‏تواند حق مشارکت و تعیین سرنوشت رأی‏‌دهندگان را نقض کند. در این جستار توصیفی‌- تحلیلی و با روش‏های حقوق تطبیقی مسئله آن است که در فقد ساختار نظارت پیشاانتخاباتی مناسب بر وعده‏‌های نامزدها در نظام حقوقی ایران آیا می‏توان مسئولیت حقوقی و قضایی در قبال عدم ایفای وعده‏‌ها قائل شد (به عنوان رویکردی پساانتخاباتی)؟ بی‏شک پاسخ به این سؤال در پرتو ملاحظات و بایسته‏‌هایی است که این نوشته در پی بیان آن‌هاست تا در نهایت به امکان یا عدم امکان برخورد حقوقی با مقوله نقض وعده‏‌های انتخاباتی منتج شود. نتیجه آنکه در طراحی مواجهه مناسب باید، ضمن توجه به نظریات مشروعیت سیاسی، اصولی همچون لزوم تفکیک مسئولیت قراردادی از قهری، اتخاذ رویکرد فازی در تبیین مسئولیت، لزوم تفکیک «وعده به اقدام» از «وعده به نتیجه»، جبران حداکثری آثار نقض، و بایستگی اثبات «رابطة سببیت» میان وعده و رأی مد‌ نظر قرار گیرد که سختی تحقق این ملاکات و سلیقه‏ای شدن برخی از آن‌ها چالش‌هایی جدّی در امکانِ برخورد حقوقی با نقض وعده‏‌های انتخاباتی پدید می‏‌آورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الف) کتاب
قرآن کریم
ابن‌‌منظور، م. (۱۴۱۴). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
امامی، ح. (۱۳۴۰). حقوق مدنی. تهران: کتاب‌‌فروشی اسلامیه.
بحرانی، ی. (۱۴۰۵). الحدائق الناظره. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
جوهری، ا. (1410). الصحاح ـ تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دارالعلم للملایین.
حکیم، م. (1412). الحکم الاسلامی بین النظریة و التطبیق. قم: مؤسسة المنار.
سازمان بسیج حقوقدانان (1396). بررسی تحلیلی وعده‌های انتخاباتی از منظر مبانی فقهی، حقوقی، و اخلاق سیاسی. تهران: سازمان بسیج حقوقدانان. قابل دسترسی در:
https://basijlaw.ir/sites/default/files/wdh_hy_ntkhbty-end_0.pdf
سبحانی، ج. (1362). شورا در قرآن و نهج‌البلاغه. قم: قدر.
شهید ثانی، ز. (۱۴۱۰). الروضه البهیة. قم: دار الکتب الاسلامیه.
شهیدی، م. (۱۳۷۷). حقوق مدنی، تشکیل قراردادها و تعهدات. تهران: حقوقدان.
شیخ طوسی، ا. (۱۳۸۷). المبسوط فی فقه الإمامیه. بیروت: المکتبه المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه.
صفایی، ح. (۱۳۹۲). مسئولیت مدنی الزامات خارج از قراردادها. تهران: سمت.
صفایی، ح. (1386). حقوق مدنی تطبیقی. تهران: میزان.
طریحی، ف. (۱۴۱۶). مجمع البحرین. تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی.
قریشی، ع. (۱۴۱۲). قاموس قرآن. تهران: دارالعلم.
گرجی، ا. (۱۳۶۵). مقالات حقوقی. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
مکارم شیرازی، ن. (1411). القواعد الفقه. قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین(ع).
موسوی خمینی، ر. (1421). کتاب البیع. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
نراقی، م (۱۴۱۷). عوائد الایام فی بیان الاحکام. قم: تبلیغات اسلامی.
ب) مقاله
اسماعیلی، م. و حبیب‌نژاد، ا. (1396). مبانی فقهی‌ـ حقوقی لزوم عمل به وعده‌های انتخاباتی و مقابله با وعده‌های دروغین. مطالعات حقوق عمومی، 47(1)، 135 ـ 150.
شعارئریان، ا. (۱۳۹۰). جبران خسارت معنوی ناشی از نقض قرارداد. تحقیقات حقوقی، 5(54)، 387 ـ 416.
صفایی، ح. (1364). قوة قاهره یا فورس ماژور. فصلنامة حقوقی بینالمللی، 3(1)، 110 ـ 140.
گایار، ا. (1365). استاپل یا منع تناقض‌گویی به زیان دیگری. مترجم: ناصر صبح‌خیز. مجلة حقوقی انتشارات دفتر خدماتی بین‌المللی، 6(1)، 22 ـ 49.
مشایخی، س. و آدابی، ح. (1398). گستره و ویژگی‌های قاعدة استاپل در حقوق عمومی داخلی. پژوهش ملل، 40(2)، 69 ـ 88.