تأثیر تعارض منافع در تطورات قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی (مطالعه موردی: شرایط انتخاب‌شوندگان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی‌ارشد حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی از حیث تعداد تغییرات اعمال‌شده بر آن، در طول تاریخ قانون‌گذاری در ایران، کم‌بدیل است. نقطه اشتراک بسیاری از این تغییرات گسترش دایره محرومان از داوطلبی در انتخابات است. با توجه به داوطلبی قاطبه نمایندگان هر دورة مجلس در انتخابات دوره بعد این نهاد، ظن تأثیر تعارض منافع بر تغییرات یادشده به وجود می‌آید. در این پژوهش به روش توصیفی‌ ـ تحلیلی و با نگاهی حقوقی به این سؤال پاسخ داده شد که تعارض منافع چه نقشی در مصوبات مجلس شورای اسلامی برای تغییر شرایط انتخاب‌شوندگان انتخابات مجلس داشته است؟ با بررسی‌های صورت‌گرفته، مشخص شد بسیاری از شرایط ایجابی و سلبی داوطلبان که طی چهار دهة اخیر به قانون انتخابات مجلس افزوده شده‌اند سختگیرانه و در قوانین انتخاباتی سایر کشورها کم‌بدیل یا بی‌بدیل است. در عمل نیز به نظر می‌رسد برخی از شرایط یادشده نه‌تنها کمک چندانی به شایسته‌گزینی در انتخابات نکرده‌اند، بلکه بسیاری از افراد توانمند را بدون توجیه منطقی از داوطلبی در انتخابات محروم کرده‌اند. با در نظر گرفتن این شواهد و قرائن، می‌توان اذعان کرد که چه‌بسا تعارض منافع، به ‌عنوان یکی از عوامل اصلی، در تغییرات قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی تأثیرگذار بوده و بسیاری از نمایندگان مجلس در ادوار مختلف با وضع شرایط غیرمنطقی برای داوطلبان به دنبال حذف رقبای خود از صحنة انتخابات بوده‌اند

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتب
آجرلو، ا. (۱۳۹۵). حقوق اساسی کشورهای اسلامی. تهران: انتشارات پژوهشکدة شورای نگهبان.
احمدی، ع. (۱۳۸۹). انتخابات در ایران. تهران: میزان.
امیری، ح. (۱۳۹۵). آسیب‌شناسی نظام قانون‌گذاری در جمهوری اسلامی ایران. تهران: میزان.
جعفری لنگرودی، م. (۱۳۷۸). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: کتابخانه گنج دانش. ج 2.
خسروی، ح. (1398). حقوق انتخابات دموکراتیک. چ 3. تهران: مجد.
رز، ر. (۱۳۹۰). دایره‌المعارف بین‌المللی انتخابات. مترجم: محمدتقی دل‌فروز. تهران: میزان.
زارعی، م. (۱۳۸۴). مطالعة تطبیقی مجالس قانون‌گذاری. تهران: انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
زانتاکی، ه. (۱۴۰۱). قانون‌نویسی: هنر و فناوری قواعد تنظیم‌گری. مترجم: حسن وکیلیان. تهران: سمت.
عباسی لاهیجی، ب. (۱۴۰۰). حقوق اساسی تطبیقی. چ 4. تهران: دادگستر.
کعبی، ع. (۱۳۹۸). تحلیل مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران. تهران: انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان. ج 1.
قاضی شریعت‌پناهی، ا. (۱۴۰۰). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی. چ 16. تهران: میزان.
منصوریان، م. (1401). نظام حقوقی حاکم بر انتخابات؛ نظام‌های انتخاباتی. چ 3. تهران: انتشارات پژوهشکدة شورای نگهبان. ج 1.
مقالات، پایان‌نامه‌ها، و گزارش‌های پژوهشی
اسماعیلی، م.، و منصوریان، م. (۱۳۹۱). درآمدی بر نقش مجلس شورای اسلامی در حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام. بررسی‌های حقوق عمومی، 1(2)، ۱ ـ ۲۲.
آقاعبداللهی، ر. (1394). مطالعات پارلمانی تطبیقی 5؛ شرایط احراز نامزدی در انتخابات پارلمانی برخـی کشورها. گزارش پژوهشی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. دفتر مطالعات سیاسی.
انصاری، ب. (۱۴۰۱). مدیریت تعارض منافع در بخش عمومی. مطالعات حقوق عمومی، ۵۲(۱)، ۲۹۷ ـ ۳۲۱.
تقی‌زاده، ج. (۱۳۸۵الف). شرایط عام انتخاب‌پذیری در انتخابات سیاسی. حقوق و علوم سیاسی، (۲ و ۳)، ۵۵ ـ ۸۵.
ــــــــــ. (۱۳۸۵ب). شرایط خاص انتخاب‌پذیری در انتخابات سیاسی. حقوق اساسی، ۴(۷)، ۱ ـ ۲۱.
ــــــــــ. (۱۳۸۸). انتخاب‌ناپذیری در حقوق انتخابات مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی محلی با نگاهی به حقوق فرانسه. پژوهش‌های حقوق تطبیقی، ۱۳(۴)، ۱۱۲۷ ـ ۱۱۴۸.
حبیب‌نژاد، س. ا. (۱۳۹۰). شرایط انتخاب‌شوندگی در انتخابات مجلس شورای اسلامی در نظام حقوق اساسی ایران با نگاهی تطبیقی. علوم سیاسی، 4(۵۵)، ۹۹ ـ ۱۳۰.
رضایی‌زاده، م.، و داوری، م. (۱۳۹۵). مبانی و اصول تشخیص صلاحیت نمایندگی مجلس شورای اسلامی. دانش حقوق عمومی، 5(۱۴)، ۱۱۷ ـ ۱۴۲.
زینالو، م.، علی احمدی، ع.، و نریمان، س. (۱۳۹۸). بررسی عوامل بروز تعارض منافع در نمایندگان مجلس شورای اسلامی. سیاست‌گذاری عمومی، 5(۲)، ۹۹ ـ ۱۱۷.
صمدی، س. (۱۳۷۴). بررسی تطبیقی قانون انتخابات پارلمان ۱۱۰ کشور جهان [پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد]. تهران: دانشگاه تربیت‌مدرس.
طحان‌نظیف، ه.، و قلیچ‌پور، س. (۱۴۰۰). آسیب‌شناسی تعیین شرایط داوطلبان نمایندگی مجلس در پرتو قانون اساسی و سیاست‌های کلی انتخابات. دانش حقوق عمومی، 10(۳۱)، ۱۹ ـ ۴۲.
عباسی، ب.، و جعفری، م. (۱۳۹۰). بررسی تطبیقی شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان در نظام انتخاباتی مجالس ایران و مالزی. حقوق تطبیقی، 2(2)، ۱۱۵ ـ ۱۳۲.
اسناد و قوانین
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۱۳۵۸.
سیاست‌های کلی انتخابات، ابلاغی ۲۴/0۷/۱۳۹۵ مقام رهبری.
قانون انتخابات مجلس شورای ملی کشور [مجلس شورای اسلامی] جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۱۷/۱۱/۱۳۵۸ شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران و اصلاحات بعدی.
قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، مصوب ۰۹/۱۲/۱۳۶۲ مجلس شورای اسلامی و اصلاحات بعدی.
قانون انتخابات مجلس شورای اسلامیة مصوب ۰۷/۰۹/۱۳۷۸ مجلس شورای اسلامی و اصلاحات بعدی.
پایگاه‌های اینترنتی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 01 دی 1403
  • تاریخ دریافت: 01 آذر 1402
  • تاریخ بازنگری: 06 تیر 1403
  • تاریخ پذیرش: 17 شهریور 1403