الزامات حقوقی بودجه در مرحله تهیه و تنظیم مبتنی بر سیاست‏های کلی نظام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، پردیس البرز دانشگاه تهران، تهران، ایران، پژوهشگر پژوهشکدة کوثر دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران

3 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 استاد گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

سند بودجه یکی از اسناد قانونی مهم است که ارکان مختلف حاکمیت در مراحل تدوین، تصویب، اجرا، و نظارت بر آن دارای نقش و مسئولیت هستند. این سند، علاوه بر پیش‏بینی و تعیین منابع و مصارف مالی، یک سند برنامه‏ریزی نیز محسوب می‏شود. برنامه‏ریزی سالیانه باید درصدد پوشش و تحقق اهداف اسناد بالادستی و جهت‏‌گیری‏های کلان برنامه‌‏های کشور باشد. از جمله اسناد بالادستی سیاست‌های کلی نظام هستند که در سلسله مراتب هنجارهای قانونی مادون قانون اساسی و مافوق قوانین عادی تعریف شده و شاخص مهمی برای تعیین الزامات حقوقی بودجه‌اند. در این نوشتار با روش توصیفی‌ - تحلیلی این پرسش مورد بررسی قرار گرفت که چه الزامات حقوقی را می‌توان با استناد به سیاست‏های کلی نظام در مرحلة تهیه و تنظیم بودجه در نظر گرفت؟ با بررسی الزامات حقوقی برآمده از سیاست‏های کلی نظام می‏توان آن‌ها را در دو گروه الزامات شکلی و ماهوی سامان داد. الزامات شکلی استخراج‌شده عبارت‌اند از استحکام در مباحث و اصطلاحات حقوقی، جامعیت، شاملیت، مشارکت و الزامات ماهوی استخراج‌شده عبارت‌اند از عدالت‌محوری، مسئله‌‌محوری، ابتنا بر اهداف سیاست‏های کلی نظام.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الف) کتب و مقالات فارسی

پورعزت، ع. ا. و سیدرضایی، م. ی. (1395). بودجه‌ریزی عدالت‌محور بـرای پیشـرفت فـرامنطقـه‌ای. تهـران: مرکـز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
پورمحمدی، س. ح. و همکاران (1401). اصلاحات ساختاری بودجه. تهران: مرکز پژوهش‏های توسعه و آینده‏نگری.
جعفری لنگرودی، م. ج. (1386). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
رستمی، و. و قهوه‌چیان، ح (1396). حقوق مالی و محاسباتی. تهران: دادگستر.
رستمی، و. (1400). مالیه عمومی. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
زارعی، م. ح. (1383). «نظام قانون‌گذاری ایران و جایگاه مجمع تشخیص مصلحت (با تأملی در ماهیت حقوقی سیاست‌های کلی نظام)». راهبرد، (34).
صالحی، د. (1378). مبانی امور مالی و بودجه (در آموزش و پرورش). تهران: سمت.
صفریان، ر. و امام‌جمعه‌زاده، س. ج. (1396). «الگوی حکمرانی خوب؛ سرمایة اجتماعی و توسعه همه‌جانبه». دولت‌پژوهی، (12)، 145 ـ 181.
صندوق بینالمللی پول «رعایت استانداردها و کدها ابزاری در جهت شفافسازی بودجه در ایران (گزارش صندوق بین‌المللی پول)» (1384). مترجم: محمدمهدی آرایی، برنامه‌ریزی و بودجه، 16 ـ 32.
کریمی، ع. و همکاران (1396). نظریه عمومی عدالت در علم حقوق. تهران: دادگستر.
کردبچه، م. (1401). تحولات برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی در ایران و جهان. تهران: نور علم.
کعبی، ع. و فتاحی‌زفرقندی، ع. (1395). «سیاست‏های کلی نظام؛ راهکارهای ارتقای نظام قانون‌گذاری در نظام جمهوری اسلامی ایران»، دانش حقوق عمومی. 5 (15)، 99 ـ 122.
کعبی، ع. و فتاحی‌زفرقندی، ع. (1391). مجموعه سیاست‌های کلی نظام. معاونت تدوین و تنقیح و انتشار قوانین معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری.
مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی مجمع تشخیص مصلحت نظام (1400). هندسه سیاست‏های کلی نظام: تحلیل و احصای احکام سیاست‏های کلی نظام. تهران: دبیرخانة مجمع تشخیص مصلحت نظام.
موسی‌زاده، ر. (1394)، مالیه عمومی، تهران: میزان.

ب) اسناد و قوانین

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1358).
قانون برنامه و بودجة کشور (مصوب 1351).
قانون محاسبات عمومی کشور (مصوب 1366).
سیاست‌های کلی قانون‌گذاری (ابلاغی 1398).
قانون اجرای سیاست‏‌های کلی اصل 44 (مصوب 1386).
قانون الحاق یک تبصره به ماده ۵ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی (مصوب ‌1399).
قانون برخی احکام مربوط به اصلاح ساختار بودجه کل کشور (مصوب 1400).
قانون مدیریت خدمات کشوری (مصوب 1386).
قانون احکام دائمی برنامه‏‌های توسعه کشور (مصوب 1396).
قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی (مصوب 1387).
قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار (مصوب 1390).
سیاست‏های کلی سلامت (ابلاغی 1393).
سیاست‏های کلی انتخابات (ابلاغی 1395).
سیاست‏های کلی تأمین اجتماعی (ابلاغی 1401).
سیاست‏های کلی برنامه هفتم توسعه (ابلاغی 1401).
سند تحول دولت مردمی (ابلاغی 1400).
بخش‌نامه بودجه سال 1401 ابلاغی رئیس‌جمهور، شماره 75814، 1400/07/19.
بخش‌نامه بودجه سال 1402 ابلاغی رئیس‌جمهور، شماره 125883، 1401/07/18.
بخش‌نامه بودجه سال 1403 ابلاغی رئیس‌جمهور، شماره 109577، 1402/06/22.
شورای نگهبان، نظرات مرحله اول درباره لایحه بودجه 1399، نامة شمارة 16444/102/98، به تاریخ 1398/12/25.
شورای نگهبان، نظرات مرحله اول درباره لایحه بودجه 1401، نامة شمارة 30240/102، 1400/12/24.
شورای نگهبان، نظرات مرحله اول درباره لایحه بودجه 1402، نامة شمارة 36158/102، به تاریخ 1401/12/23.

ج) گزارش‌ها

فتاحی زفرقندی، ع. (1395). بررسی مفهوم عدالت، گزارش کارشناسی. پژوهشکده شورای نگهبان.
نظریان‌مفید، م. ت. (1401). چارچوب تدوین پیوست عدالت، مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی. گزارش شماره 18360.
همتی‌فقیه، م. م. (1401). نظرات شاخص شورای نگهبان؛ اصل شاملیت یا تفصیلی بودن بودجه؛ ابهامات و چالش‏ها. پژوهشکده شورای نگهبان.
مرکزمالمیری، ا. (1398). ارزیابی عملکرد شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی. مرکز پژوهش‌های مجلس، گزارش شماره 16884.

د) پایگاه اینترنتی

خامنه‏‌ای، س. ع. (1401/03/04). بیانات در دیدار با نمایندگان مجلس شورای اسلامی. قابل دسترسی در farsi.khamenei.ir-، آخرین بازدید 1401/09/19.