رهیافتی بر تحلیل حقوقی شفافیت فرایندهای قضایی- اداری در قوة قضاییه، با تأکید بر بازدارندگی فساد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران

2 استادیار گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران

3 استاد مدعو دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران

چکیده

از دغدغه‌های مستمر جامعه بشری که امروزه به طور ویژه مدّ نظر صاحب‌نظران حقوق و علوم اجتماعی قرار گرفته و از آن به منزله مؤلفه‌ای اساسی در حکمرانی شایسته تعبیر می‌شود «مقابله با پدیده فساد» است. جایگاه خطیر دستگاه قضا و لزوم سلامت قوه قضاییه از فساد که باعث ریشه‌کنی تباهی، ظلم، تبعیض، فسق، و سایر عوامل فسادزا در جامعه خواهد شد بیشتر ما را به این مهم رهنمون می‌کند که باید به دنبال راهکاری برای بازدارندگی فساد در قوه قضاییه بود. یکی از مؤلفه‌های مهم و تأثیرگذار در امر مقابله با فساد شفافیت است. پرسش اصلی پژوهش بر این گزاره اتکا دارد که «از منظر شفافیت به معنای عام چه رهاوردی را می‌توان در ارتباط با فرایندهای موجود در قوه قضاییه (قضایی‌ـ اداری) مدّ نظر قرار داد که برآیند آن کاهش یا بازدارندگی فساد باشد؟» محققان در تحقیق حاضر به روش توصیفی‌- تحلیلی در خصوص داده‌های جمع‌آوری‌شده، به شیوه کتابخانه‌ای، با تعریف و تقسیم مفهوم شفافیت در حوزه امور مربوط به قوه قضاییه به دو دسته اداری و قضایی به ضرورت اتخاذ راهکارهایی همچون تقویت سامانه‌های اطلاعات اموال مسئولان قضایی، شفاف‌سازی فرایندهای انتصاب قضات، انتشار آزاد آرای قضایی توسط قوه قضاییه، و مانند این‌ها دست یافتند که کاربست آن‌ها منجر به ارتقای شاخص‌های بازدارندگی از فساد در قوه قضاییه خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الف) کتاب‌ها
انصاری، ب. (1387). آزادی اطلاعات. تهران: دادگستر.
آذرنوش، آ. (1386). فرهنگ معاصر عربی‌‌ـ فارسی. تهران.
پروین، خ. (1393). مبانی حقوق عمومی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
جاوید، م. ج. (۱۳۸۸). نظریة نسبیت در حقوق شهروندی. تحلیلی مبتنی بر اطلاق در حقوق طبیعی. انتشارات دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
دشتی، م. (1384). ترجمة نهج‌البلاغه حضرت امیرالمومنین(ع). چاپ اسوه. ناشر: دفتر نظارت و بازرسی انتخابات استان قم.
سازمان شفافیت بین‌الملل. (1395). فساد در نظام‌های قضایی. گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل در سال 2007. مترجم: لیلی منفرد. مرکز مطبوعات و انتشارات قوة قضاییه.
شریعتی، س. (۱۳۸۴). حقوق ملت و دولت در قانون اساسی. تهران: کانون اندیشة جوان.
شیداییان، م و همکاران. (1398). بررسی نقش شفافیت قوة قضاییه در توسعة سرمایة اجتماعی ایران. دومین همایش ملی سرمایة اجتماعی و توسعة پایدار.
طباطبایی‌مؤتمنی، م. (1394). آزادی‌های عمومی و حقوق بشر. تهران: دانشگاه تهران.
عمیدزنجانی، ع. ‌ع. (1384). فقه سیاسی. تهران: امیرکبیر.
کاتوزیان، ن. (1374). حقوق مدنی. نظریة عمومی تعهدات. تهران: یلدا.
هاشمی‌شاهرودی، س. م. (1395). مشکلات و چالش‌های دستگاه قضایی (گزیده بیانات). انتشارات بنیاد فقه و معارف اهل‌البیت(ع).
ب) مقالات
ابراهیمی، ش. و صفایی‌آتشگاه، ح. (1394). «رویکرد قانون‌گذار به پیشگیری از جرم در قانون ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد». حقوق کیفری. 6 (2)، 86 ـ 101.
ارسطا، م. ج. (1380). «کندوکاوی در جایگاه حقوقی سیاست‌های کلی نظام». راهبرد. (20)، 54 ـ 71.
الوانی، س. م. و دانایی‌فرد، ح. (1380). «مدیریت دولتی و اعتماد عمومی». دانش مدیریت. 55، 245 ـ 283.
الوانی، س. م. و سیدنقوی، م. ع. (1392). «سرمایة اجتماعی، مفاهیم، و نظریه‌ها». مطالعات مدیریت. (33 و 34)، 1 ـ 29.
انصاری، ب. (1390). «مطالعة تطبیقی حق دسترسی رسانه‌ها به دادرسی‌ها و اطلاعات قضایی». پژوهش حقوق. (35)، 69 ـ 83.
ایزدبخش، ح. (1397). «بالانشینی شفافیت»، تأملات رشد، (2)، 1 ـ 18.
بیانی، غ. ح. و همکاران. (1395). «شفافیت رسانه‌ای در مقابله با فساد و جرم سازمان‌یافته». رسانه. 27 (4)، 345 ـ 365.
پروین، خ. و فیروزی، م. (1401). «شفافیت در امور عمومی به مثابة راهکار جلب اعتماد عمومی با تأکید بر نظام حقوقی ایران». مطالعات حقوق عمومی. 52 (2)، 597 ـ 616.
جاوید، م. ج. و شاهمرادی، ع (1394). «تعهد رسانه در قبال شفافیت قضایی». پژوهش حقوق عمومی. (47)، 65 ـ 83.
حسین‌خان، م. (1388). «حکمرانی خوب و سیاست‌های مبارزه با فساد در کشورهای درحال توسعه»، مترجم: شعبان نجف‌پور و محمدجواد حق‌شناس. دانش ارزیابی. (2)، 67 ـ 84.
حسینی، س. ح. و ملازمیان. م. م. (1394). «بررسی تطبیقی پیشگیری وضعی از جرم ارتشا در حقوق ایران و کنوانسیون مریدا». حقوق کیفری. 6 (1)، 129 ـ 170.
خندان، عباس. (1395). «فساد سیاسی و اداری: تأثیرات متقابل و نقش عوامل اجتماعی». اقتصاد مقداری (بررسی‌های اقتصادی سابق). 13 (4).
درویش، ح. و عظیمی زاچکانی، ف. (1395). «بررسی تأثیر شفافیت سازمانی بر کاهش فساد اداری با میانجی‌گری اعتماد سازمانی (مطالعة موردی: کارکنان بیمارستان پانزده خرداد ورامین)». مدیریت دولتی. 8 (1)، 97 ـ 123.
سلمان‌پور، ع. و هادی‌تبار، ا. ( 1393). «سیاست جنایی تقنینی ایران در پذیرش الزامات پیشگیرانة کنوانسیون مریدا». سیاست جهانی. 3 (1)، 38 ـ 59.
طجرلو، ر. و همکاران. (1400). «مطالعه تطبیقی سازکارهای تضمین شفافیت در شرکت‌های دولتی». پژوهش‌های نوین حقوق اداری. 4 (10)، 235 ـ 260.
عبدالحسین‌زاده، م. و ثنائی، م. (1394). «توانمندسازی خط‌مشی‌های عمومی با رویکرد شفافیت و مشارکت». نخستین کنفرانس ملی مدیریت دولتی ایران، خط‌مشی‌گذاری دولتی. 1 ـ 16.
کشتگر، ا. و همکاران. (1401). «بازخوانی امکان استقلال بودجه‌ای قوة قضاییه در چارچوب نظام حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران». دانش حقوق عمومی. 11 (36)، 1 ـ 22.
محمدی احمدآبادی، ح.، برزگرخسروی، م. (1400). «امکان‌سنجی حقوقی شفافیت آرای نمایندگان». دانش حقوق عمومی. 11 (38)، 27 ـ 58.
هداوند، م. و یحیی‌زاده، ج. (1400). «شفافیت اداره و مبانی و منابع موجه‌ساز تحدید آن (مطالعة موردی: قانون دولت زیر نور خورشید، ایالات متحدة امریکا)». پژوهش‌های نوین حقوق اداری. 4 (11)، 169 ـ 190.
ج) گزارش
آرایی، و. (۱۳۸۸). «حکمرانی خوب به مثابة آرمان نظارت و ارزیابی»، معاونت برنامه‌ریزی و مدیریت منابع مرکز پژوهش و برنامه‌ریزی سازمان بازرسی کل کشور. گزارش پژوهشی. سال 2، شمارة 6.
لانگست، پ. و همکاران. (2004). «برنامه‌های جهانی مبارزه با فساد»، مترجم: امیرحسین جلالی فراهانی و حمید بهره‌مند. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.