نظارت شرعی بر قوانین و مقررات در نظام حقوقی مصر و ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق عمومی، دانشکده حقوق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد حقوق عمومی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

چکیده

ماهیت و منشأ اخذ قوانین موضوعی است که به‌خصوص در عصر جدید مورد گفت‌وگوهای جدی واقع شده است و نظرات مختلفی درباره آن وجود دارد. در نگاه اسلامی، که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قابل مشاهده است، شریعت منبع اصلی قانون‌گذاری است و قوانینی مشروعیت دارند که تعارضی با احکام و موازین شرعی نداشته باشند. با این ‌حال در بسیاری از کشورهای اسلامی، به‌رغم وجود علاقه‌های دینی متأثر از جریان‌های سکولار، مواجهه با شریعت مسیری جداگانه را طی کرده که به ایجاد تفاوت‌های جدی در حوزة صلاحیت قانون‌گذاری و تصمیم‌گیری در قبال احکام شرعی انجامیده است. در این نوشتار سعی بر آن است تا با روشی توصیفی‌‌ ـ تحلیلی نقاط قوت و ضعف نظام نظارت شرعی قوانین و مقررات ایران نسبت به نظام حقوقی مصر از حیث «جایگاه شرع در قانون اساسی»، «نهاد رسیدگی‌کننده»، و «رویه نظارت» بررسی شود. دو نهاد شورای نگهبان در ایران و دادگاه عالی قانون اساسی در مصر مسئولیت این نوع نظارت را برعهده دارند که در این میان دادگاه عالی قانون اساسی مصر، با رویکردی منفعلانه و محدود قوانین، مصوب پارلمان را صرفاً از جهت تطابق با اصول کلی شریعت آن هم با ضوابطی خاص و در روندی قضایی مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


فارسی
کتب
اسماعیلی، م.، و دیگران (۱۳۹۱). دین و قانون. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
ال مدکس، ر. (1385). قوانین اساسی کشورهای جهان. مترجم: سید مقداد ترابی. تهران: شهر دانش.
سبحانی، ج. (1370). مبانی حکومت اسلامی. مترجم: داود الهامی. قم: مؤسسة علمی و فرهنگی سیدالشهدا.
زیباکلام، ص. (1395). غرب چگونه غرب شد. تهران: روزنه.
غمامی، س. (1390). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
کعبی، ع. (1393). تحلیل مبانی اصل دوم قانون اساسی. تهران: پژوهشکدة شورای نگهبان.
کلی، ج. (1383). تاریخ مختصر تئوری حقوقی در غرب. مترجم: محمد راسخ. تهران: نی.
لاگلین، م. (1393). مبانی حقوق عمومی. مترجم: محمد راسخ. تهران: نی.
وثیق، ش. (1396). لائیسیته چیست. تهران: اختران.
یزدی، م. (1363). وظایف و حقوق شورای نگهبان. قم: قرآن و حدیث (نور علم).
مقالات
ارسطا، م. (1398). فتوای معیار در قانون‌گذاری. فقه حکومتی، 4 (6)، 55-81.
جوان‌آراسته، ح. (1382). قانون اساسی، مبانی حاکمیت دینی در قانون‌گذاری. حکومت اسلامی، 8 (28)، 72-105.
عباسی، ب.، و حسینی الموسوی، س. (1396). بررسی رویة شکلی شورای نگهبان در انطباق مقررات دولتی با شرع. حقوق اداری، 8 (25)، 207-223.
کعبی، ع.، علم‌الهدی، ح.، و فتاحی زفرقندی، ع. (1391). تحلیل و بررسی قانون اساسی مصر 2013. بررسی‌های حقوق عمومی، 1 (1)، 67-98.
موسی‌زاده، ا. (1387). بررسی ماهیت شورای نگهبان. حکومت اسلامی، 13 (1)، 156-177.
نیکونهاد، ح.، و زندیه، ز. (1398). حکومت موازین اسلامی بر اطلاق و عموم اصول قانون اساسی در رویة فقهای شورای نگهبان؛ نگاهی رویه‌ای به آثار نظارت شرعی بر اصول قانون اساسی. دانش حقوق عمومی، 8 (24)، 109-132.
قوانین و مقررات
آرای دادگاه عالی قانون اساسی مصر.
آیین‌نامة داخلی شورای نگهبان (1379).
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1358).
قانون اساسی جمهوری عربی مصر.
قانون اصلاح قانون تشکیلات و آیین‌ دادرسی دیوان عدالت اداری (1402).
قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری (1390).
نظرات تفسیری شورای نگهبان.
قانون مجازات اسلامی (1392).
قانون مدنی مصر (1948).
نمایه
فتاحی زفرقندی، ع. (1396). شورای نگهبان: https://yun.ir/zy410f/1091377، آخرین بازدید: 05/10/1402.
کدخدایی، ع. (1397). خبرگزاری مهر: https://yun.ir/25gr5b/1091377، آخرین بازدید: 05/10/1402.
عربی
کتب
الجندی، ا. (2009). رجال اختلف فیهم الرأی من أرسطو إلى لویس عوض. قاهره: الشامله ذهبیه.
السنهوری، ع. (2009). الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید. بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه.
الطماوی، س. (2017). النظریة العامة للقرارات الاداریة دراسة مقارنة. بیروت: الفکر العربی.
القمری، ع. (2019). تنبیه الجمیع لمعنى قولهم مبادئ الشریعة الإسلامیة المصدر الرئیسی للتشریع. مصدر: المکتبه الشامله الذهبیه.
المودودیا (1969). نظریه الاسلام و هدیه فی السیاسه و القانون و الدستور. بیروت: الرساله.
بن شرف النووی، ی. (بی‌تا). صحیح مسلم بشرح النووی. قاهره: مؤسسة قرطبة. ج 12.
عیسی (1997). سیادة القانون فی مصر. الأسطورة الأیدیولوجیة و الوقائع السیاسیة.
جابر علوانی، ط. (1995). حاکمیة إلهیة أم حاکمیة کتاب ـ مقدمة کتاب الأبعاد السیاسیة لمفهوم الحاکمیة. واشنگتن: المعهد عالمی للفکر الاسلامی.
کمال وصفی، م. (1994). النظام الدستوری الإسلامی مقارناً بالنظم الوضعیة. قاهره: مکتبه وهبه.
غراب، ع. (1986). مخالفة الأحکام الشرعیة للأحکام الوضعیة. قاهره: دارالکتاب.
مؤمن قمی، م. (1395). الولایه الالهیه الاسلامیه. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. ج 3.
هلول، م. (1982). القانون الدستوری: النظریة العامة ـ النظام الدستوری المصری. المنصوره: الجلاء الجدیده.
مقالات
بنّاسی، ش. (2017). الشریعه الاسلامیه و مبادوها کمصدر للقانون المدنی: شعار دون اثر قانونی الالتزامات انموذجا. حولیات جامعه الجزایر، 304-342.
نمایه
ابوالمعاطی، س. (2012). الاهرام. تم الاسترداد من:https://yun.ir/7ya73e/1091377 . آخرین بازدید: 05/10/1402.
الطیب، ا. (2012). الأزهر یطالب بالإبقاء على «مبادئ» الشریعة الإسلامیة مصدراً للتشریع فی الدستور المصری. تم الاسترداد من الوطن: https://yun.ir/aqxk1g/1091377. آخرین بازدید: 05/10/1402.
تناغو، س. (2013). تفسیر مبادئ الشریعة حسب وثیقة الأزهر. تم الاسترداد من المصری الیوم: https://yun.ir/ex4sk/1091377 . آخرین بازدید: 05/10/1402.
سلمان، ع. (2020). الرقابة القضائیة على قصور التنظیم التشریعی. تم الاسترداد من منشورات قانونیه: https://manshurat.org/node/66837. آخرین بازدید: 05/10/1402.
زین‌العابدین، م. (2013). موقف السنهوری من تطبیق الشریعة و تقنینها. مجله البیان العدد 315: https://yun.ir/okk2x/1091377. آخرین بازدید: 05/10/1402.
مجلس النواب (2019). دستور جمهوریه مصر العربیه. قاهره: https://yun.ir/tkdsje/1091377. آخرین بازدید: 05/10/1402.
مرسی، م. (2012). اصدار دستور جمهوریه مصر العربیه لسنه 2012. تم الاسترداد من منشورات قانونیه: https://manshurat.org/node/3573. آخرین بازدید: 05/10/1402.
منصور، ع. (2014). إصدار دستور جمهوریة مصر العربیة المعدل لسنة 2014. تم الاسترداد من منشورات قانونیه: https://manshurat.org/node/4256. آخرین بازدید: 05/10/1402