نسبت‏ قوانین برنامه‌‏ای با قانون اساسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیارگروه حقوق، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

از دهه‏‌های پیشین، در سلسله مراتب هنجار در نظام حقوقی ایران، در مقام عمل، قوانینی تصویب شده‏اند که با عناوینی همچون «قوانین برنامه‏‌ای» معروف‌اند. بنیاد موجه‌‏سازِ این قوانین را باید در آن نگرشی جست‌وجو کرد که با ویژگی‏‌هایی همچون «مداخله‏‌گرایی» یا «ارشادی» عجین شده است و یکی از پیامدهای دولت مداخله‏‌گر در قرن بیستم بوده است. وجود چنین اسنادی ضرورت پرداختن به جایگاه آن‌ها را در نظام حقوقی ایران دوچندان می‏سازد. بر این اساس، بررسی آن‌ها و نسبت‏سنجی این قوانین با قانون اساسی از موضوعات محوری دانش حقوق عمومی است که در نوشتار حاضر بدان پرداخته شده است و به این سؤال پاسخ داده شده است: نسبت قوانین برنامه‌‏ای با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران چیست؟ در پاسخ به این سؤال، با تکیه بر روش تحقیق توصیفی‌ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای کوشیده شده است بدان پاسخ داده شود. مهم‌ترین نتایجی که از این تحقیق گرفته شده از این قرار است: نخست، نظر به عدم صراحت در خصوص جایگاه این قوانین در سلسله مراتب اسناد در ایران ناگزیر از ارائه قرائت‏‌های مختلف از این وضعیت هستیم؛ دوم، با هر قرائتی، این قوانین نمی‏توانند تخصیص‌زننده قانون اساسی باشند، چون نسبت آن‌ها با قانون اساسی از نوع «رابطه طولی» است که لاجرم آن‌ها را در جایگاه فرودین نسبت به قانون اساسی قرار می‌‏دهد؛ سوم، قانون اساسی در خصوص ترسیم هنجار حقوقی شاخص نهایی است. از این دیدگاه، نمی‏‌توان فضایی را تصور کرد که در آن قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوانِ منبع نهایی تفسیرِ قوانین برنامه‏‌ای به محاق رود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


فارسی
کتب
آقایی‌طوق، م.، شمس، ع.، فریادی، م.، و مشهدی، ع. (1389). مرزهای تقنین و اجرا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری.
دلونی، پ. (1390). نقش تهیه‏کنندگان پیش‏نویس قانون در تعیین محتوای قوانین. نقل از: وکیلیان، ح. گفتارهایی در قانون و قانون‌گذاری. تهران: مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی.
شوالیه، ژ. (1396). دولت پسامدرن. مترجم: سید مجتبی واعظی. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
کلسن، ه. (1391). نظریة حقوقی ناب؛ مدخلی به مسائل نظریة حقوقی. مترجم: اسماعیل نعمت‏اللهی. تهران: سمت.
عمیدزنجانی، ع. (1391). حقوق اساسی تطبیقی. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
صدر، س.م. (1424 ق). اقتصادنا. قم: بوستان کتاب.
صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1380). تهران: مجلس شورای اسلامی. ج 2.
لوی برول، ه. (1384). جامعه‌شناسی حقوق. مترجم: ابوالفضل قاضی‌شریعت‌پناهی. تهران: میزان.
هریسی‏نژاد، ک. (1395). حقوق اساسی تطبیقی. تبریز: آیدین.
هاشمی، س.م. (1380). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دادگستر. ج 2.
مقالات
ابریشمی‏‌راد، م. ا.، و کدخدامرادی، ک. (1401). نگاهی انتقادی به محتوای قوانین برنامة پنج‌سالة توسعه در جمهوری اسلامی ایران. تحقیقات حقوقی، 25 (98)، 347 ـ 372.
اشتریان، ک. (1389). ملاحظاتی در باب سیاست‌های کلی نظام و توصیه‏های سیاستی برای نظام سیاستگذاری در جمهوری اسلامی ایران. سیاست (مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی)، 40 (1)، 1 – 22.
اسماعیلی، م.، و طحان‌نظیف، ه. (1387). تحلیل ماهیت نهاد سیاست‌‌های کلی نظام در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامة حقوق اسلامی، 9 (2)، 93 ـ 127.
دبیرنیا، ع. (1398). جایگاه قوانین برنامة توسعه در قانون اساسی ایران؛ برنامه‏ریزی در راستای وظایف قوة قضاییه. حقوقی دادگستری، 83 (106)، 69 ـ 86.
رستمی، و.، و برزگرخسروی، م. (1393). ماهیت حقوقی بودجه (سند یا قانون). پژوهشنامة حقوق اسلامی، 15 (2)، 77 ـ 100.
رستمی، و.، و ابراهیمی، م. (1397). قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و نظام برنامه‏ریزی. دانش حقوق عمومی، 7 (19)، 49 ـ 72.
طحان‌نظیف، ه.، و هادی‏زاده، ع. (1397). ماهیت قوانین برنامة توسعه در نظام حقوقی ایران. دانش حقوق عمومی، 8 (21)، 101 ـ 124.
لاگلین، م. (1386). نظریة مشروطه؛ درآمدی بر مبانی حقوق عمومی. مترجم: محمد راسخ. مجلس و راهبرد، 14 (56)، 145 ـ 186.
مرکزمالمیری، ا. (1390). تأملی در مرزهای سیاستگذاری و قانون‌گذاری (مطالعة موردی: مفاد قانون برنامة پنجم توسعه در حوزة فرهنگی). مجلس و راهبرد، 18 (67)، 213 ـ 252.
مولائی، آ. (1402). خوانش «سیاستگذاری عمومی» از دیدگاه حقوق عمومی. مطالعات حقوق عمومی، انتشار آنلاین: 11 دی 1402.
نیکونهاد، ح.، و موسوی، ن. (1397). فرآیند و الزامات حقوقی تهیه و تصویب قوانین برنامة توسعه (مطالعة موردی: لایحة برنامة ششم). دانش حقوق عمومی، 7 (22)، 23 ـ 46.
ویژه، م. (1388). تأملی بر سلسله مراتب هنجارها در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران. راهبرد، 18 (50)، 6 ـ 38.