اعمال نظارت‌ناپذیر قضایی دولت

نویسندگان

1 استادیار دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

تحدید قدرت دولت و به‌تبع آن حفظ حقوق و آزادی­های شهروندان، یکی از دغدغه­های مهم حقوق عمومی به‌ویژه حقوق اساسی و اداری است. در همین راستا، تأسیس نظارت قضایی بر اعمال دولت به‌مثابۀ یکی از سازوکارهای جلوگیری از خودسری آن در نظام­های حقوقی پا به عرصه گذاشت. علی‌رغم این دغدغه، نظام­های حقوقی مختلف برخی از اعمال دولت را -بنا به دلایلی- از شمول نظارت قضایی مستثنا ساخته­اند. در این موجز، با روش توصیفی- تحلیلی، دلایل و مصادیق نظارت­ناپذیری برخی اعمال دولت براساس نظام حقوقی کامن‌لا، به‌ویژه کشور انگلستان بررسی می‌شود. به‌طور معمول در همۀ نظام­های حقوقی، برخی از اعمال دولت به‌علت ماهیت یا علل دیگر، مشمول نظارت قضایی نمی­شوند و به تعبیر دیگر نظارت­گریزند. اگرچه مستثنا شدن برخی از اعمال دولت از شمول نظارت قضایی، در نگاه اول، ممکن است مغایر اصل حاکمیت قانون بر همۀ اعمال دولت تلقی شود، نباید این نکته را از نظر دور داشت که نظارت قضایی تنها یکی از سازوکارهای تضمین حاکمیت قانون بر اداره به‌شمار می­آید. ازاین‌رو، در خصوص اعمال مستثنا شده می­توان از دیگر سازوکارهای نظارتی پیش‌بینی‌شده در نظام حقوق اساسی و اداری بهره جست.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی

آقایی طوق، مسلم (1389)، «آفریقای جنوبی: آیین تصمیم­گیری اداری در آفریقای جنوبی»، آیین‌های تصمیم­گیری در حقوق اداری (مطالعۀ تطبیقی)، مهدی هداوند و دیگران، تهران: معاونت حقوقی و توسعۀ قضایی قوۀ قضائیه، چ اول.
آقایی طوق، مسلم (1386)، «مبانی و ماهیت نظارت قضایی بر اعمال دولت: مطالعۀ تطبیقی کشورهای فرانسه، انگلستان و آمریکا»، پژوهشنامۀ حقوقی مرکز مطالعات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، ش اول، صص 125-191.
امیرارجمند، اردشیر؛ مشتاق زرگوش (1387) «نظریۀ اضطراری حقوق اداری: تصمیم‌گیری، اجرا و نظارت»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 47، صص 9-30.
راسخ، محمد (1388)، نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی، تهران: انتشارات دراک، چ اول.
زارعی، محمدحسین (1380)، «حاکمیت قانون در اندیشه‌های سیاسی و حقوقی»، فصلنامۀ نامۀ مفید، ش 26.
زارعی، محمدحسین؛ مرکز مالمیری، احمد (1384)، «مفهوم و مبانی نظارت قضایی با تأکید بر نظام حقوقی ایالات متحدۀ آمریکا»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 42.
زارعی، محمدحسین؛ جواد محمودی (1390)، «تحولات مربوط به قلمرو بازنگری قضایی در پرتو رویه­های قضایی انگلستان و فرانسه»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 55.
طباطبائی مؤتمنی، منوچهر (1384)، حقوق اداری، تهران: انتشارات سمت، چ یازدهم.
گرجی، علی‌اکبر (1387)، «حاکمیت قانون در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران: امکان‌سنجی یک نظریه»، مجلۀ تحقیقات حقوقی، ش 48، صص 107-184.
هداوند، مهدی (1389) حقوق اداری تطبیقی، تهران: انتشارات سمت، چ اول، ج دوم.
هداوند، مهدی؛ مشهدی، علی (1391)، اصول حقوق اداری (در پرتو آراء دیوان عدالت اداری)، تهران: معاونت حقوقی و توسعۀ قضایی قوۀ قضائیه، چ دوم.
وزین کریمیان، محمد (1388)، «سنجش صلاحیت دیوان عدالت اداری بر مبنای ترسیم نظری (تئوریک) نظام اداری»، مجموعه مقالات همایش دیوان عدالت اداری: صلاحیت قضایی و دادرسی اداری، محمدجواد شریعت باقری، تهران: معاونت آموزشی پژوهشی دیوان عدالت اداری و دانشکدۀ حقوق دانشگاه آزاد اسلامی- واحد تهران مرکزی، چ اول.

ب) لاتین

Cane, Peter(1992), An Introduction to Administrative Law, London: Oxford University Press, Second Edition
Culp Davis, Kenneth(1948), Nonreviewable Administrative Action, University of Pennsylvania Law Review, Vol.96, No.6, pp.749-792
Erath, Franz(1997), Scope of Judicial Review in German Administrative Law, Stellenbosch Law Review, Vol.8, Issue 2, pp.193-204
Ellis-Jones, Ian(2001), Essential Administrative Law, Sydney: Cavendish Publishing(Australia)Pty Limited, First Published, Second Edition
Felix, Shivaji(2001), Is rights based review justified?, Journal of Commonwealth Law and Legal Education, Vol.1, Issue 1, pp.31-49
Finn, Chris(2002) The Justiciability of Administrative Decisions: A Redundant Concept?, Federal Law Review, Vol.30, No.2
Groves, Matthew and H P Lee(2007), Australian administrative law: Fundamentals, principles and doctrines, Cambridge: Cambridge University Press, First published
Hartman, Gary and Roy M Mersky, and Cindy L Tate(2004), Landmark Supreme Court Cases: The Most Influential Decisions of the Supreme Court of the United States, New York: Facts On File
Horan, Chris(2003), Judicial Review of Non-Statutory Executive Powers, Federal Law Review, vol.31, pp.551-572
Kaden, Alan Scott(1980) Judicial Review of Executive Action in Domestic Affairs, Columbia Law Review, Vol.80, No.7, pp.1535-1551
McLeod, Ian(2002), Legal Method, New York: Palgrave Macmillan, First Published, Forth Edition
Ngalwana, Vuyani(1995), Judicial Review of Administrative Action, Juta's Business law, vol.3
Nowlin, Jack Wade(1999), The constitutional limits of judicial review: A Structural Interpretative Approach, Oklahoma Law Review, vol.52, no.4, pp.521-564
Oster, Jan S(2008) The Scope of Judicial Review in the German and U.S Administrative Legal System, German Law Journal, Vol.9, No.10, pp.1267-1297
Sackville, Ronald(2000), The Limits of Judicial Review of Executive Action: Some Comparisons Between Australia and The United States, Federal Law Review, vol.28, no.2, pp.315-330
Stott, David and Alexandra Felix(1997), Principles of administrative law, London: Cavendish Publishing Limited, First published
Wade, William and Christopher Forsyth(2000), Administrative Law, London: Oxford University Press, Eighth Edition