جایگاه «اصول عملیه و مشروعیت فقاهتی» در حکمرانی و آموزه‌های حقوق عمومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی مطالعات زنان دانشگاه ادیان و مذاهب

2 استاد، حوزه علمیه، قم، ایران

چکیده

اصول عملیه به‌عنوان روش رفع تحیر در موارد نبود دلیل قطعی و ظنی معتبر، راهکاری است که اغلب در فقه فردی و در حقوق خصوصی و کیفری پی گرفته شده است. در حقوق عمومی و ساحت حکمرانی اعم از اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیز در مواردی این اصول مبنای عمل نهادهای مختلف قرار گرفته است. با این حال، این نوشته در راستای روش‌شناسی در حقوق عمومی و حقوق بین‌الملل، قائل به تفاوت روش برداشت از منابع دینی و لزوم ارتقای معیارهای استنباط احکام به‌منظور پیشگیری از انزوا یا تحریف دین است. بنابراین مسئله اصلی این تحقیق توصیفی-تحلیلی، امکان یا امتناع استناد به اصول عملیه و نیز شیوه استناد به این اصول در حکمرانی است. به‌نظر می‌رسد در راستای «ضرورت تأسیسی و متکامل بودن زبان شارع جهت تفاهم با تاریخ»، اصول عملیه زبانی مناسب برای سطح حکمرانی نیست و تنها در قالب «رویکرد» می‌تواند در حکمرانی استفاده شود و عقل، بنای عقلا، مذاق شارع، حفظ نظام زمینه استناد به اصول عملیه را نیز تا حد زیادی مرتفع می‌کند.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی و عربی
الامین، ح. (1392). دایرة‌المعارف ‌الاسلامیة ‌الشیع. بیروت.
الأنصاری، م. (1419). فرائد الاصول. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
ایازی، م. (1389). ملاکات احکام و شیوه‌های استکشاف آن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
ایزدهی، س. و تقی­زاده، ص. (1399). «ضرورت و الزامات نظام‌وارگی در رویکرد فقه حکومتی». علوم سیاسی، 23 (92)، 71-96.
ایزدهی، س. و تقی­زاده، ص. (1400). «فلسفه فقه سیاسی». جستارهای فقهی و اصولی، 7 (25)، 69-97.
آخوند خراسانی، م. ک. (1409). کفایة الاصول. قم: آل‌البیت (ع).
آشتیانی، م. م. ح. (1369). کتاب‌القضاء. تهران: رنگین.
بروجردی، م. ت. نهایة‌الافکار (تقریرات درس آقاضیاء‌الدین عراقی). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
البهسودی، س. ا. (1417ق). مصباح الاصول. تقریر بحث السید الخوئی. قم: الداوری.
التبریزی، م. م. (1369). اوثق الرسائل. قم: نجفی.
توسلی نائینی، م. و شهابی، م. و نیکوئی، م. (1390). «نقش واقعیت در ایجاد قاعده حقوقی». حقوق تطبیقی معاصر، 2 (3)،  57-88.
جزایری، س. م. ج. (1403). منتهی الدرایة. قم: مطبعة الخیام.
جناتی، م. ا. (1374). ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی. تهران: کیهان.
الحائری، ا. ک. (1425). المرجعیة و القیادة. قم: دار التفسیر.
الحائری، ا. ک. (1418). مباحث الاصول. تقریر ابحاث السید الصدر. بیروت: مکتب الإعلام الإسلامی.
خمینی، س. ر. (1373). المکاسب‌المحرمة. تهران: مؤسسه آثار امام.
خمینی، س. ر. (1410). الرسائل. قم: اسماعیلیان.
خمینی، س. ر. (1378). صحیفه نور. تهران: مؤسسه آثار امام.
خمینی، س. ر. (1379). کتاب البیع. تهران: مؤسسه نشر آثار امام.
الحکیم، س. م. س. (1414). المحکم فی اصول الفقه. بیروت: المنار.
حلبی، ا. (1403). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین.
خوئی، س. ا. المستند فی شرح العروة الوثقی. تقریر مرتضی بروجردی.
سبزواری، ع. (1413). مهذب الاحکام. قم: المنار.
سرخسی، م. (1414). المبسوط. بیروت: دارالمعرفة.
سند، م. (1426). أسس النظام السیاسی عند الامامیة. قم: فدک.
سیفی مازندرانی، ع. ا. (1425). مبانی الفقه الفعال. قم: انتشارات اسلامی.
صافی گلپایگانی، ل. احکامه و حدوده.
الصدر، ا. م. ب. (1410). دروس فی علم الاصول. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
الصدر، ا. م. ب. (1424). اقتصادنا. قم: مرکز الدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
الصدر، ا. م. ب. (1417). بحوث فی علم الاصول. قم: دائرة‌المعارف فقه اسلامی.
الصدر، ا. م. ب. (1975). الاتجاهات المستقبله لحرکة الاجتهاد. بیروت: دارالزهرا.
الصدر، ا. م. ب. ولایت و زعامت. تهران: سهامی انتشار.
ضیایی‌فر، س. (1390). «رویکرد حکومتی در فقه». مجله علوم سیاسی، 14(53)، 5-32.
طباطبایی، س. م. ح. (1388). بررسی‌های اسلامی. قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، س. م. ح. (1382). اصول عقاید و دستورات دینی. قم: دفتر تنظیم و نشر آثار علامه طباطبایی.
علم‌الهدی، س. م. (1405). رسائل الشریف. قم: دارالقرآن الکریم.
علیدوست، ا. (1388). فقه و مصلحت. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
عندلیب همدانی، م. و ستوده، ح. (1391). «مذاق شریعت؛ جستاری در اعتبارسنجی و کارامدی». فقه اهل بیت (ع)، (71)، 106-141.
کاشف‌الغطاء، ج. (1380). کشف الغطاء. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
کاظمی، م. ع. (1411). کتاب الصلاة (تقریرات درس مرحوم نائینی). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مامقانی، ع. (1350). حاشیة علی رسالة فی‌العدالة. قم: مجمع الذخائر الاسلامیة.
مجتهد شبستری، م. (1376). ایمان و آزادی. تهران: طرح نو.
مجله حوزه (1379). چشم و چراغ مرجعیت. مصاحبه با لطف‌الله صافی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
محقق حلی، ج. (1423). معارج الاصول. لندن: مؤسسه امام علی (ع).
مشکانی، ع. (1394). «تأثیر نوع حاکمیت در گستره حلیت و حرمت احکام با تأکید بر دیدگاه‌های امام خمینی». اندیشه سیاسی در اسلام، (5)، 83-119.
مظفر، م. ر. (1386). اصول الفقه. نجف.
مکارم شیرازی، ن. (1427). دائره‌المعارف فقه مقارن. قم: مدرسه علی بن ابی‌طالب.
مکارم شیرازی، ن. (1416). انوار الاصول. تحقیق احمد قدسی. قم: نسل جوان.
ملک‌افضلی، م. و جوان‌آراسته، ح. (1397). حقوق اساسی2. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
منتظری، ح. (1408). دراسات فی ولایة الفقیة و فقه الدولة الاسلامیة. قم: مرکز العالمی للدراسات الاسلامیة.
منتظری، ح. رساله استفتائات. قم.
میرباقری، س. م. م. (1392). بررسی تطبیقی حجیت قواعد عام اصول فقه. قم: فرهنگستان علوم اسلامی.
میرباقری، س. م. م. (1394). جستاری در مبانی نظری ولایت فقیه. قم: تمدن نوین.
میرباقری، س. م. م. (1396). رویکردهای فقه حکومتی. تنظیم یحیی عبداللهی. قم: تمدن نوین.
میرزای قمی، ا. (1378). قوانین الاصول. تهران.
نائینی، م. ح. (1424ق). تنبیة‌الامة و تنزیه‌الملة. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
نائینی، م. ح. (1368). اجود التقریرات. مقرر: سید ابوالقاسم خویی. قم: مصطفوی.
نجفی، م. ح. (1392). جواهر الکلام. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
نراقی، ا. (1417). عوائدالایام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
الهاشمی، س. م. (1373). درس گفتارهای مبادی اصول فقه احکام حکومتی. قابل دسترسی در: http://www.isaq.ir/vdcic5ap2t1av.bct.html
یوسفی، ا. ع و مادرشاهی، م. (1397). «تحلیل فقهی مبنای عدم مغایرت در تصویب قوانین اقتصادی». مجلس و راهبرد، 25 (95)، 5-32.