درآمدی بر تکلیف دولت در «حذف تشکیلات غیرضرور»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق بین‌الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه حقوق، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

یکی از تکالیف مهمی که قانون اساسی برای دولت پیش‌بینی کرده، «ایجاد نظام اداری صحیح و حذف تشکیلات غیرضرور» است. پس از چند دهه از وضع چنین حکمی و تصویب هنجارهای گوناگون، هنوز دولت نتوانسته است به‌طور کامل، نظام اداری کشور را منطبق با تکلیف پیش‌گفته سازماندهی کند. یکی از دلایل این مسئله، عدم دستیابی به نظرگاهی روشن نسبت به شاخص‌های نظام اداری صحیح و به‌ویژه بایسته‌های مربوط به حذف تشکیلات غیرضرور و عدم تعیین حدود وظایف قوای دولت در عمل به این تکلیف است. نوشتار حاضر با برگرفتن روش توصیفی- تحلیلی و موردکاویِ نظرات شورای نگهبان می‌کوشد تا به پرسش‌های زیر پاسخ دهد: منظور از حذف تشکیلات غیرضرور چیست؟ قوای حکومتی در تحقق تکلیف پیش‌گفته چه وظایفی بر عهده دارند؟ در خصوص حذف تشکیلات غیرضرور از نظرات شورای نگهبان چه آموزه‌هایی به‌دست می‌آید؟ به‌صورت کوتاه یافته‌های این نوشتار بدین‌ترتیب صورت‌بندی می‌شوند: قید «غیرضرور» تشکیلات نامتناسب با مأموریت‌ها و شرح وظایف قانونی دولت را در برمی‌گیرد؛ تشکیلات موازی، تکراری، فاقد کارکردِ داخل در صلاحیت دولت از مصادیق آن محسوب می‌شوند؛ مخاطب این تکلیف اگرچه بیشتر قوه مجریه است، دیگر قوا و نهادهای حکومتی نیز در این زمینه وظایفی دارند. در نهایت رویه معتنابهی در خصوص استناد به «حذف تشکیلات غیرضرور» در نظرات شورای نگهبان ملاحظه نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) فارسی

    1. استوار سنگری، کورش (1388)، «مفهوم دولت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، حقوق اساسی، ش 11، ص 49-86.
    2. اصغری یالقوز آغاجی، رعنا؛ محسنی‌زنوزی، سید جمال‌الدین (1393)، «نقش دولت در تحول نظام اداری کشور»، مجله اقتصادی، ش‌ 5 و 6، ص 41-54.
    3. اصلانی، فیروز؛ نورایی، مهدی (1396)، «واکاوی مفهومی واژگان چندمعنا در قانون اساسی- دولت به معنای «حکومت یا طبقه حاکم»»، مطالعات حقوق عمومی، دوره 47، ش 4، ص 937-955.
    4. آقایی‌طوق، مسلم (1386)، «مفهوم و معیارهای کوچک‌سازی دولت»، اطلاع‌رسانی حقوقی، ش 12، ص 53-74.
    5. بسطامی، مسعود و همکاران (1398)، «تبیین چالش‌های متناسب‌سازی ساختار و تشکیلات دولت در اجرای برنامه جامع اصلاح نظام اداری و مقایسه وضع موجود و مطلوب آن»، خط‌مشی‌گذاری عمومی در مدیریت، ش 33، ص 1-17.
    6. تفرشی، محمدعیسی و عبدالحمید مرتضوی، (1388)، «مطالعه تطبیقی تعهد به وسیله و به نتیجه در فقه، حقوق فرانسه و ایران»، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره 5، ش 15، ص 11-31.
    7. تنگستانی، محمدقاسم (1398)، «حدود و لوازم اختیارات رئیس قوه قضاییه در «ایجاد تشکیلات لازم در دادگستری» در نظام حقوقی ایران»، حقوق اداری، ش 19، ص 52-78.
    8. تنگستانی، محمدقاسم و مهدی مرادی برلیان، (1400)، «گستره نقش دولت در تنظیم و نظارت بر حرفه وکالت دادگستری»، مطالعات حقوق عمومی، دوره 51، ش 2، ص 595-618
    9. حبیب‌نژاد، سید احمد؛ سعید، سیده زهرا (1396)، «لزوم گذار از «تعهد به وسیله» به «تعهد به نتیجه» در تفسیر تعهدات دولت در اصل سوم قانون اساسی»، حقوق اسلامی، ش 53، ص 59-84.
    10. دانایی‌فرد، حسن (1391)، «تفکیک، ادغام و طراحی وزارتخانه‌های جدید در ایران: تحلیلی نظری»، پژوهش‌های مدیریت منابع سازمانی، دورۀ 2، ش 4، ص 85-109.
    11. رستمی، ولی؛ زرشگی، محمد (1398)، «کوچک‌سازی دولت؛ راهبردی برای تراکم‌زدایی حقوقی – اداری از تهران»، پژوهش حقوق عمومی، ش 65، ص 41-72.
    12. زرشگی، محمد؛ جلالی، محمد (1396)، «تراکم‌زدایی حقوقی- اداری از تهران در پرتو اصول قانون اساسی»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، ش 2 (پیاپی 46)، ص 97-122.
    13. شهرآئینی، سید مجتبی (1398)، «اندازه دولت؛ ضرورت استخراج نقشه حکمرانی کشور»، تحول اداری، شماره پیاپی 59، ش 5، ص 8-19.
    14. صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، جلسۀ اول تا سی‌ویکم (1364)، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
    15. فتحی، محمد؛ کوهی اصفهانی، کاظم (1397)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ به همراه نظرات تفسیری شورای نگهبان، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، چ اول
    16. فتحی، محمد (1393)، اصول قانون اساسی در پرتو نظرات شورای نگهبان: اصل 3، پژوهشکده شورای نگهبان، شماره مسلسل 13930095.
    17. فرکیش، هانه (1398)، نظام اداری صحیح؛ مبانی، مؤلفه‌ها و راهکارها، تهران: میزان، چ اول.
    18. فقیهی، ابوالحسن (1398)، «نظام اداری تراز توسعه و پیشرفت کشور»، تحول اداری، ش پیاپی 59، ش 5، ص 78-81.
    19. قاری سیدفاطمی، سید محمد (1396)، حقوق بشر معاصر، دفتر اول، تهران: نگاه معاصر، چ اول.
    20. کعبی، عباس (1393)، تحلیل مبانی اصل سوم قانون اساسی، پژوهشکده شورای نگهبان، شماره مسلسل 13930160.
    21. کمالی، یحیی (1393)، «بررسی نقش تمرکززدایی در تحقق سلامت اداری»، سیاست‌های راهبردی و کلان، ش 5، ص 111-132.
    22. مرکز تحقیقات شورای نگهبان (1391)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی؛ دوره ششم (خرداد 1379 تا خرداد 1383)، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست‌ جمهوری، چ اول.
    23. معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس‌جمهور (بی‌تا)، نقشه راه اصلاح نظام اداری.
    24. موسی‌زاده، ابراهیم؛ دانش‌ناری، زهرا (1397)، مبانی و الزامات نظام اداری صحیح در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: خرسندی، چ اول.
    25. موسی‌زاده، ابراهیم (1393)، «مبانی، اهداف و اصول نظام اداری در رسائل حکومت اسلامی (1342-1357)»، حقوق اداری، ش 6، ص 99-116.
    26. ------------ (1397)، «مؤلفه‌ها و اصول حقوقی حاکم بر نظام اداری صحیح»، اندیشه‌های حقوق عمومی، دوره پیاپی 13، ش 2، ص 99-112.
    27. مهاجری، محمد (1396)، مجموعه نظرات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی؛ دوره نهم (خرداد 1391 تا خرداد 1395)، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، چ اول.
    28. میرمحمدی، سید محمد؛ حسن‌پور، اکبر (1390)، «نظام اداری ایران: تحلیلی بر مشکلات و چالش‌ها»، چشم‌انداز مدیریت دولتی، ش 8، ص 9-22.
    29. وینسنت، اندرو (1371)، نظریه‌های دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نی، چ اول.
    30. هداوند، مهدی (بی‌تا)، تأملی در مفهوم «ایجاد نظام اداری صحیح و حذف تشکیلات غیرضرور» در بند ۱۰ اصل سوم قانون اساسی، قابل‌دسترسی در:

    https://www.ghazavatonline.com/38302/contemplation-on-concept-of-creating-a-proper-administrative-system/