امکان و امتناع عطف به ماسبق شدن تفسیر قوانین (با تأکید بر نقد نظرهای شورای نگهبان و رویه هیأت عمومی دیوان عدالت اداری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، فارس، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشکده حقوق، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

از ویژگی‌های قانون، وضوح و عدالت است. این ویژگی‌ها اقتضا می‌کند تا آثار قوانین، به تنظیم و تنسیق روابط اجتماعی آن هم مبتنی بر تفوق عدالت، کارکرد پیدا کند. به همین ترتیب تفسیر قوانین عادی که بنا به نظر شورای نگهبان ذیل اصل 73 قانون اساسی، بیان مراد مقنن است، به‌دلیل آنکه به‌طور مستقل به ایجاد قاعده جدید نمی‌انجامد، به پیروی از قانون اصلی، می‌بایست آثاری عادلانه به‌همراه داشته باشد. با این حال آنچه در مقام اجرا در نظام حقوقی ایران، در قالب نظر‌های تفسیری شورای نگهبان و نیز در ساحت نظارت قضایی دیوان عدالت اداری در حال تحقق است، اعتباربخشی به برداشت مجریان، پیش از تصویب تفسیر قانون است. شورای نگهبان و به‌تبع آن دیوان عدالت اداری، برداشت‌های مجریان پیش از تفسیر قانون را مبنای عدم عطف به ماسبق شدن تفسیر قانون می‌داند و فعل و ترک فعل مجریان مستنبط از قانون را از شمول امور مختومه قلمداد می‌کند. در این مقاله با شیوه تحلیلی و اثبات‌گرایانه، به نقد نظرهای شورای نگهبان و نیز رویه هیأت عمومی دیوان عدالت اداری می‌پردازیم و آثار اجرایی این نظرها تحلیل می‌شود.

کلیدواژه‌ها


فارسی و عربی
اصغری شورستانی، م. (1395). شرح مبسوط قانون اساسی- شرح اصل هفتادوسوم قانون اساسی. گزارش پژوهشی. تهران: انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان.
بابایی‌مهر، ع. (1388). «تفسیر، اصول و مبانی آن در حقوق عمومی». فصلنامه حقوق خصوصی، 6(14)، 167-196.
تقی‌زاده، ج و بانشی، ح. (1394). «حدود صلاحیت مجلس شورای اسلامی در مقام تفسیر قانون از منظور شورای نگهبان». دوفصلنامه دانش حقوقی، 44(12)، 1-22.
جعفری لنگرودی، م. ت. (1395). دانشنامه حقوقی. تهران: گنج دانش.
جعفری لنگرودی، م. ت. (1398). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
خداپرستی، ف. (1376). فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد در زمان فارسی. شیراز: دانشنامه فارس.
رحیمی، ف و منتی‌نژاد، ص و حقیقی، م. (1399). «جایگاه تفسیر مضیق قوانین در حقوق عمومی؛ با تأکید بر مقایسه تفسیر در حقوق کیفری با حقوق اساسی و اداری». فصلنامه دانش حقوق مالیه، 4(14)، 5-21.
صفی‌پوری، ع. (1397). منتهی الارب فی لغات العرب. ترجمه علیرضا حاجیان‌نژاد. تهران: سخن.
کاتوزیان، ن. (1389). حقوق انتقالی. تهران: میزان.
کاتوزیان، ن. (1394). کلیات حقوق. تهران: میزان.
کاتوزیان، ن. (1396). اعتبار امر قضاوت‌شده. تهران: میزان.
کعبی، ع. (1398). تحلیل مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
مارمور، ا. (1399). فلسفه حقوق، ترجمه سعید عابدی. تهران: نگاه معاصر.
معین، م. (1386). فرهنگ معین، دوره دوجلدی، گردآوری عزیزالله علیزاده. تهران: ادنا.
مهرپور، ح. (1376). «تأملی در تفسیر شورای نگهبان از تفسیر قانون». مجله قضایی و حقوقی دادگستری، 61(19-20)، 39-54.
هارت، هـ. (1395). مفهوم قانون، ترجمه محمد راسخ، تهران: نی.
هاشمی، س م. (1398). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران- حاکمیت و نهادهای سیاسی. تهران: میزان.