الزامات و آثار استیضاح و عزل رئیس‌جمهور در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه میبد، یزد، ایران

2 دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه میبد، یزد، ایران

چکیده

استیضاح رئیس‌جمهور، از قوی‌ترین ابزارهای نظارت سیاسی پارلمان بر قوه مجریه است که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ذیل اصل 131 پذیرفته شده است. از این سازوکار حقوقی تنها یک ‌بار پس از انقلاب اسلامی، آن هم پیش از بازنگری در قانون اساسی و تغییر و تحول در نظام پارلمانی وقت استفاده شده است، به همین دلیل برای روشن شدن جزئیات این فرایند و نیز تعیین تکلیف قوه مجریه پس از استیضاح و عزل رئیس‌جمهور، ادبیات حقوقی چندانی تولید نشده است. این امر تا حدودی نحوه استفاده از ابزار نظارتی مذکور را که نوعاً در شرایط متشنج و پرالتهابی از آن استفاده می‌شود، مبهم و غیرشفاف باقی گذارده است. در این پژوهش که به شیوه توصیفی تحلیلی انجام گرفته، با امعان نظر در قانون اساسی و سایر هنجارهای حقوقی مرتبط از جمله قانون آیین‌نامه داخلی مجلس و قانون آیین‌نامه چگونگی بررسی عدم کفایت سیاسی رئیس‌جمهور، مقدمات و نتایج حقوقی استیضاح رئیس‌جمهور ارزیابی شده و ضمن بررسی چالش‌های موجود در این حوزه، از جمله مواردی چون عدم حضور رئیس‌جمهور در جلسه استیضاح، فرض عدم موافقت رهبری با عزل رئیس‌جمهور یا کفالت معاون اول رئیس‌جمهور، چگونگی نظارت بر عملکرد کفیل و شورای ریاست جمهوری در زمان کفالت و ... ، به این پرسش پاسخ داده‌ می‌شود که مقدمات و نتایج استیضاح رئیس‌جمهور در حقوق اساسی ایران چگونه تحلیل می‌شود؟

کلیدواژه‌ها


  1. اداره کل قوانین مجلس (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس، چ اول، ج2.
  2. اداره کل قوانین مجلس (1369)، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس، ج 2.
  3. بزرگمهری، مجید (1389)، جایگاه حقوقی مقامات عالیه مملکتی در ایران و فرانسه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  4. پروین، خیرالله؛ اصلانی، فیروز (1391)، اصول و مبانی حقوق اساسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  5. جمعی از نویسندگان (1426ه.ق)، المعجم الوسیط، تهران: مؤسسه الصادق للطباعه و النشر، ج1.
  6. دشتی، محمد (1379)، ترجمه نهج‌البلاغه، قم: آل طه.
  7. دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ دوم، ج2.
  8. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1389)، وسیط در ترمینولوژی علم حقوق، تهران: گنج دانش.
  9. عباسی، بیژن (1394)، حقوق اساسی تطبیقی، تهران: دادگستر.
  10. عمیدزنجانی، عباسعلی (1387)، کلیات حقوق اساسی ایران، تهران: مجد.
  11. قاضی، سید ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان.
  12. مدکس، رابرت (1392)، قوانین اساسی کشورهای جهان، ترجمه سید مقداد ترابی، تهران: شهر دانش.
  13. مدنی، سید جلال‌الدین (1377)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پایدار.
  14. مظهری، محمد؛ قاسم‌آبادی مرتضی؛ ناصری، علیرضا (1397)، «جایگاه معاون اول به‌عنوان کفیل رئیس‌جمهور و مسئولیت‌های پیش‌بینی‌شده وی در نظام حقوقی ایران»، فصلنامه حقوق اداری، ش 15.
  15. نجفی اسفاد، مرتضی؛ محسنی، فرید (1381)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: الهدی.
  16. نوروزی خیابانی، مهدی (1387)، فرهنگ جامع لغات و اصطلاحات سیاسی، تهران: نشر نی.
  17. ویژه، محمدرضا (1397)، کلیات حقوق اساسی، تهران: سمت.
  18. هاشمی، سید محمد (1387)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران: حاکمیت و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، ج2.
  19. یزدی، محمد (1375)، قانون اساسی برای همه، تهران: امیرکبیر.