«تکالیف شهروندی» در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

شهروند، مفهومی حقوقی است که در مباحث حقوق عمومی و حقوق بشر مطرح می‌شود. وجه مشترک تعاریف حقوقی درباره شهروند، رابطه‌ای است که بین فرد و حکومت وجود دارد. این رابطه، رابطه‌ای دوسویه است که دربرگیرنده طیف وسیعی از حقوق و تکالیف است؛ یعنی شهروند در مقابل حقوقی که در برابر دولت دارد، هم‌زمان تکالیف و مسئولیت‌هایی نیز بر عهده دارد که موظف به انجام آن‌هاست.
در یک حکومت مردم‌سالار، قانون اساسی، به عنوان یک میثاق ملی و سند حقوقی، زمامداری را سامان می‌بخشد و حکومت و مردم در روابط متقابل خود مکلف به رعایت آن هستند. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز فصلی تحت عنوان حقوق ملت وجود دارد که به تشریح حقوق شهروندان و متقابلاً وظایف دولت می‌پردازد. اما در اصول دیگری از قانون اساسی، تعدادی از وظایفی که شهروندان در برابر حکومت بر عهده دارند، مورد اشاره قرار گرفته که از آن به تکالیف شهروندی یاد می‌کنیم.
در این مقاله در پی تشریح تکالیفی که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بر عهده شهروندان این دولت است هستیم.

کلیدواژه‌ها


الف) فارسی
نهج البلاغه.
آشوری، داریوش (1387)، دانشنامه سیاسی، تهران: انتشارات مروارید، چاپ شانزدهم.
انوری، حسن (1381)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: نشر سخن، جلد 5.
برزگر خسروی، محمد (1389)، مالیه عمومی، تهران: نشر نخبگان.
پورهاشمی، عباس و همکاران (1389)، آشنایی با حقوق و تکالیف شهروندی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، تهران: معاونت تدوین تنقیح و انتشار قوانین و مقررات ریاست جمهوری.
جاوید، محمدجواد (1389)، «مفهوم شناسی «حق» و «تکلیف» انسانی در عصر قدیم و جدید غربی»، فصلنامه حقوق مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره چهلم، شماره 2.
جاوید محمدجواد (1387)، نظریه نسبیت در حقوق شهروندی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1387)، ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ نوزدهم.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش، چاپ سوم، ج3.
دهخدا، علی‌اکبر (1385)، لغت‌نامه دهخدا، فرهنگ متوسط دهخدا، تهران: مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، جلد 2.
دیرباز، عسگر و دادگر، حسن (1386)، نگاهی به اسلام و توسعه پایدار، تهران: کانون اندیشه جوان.
رزاق‌پور، یوسف (1390)، نگاهی به حقوق شهروندی، ماهنامه کانون، شماره 123.
رستمی، ولی (1390)، مالیه عمومی، تهران: نشر میزان، چاپ اول.
زارعی، محمدحسین (1380)، «حاکمیت قانون در اندیشه‌های سیاسی و حقوقی»، نامه مفید، شماره بیست و ششم.
شریعتی، علی (1391)، «امت و امامت»، به نقل از «امت و امامت، نظام سیاسی اسلام، ولایت فقیه و رابطه امام و امت در اندیشه دکتر علی شریعتی»، تهران: تریبون مستضعفین.
شعبانی، قاسم (1388)، حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ 37.
شیانی، ملیحه (1382)، وضعیت شهروندی و موانع تحقق آن در ایران، پایان‌نامه دکتری جامعه شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی(ره).
عمید زنجانی، عباسعلی (1385)، حقوق اساسی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فراهانی‌فرد، سعید (1384)، درآمدی بر توسعه پایدار در عصر ظهور، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سال پنجم، ش20.
قاری سیدفاطمی، محمد (1386)، «چیستی و چرایی حقوق شهروندی»، مجله حقوقی و قضائی دادگستری، شماره 58.
قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل (1384)، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: نشر میزان، چاپ نوزدهم.
قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: نشر میزان، چاپ یازدهم.
کاتوزیان، ناصر (1377)، مبانی حقوق عمومی، تهران: نشر دادگستر، چاپ اول.
کاستلر، استفان؛ و دیویدسون، الیستر (1382)، مهاجرت شهروندی، ترجمه فرامرز تقی‌لو، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
لطفی، حیدر و دولتخواه، فرهاد (1388)، «مدیریت شهری و جایگاه آن در ارتقاء حقوق شهروندان»، فصلنامه جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره اول.
مدنی، سید جلال الدین (1370)، مبانی و کلیات علم حقوق، تهران: نشر همراه.
مردانی، راحله (1391)، «نقش شهرداری‌های ایران در آموزش حقوق و تکالیف شهروندی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی(ره) .
مهرپور، حسین (1387)، مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر دادگستر.
نوین، پرویز (1386)، انعقاد و انحلال قراردادها، تهران: انتشارات تدریس.
وابرتون، نایجل (1382)، آثار کلاسیک فلسفه، ترجمه مسعود علیا، تهران: انتشارات ققنوس، چاپ اول.
هاشمی، محمد (1384)، حقوق بشر و آزادی‌های اساسی، تهران: نشر میزان.
هاشمی، محمد (1386)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر میزان، چاپ14، جلد دوم.
ب)لاتین
ritzer, George,(2001) encyclopedia of social theory, sage publication: London, volume 1-2, pp 93
bellemy, Richard,(2008) citizenship, oxford university press.
ج)پایگاه های اینترنتی
http://www.imamalinet.net/per/nahj-al/nama/index.htm
http://daneshnameh.roshd.ir