انسان قانون اساسی؛ سرشت انسان از منظر قانون اساسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق عمومی پردیس فارابی دانشگاه تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی پردیس فارابی دانشگاه تهران, ایران

چکیده

شاخه‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی از جمله حقوق، ناگزیر بر دیدگاهی خاص از سرشت و ماهیت انسان بنا شده‌اند و این رویکردها در منابع حقوق جاری و ساری شده است. قانون اساسی نیز به‌مثابه منبع سترگ سیاسی‌ترین شاخه حقوق (حقوق عمومی) حامل دیدگاهی ناظر بر سرشت و ماهیت آدمی است که می‌توان آن را از لابه‌لای اصول آن به مدد مقدمه و مشروح مذاکرات مجلس مؤسسان استنباط کرد. نتیجه چنین تلاشی می‌تواند یاریگر محققان در درک بیش از پیش نسبت به نظام حقوقی-سیاسی حاکم، فهم مبنای هنجارهای تجویزشده و نهادهای پیش‌بینی‌شده در قانون اساسی باشد. این مقاله با روش تحلیلی و استنتاجی می‌کوشد تا به این پرسش بنیادین پاسخ دهد که «سرشت انسان» در منظر قانون اساسی چگونه است و جامعه سیاسی متشکل از انسان‌ها در این قانون چه مختصاتی دارد و پاسخ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به چیستی و کیستی انسان کدام است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که انسانِ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در جایگاه مخلوق خداوند، حاکمیت و تشریع را مختص او می‌داند و تسلیم در برابر امر اوست و رابطه خود را با دیگر انسان‌ها و طبیعت براساس وظیفه الهی‌اش تنظیم می‌کند. انسانِ قانون اساسی ذاتاً شخصی در حال رشد، مختار، دارای کرامت ذاتی اعطایی و برابر با همنوعان خود است. از منظر این قانون، جامعه سیاسی ایران، بر مدار اعتقاد متحد شده و بر سرنوشت اجتماعی خود حاکم و به‌سوی غایت خود در حال رشد است. قانون اساسی به طبیعت بشر خوش‌بین است، اگرچه امکان ارتکاب جرم و خطا او را از نظر دور نداشته است، اما بنابر شأن تشریعی خود در راستای فراهم آوردن زمینه رشد، به امکان حرکت قهقرایی انسان اشاره‌ای نمی‌کند.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم

    1. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول.
    2. ارسطا، محمدجواد؛ حبیب‌نژاد، سید احمد (1394)، «اصل رحمت در حکمرانی از منظر قرآن»، در قرآن، فقه و حقوق اسلامی، سال دوم، ش3، ص 171-193.
    3. ارسطا، محمدجواد (1391)، نگاهی به مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چ سوم.
    4. آقابخشی، علی؛ افشاری راد، مینو (1376)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، چ سوم.
    5. جوادی آملی، عبدالله (1391)، صورت و سیرت انسان در قرآن، قم: مرکز چاپ اسراء، چ هشتم.
    6. جوان آراسته، حسین (1379)، «امت و ملت، نگاهی دوباره»، حکومت اسلامی، سال پنجم، ش دوم، ص 158-173.
    7. جونز، پیتر (1392)، فلسفه حقوق: حق‌ها (مبانی، ماهیت، قلمرو، محتوا و نارسایی‌ها)، مشتاق زرکوش، تهران: میزان، چ اول.
    8. حبیب‌نژاد، سید احمد (1398)، حقوق مالیه عمومی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و پردیس فارابی دانشگاه تهران، چ اول.
    9. شهرآیینی، سید مصطفی؛ نوظهور، یوسف؛ کریمی، بیان (1397)، «تفسیر هابز از سرشت انسان و تأثیر آن در شکل‌گیری فلسفه سیاسی او»، پژوهش‌های فلسفی، سال دوازدهم، ش 22، ص 77-89.
    10. طباطبایی، سید محمدحسین (1391)، انسان از آغاز تا انجام، قم: بوستان کتاب، چ چهارم.
    11. طلابکی، اکبر؛ اصلانی، فیروز (1394)، «بازخوانی حقوقی امر به معروف و نهی از منکر با نگاهی به حقوق بشر معاصر»، حقوق اسلامی، سال دوازدهم، ش 47، ص 33-50.
    12. فهیمی، عزیزاله (1394)، «جایگاه حقوقی محیط زیست در بینش امانت‌مدار اسلام و نگرش تمامیت‌خواه غرب»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال دوم، ش 1، ص 135-158.
    13. قاضی، ابوالفضل (1394)، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: میزان، چ سی‌وهفتم.
    14. کعبی، عباس (1393)، «مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران؛ تحلیل مبانی اصل دوم قانون اساسی»، شماره مسلسل:13920050، قابل دسترسی در http://www.shora-rc.ir/Portal/home/?news/12410/237109/11334/اصل-2-قانون-اساسی.
    15. کعبی، عباس (1394)، تحلیلی مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران؛ تحلیل مبانی اصل هشتم قانون اساسی، تدوین: مهدی رجایی، گزارش پژوهشی پژوهشکده شورای نگهبان، شماره مسلسل: 13940151.
    16. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
    17. مطهری، مرتضی (1372)، مجموعه آثار، قم: صدرا، چ هشتم، ج 1.
    18. نیکونهاد، حامد (1397)، «امت ایران؛ بازشناسی تحلیلی جامعه سیاسی زیربنای جمهوری اسلامی به‌مثابه نظام امت و امامت»، حکومت اسلامی، سال بیست‌وسوم، ش 3، ص 118-144.
    19. هابز، توماس (1380)، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی، چ دوم.
    20. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
    21. برنجکار، رضا؛ خدایاری، علینقی (1390)، انسان‌شناسی اسلامی، قم: معارف، چ اول.
    22. تریگ، راجر (1382)، دیدگاه‌هایی درباره سرشت آدمی (رویکردی تاریخی)، ترجمه جمعی از مترجمان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چ اول.