شاخههای علوم انسانی و علوم اجتماعی از جمله حقوق، ناگزیر بر دیدگاهی خاص از سرشت و ماهیت انسان بنا شدهاند و این رویکردها در منابع حقوق جاری و ساری شده است. قانون اساسی نیز بهمثابه منبع سترگ سیاسیترین شاخه حقوق (حقوق عمومی) حامل دیدگاهی ناظر بر سرشت و ماهیت آدمی است که میتوان آن را از لابهلای اصول آن به مدد مقدمه و مشروح مذاکرات مجلس مؤسسان استنباط کرد. نتیجه چنین تلاشی میتواند یاریگر محققان در درک بیش از پیش نسبت به نظام حقوقی-سیاسی حاکم، فهم مبنای هنجارهای تجویزشده و نهادهای پیشبینیشده در قانون اساسی باشد. این مقاله با روش تحلیلی و استنتاجی میکوشد تا به این پرسش بنیادین پاسخ دهد که «سرشت انسان» در منظر قانون اساسی چگونه است و جامعه سیاسی متشکل از انسانها در این قانون چه مختصاتی دارد و پاسخ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به چیستی و کیستی انسان کدام است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که انسانِ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در جایگاه مخلوق خداوند، حاکمیت و تشریع را مختص او میداند و تسلیم در برابر امر اوست و رابطه خود را با دیگر انسانها و طبیعت براساس وظیفه الهیاش تنظیم میکند. انسانِ قانون اساسی ذاتاً شخصی در حال رشد، مختار، دارای کرامت ذاتی اعطایی و برابر با همنوعان خود است. از منظر این قانون، جامعه سیاسی ایران، بر مدار اعتقاد متحد شده و بر سرنوشت اجتماعی خود حاکم و بهسوی غایت خود در حال رشد است. قانون اساسی به طبیعت بشر خوشبین است، اگرچه امکان ارتکاب جرم و خطا او را از نظر دور نداشته است، اما بنابر شأن تشریعی خود در راستای فراهم آوردن زمینه رشد، به امکان حرکت قهقرایی انسان اشارهای نمیکند.
اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول.
ارسطا، محمدجواد؛ حبیبنژاد، سید احمد (1394)، «اصل رحمت در حکمرانی از منظر قرآن»، در قرآن، فقه و حقوق اسلامی، سال دوم، ش3، ص 171-193.
ارسطا، محمدجواد (1391)، نگاهی به مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چ سوم.
آقابخشی، علی؛ افشاری راد، مینو (1376)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، چ سوم.
جوادی آملی، عبدالله (1391)، صورت و سیرت انسان در قرآن، قم: مرکز چاپ اسراء، چ هشتم.
جوان آراسته، حسین (1379)، «امت و ملت، نگاهی دوباره»، حکومت اسلامی، سال پنجم، ش دوم، ص 158-173.
جونز، پیتر (1392)، فلسفه حقوق: حقها (مبانی، ماهیت، قلمرو، محتوا و نارساییها)، مشتاق زرکوش، تهران: میزان، چ اول.
حبیبنژاد، سید احمد (1398)، حقوق مالیه عمومی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و پردیس فارابی دانشگاه تهران، چ اول.
شهرآیینی، سید مصطفی؛ نوظهور، یوسف؛ کریمی، بیان (1397)، «تفسیر هابز از سرشت انسان و تأثیر آن در شکلگیری فلسفه سیاسی او»، پژوهشهای فلسفی، سال دوازدهم، ش 22، ص 77-89.
طباطبایی، سید محمدحسین (1391)، انسان از آغاز تا انجام، قم: بوستان کتاب، چ چهارم.
طلابکی، اکبر؛ اصلانی، فیروز (1394)، «بازخوانی حقوقی امر به معروف و نهی از منکر با نگاهی به حقوق بشر معاصر»، حقوق اسلامی، سال دوازدهم، ش 47، ص 33-50.
فهیمی، عزیزاله (1394)، «جایگاه حقوقی محیط زیست در بینش امانتمدار اسلام و نگرش تمامیتخواه غرب»، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال دوم، ش 1، ص 135-158.
قاضی، ابوالفضل (1394)، بایستههای حقوق اساسی، تهران: میزان، چ سیوهفتم.
کعبی، عباس (1393)، «مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران؛ تحلیل مبانی اصل دوم قانون اساسی»، شماره مسلسل:13920050، قابل دسترسی در http://www.shora-rc.ir/Portal/home/?news/12410/237109/11334/اصل-2-قانون-اساسی.
کعبی، عباس (1394)، تحلیلی مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران؛ تحلیل مبانی اصل هشتم قانون اساسی، تدوین: مهدی رجایی، گزارش پژوهشی پژوهشکده شورای نگهبان، شماره مسلسل: 13940151.
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالانوار، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
مطهری، مرتضی (1372)، مجموعه آثار، قم: صدرا، چ هشتم، ج 1.
نیکونهاد، حامد (1397)، «امت ایران؛ بازشناسی تحلیلی جامعه سیاسی زیربنای جمهوری اسلامی بهمثابه نظام امت و امامت»، حکومت اسلامی، سال بیستوسوم، ش 3، ص 118-144.
هابز، توماس (1380)، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی، چ دوم.
حبیب نژاد, سید احمد, & نقوی, فاطمه سادات. (1400). انسان قانون اساسی؛ سرشت انسان از منظر قانون اساسی. فصلنامه دانش حقوق عمومی, 10(31), 67-88. doi: 10.22034/qjplk.2021.218
MLA
سید احمد حبیب نژاد; فاطمه سادات نقوی. "انسان قانون اساسی؛ سرشت انسان از منظر قانون اساسی", فصلنامه دانش حقوق عمومی, 10, 31, 1400, 67-88. doi: 10.22034/qjplk.2021.218
HARVARD
حبیب نژاد, سید احمد, نقوی, فاطمه سادات. (1400). 'انسان قانون اساسی؛ سرشت انسان از منظر قانون اساسی', فصلنامه دانش حقوق عمومی, 10(31), pp. 67-88. doi: 10.22034/qjplk.2021.218
VANCOUVER
حبیب نژاد, سید احمد, نقوی, فاطمه سادات. انسان قانون اساسی؛ سرشت انسان از منظر قانون اساسی. فصلنامه دانش حقوق عمومی, 1400; 10(31): 67-88. doi: 10.22034/qjplk.2021.218