آسیب‌شناسی ساختار و مقررات سازمان مناطق آزاد تجاری- صنعتی با معیارهای حکمرانی شرکتی در بخش عمومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 استاد گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

     مناطق آزاد با جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تقویت تولید مبتنی بر صادرات، نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشورها دارند. در ایران براساس ماده ۵ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد، اداره هریک از این مناطق بر عهده سازمانی دولتی است که ارکان شرکت‌های تجاری را دارد، در عین حال از رعایت تمامی قوانین و مقررات ناظر بر اداره و نظارت بر شرکت‌های دولتی مستثناست. براساس مطالعات موجود، مناطق آزاد ایران توفیق چندانی در دستیابی به اهداف سیاست‌گذاری‌شده، نداشته‌اند. از جمله رهیافت‌هایی که می‌تواند به اصلاح و بهبود عملکرد این مناطق منجر شود، آسیب‌شناسی حقوقی سازمان اداری مناطق یادشده است. طی دو دهه گذشته، حکمرانی شرکتی الگوی اصلی مطالعه ساختار و قواعد شرکت‌ها -در بخش‌های خصوصی و دولتی- شناخته شده است. پژوهش حاضر در پی ارزیابی ساختار و قواعد راهبری سازمان مناطق آزاد با معیارهای حکمرانی شرکتی است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد طراحی قواعد راهبری سازمان مناطق آزاد ایران، با معیارهای حکمرانی شرکتی همسو نیست. به‌عبارتی، وضعیت حقوقی این سازمان، محصول تلفیقِ معیوبِ وظایف گسترده حاکمیتی، با اهداف اقتصادی است. بنابراین، یکی از راه‌های بهینه‌سازی و کارامدی آن، جداسازی اختیارات حاکمیتی از فعالیت‌های مدیریتی و تجاری معطوف به توسعه اقتصادی است.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) منابع فارسی

    1. افتخار جهرمی، گودرز و ابراهیم رضوانی (۱۳۹۵)، «الگوی خصوصی‌سازی ساختار اداره مناطق آزاد تجاری»، فصلنامه مطالعات مدیریت راهبردی، دوره 7، ش 27، ص 249 ـ 257.
    2. اسفندیاری، علی‌اصغر؛ مقدس‌حسین‌زاده، سمیره و مجید دلاوری (۱۳۸۷)، «ارزیابی عملکرد مناطق آزاد تجاری ایران و تأثیر آن در توسعه اقتصادی این مناطق»، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، دوره ۸، ش ۲۸، ص 119 ـ 146 .
    3. التجایی، ابراهیم (1388)، «مناطق آزاد تجاری و صنعتی: ابزار راهبرد توسعه صادرات در مقایسه با سه کشور دیگر آسیایی»، فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی، دوره 9، ش 33، ص 189 ـ 222.
    4. رهنورد، فرج‌الله (۱۳۸۹)، «عوامل مؤثر بر عملکرد مناطق آزاد تجاری-صنعتی ایران»، فصلنامه فرایند مدیریت و توسعه، دوره ۲۳، ش ۲، ص 45 ـ 59.
    5. قلی‌پور، رحمت‌اله (1383)، «تحلیل و امکان‌سنجی الگوی حکمرانی خوب در ایران با تأکید بر نقش دولت»، فصلنامه دانش مدیریت، دوره 17، ش 5، ص 85 ـ 112.
    6. طباطبائی مؤتمنی، منوچهر (۱۳۷۸)، حقوق اداری، تهران: سمت، چ پانزدهم.
    7. فضلی، عزیزالله و مهدی هداوند (۱۳۹۶)، «ماهیت حقوقی نظارت بر سازمان مناطق آزاد تجاری صنعتی ایران»، فصلنامه حقوق اداری، دوره ۵، ش 13، ص 9 ـ 31.
    8. کامران، حسن (1381)، «علل توسعه‌نیافتگی مناطق آزاد ایران»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره 17، ش 3-2، ص 32 ـ 42.
    9. گرجی ازندریانی، علی‌اکبر و محمد باران زهی (۱۳۹۸)، «امکان استقلال اداری مناطق آزاد تجاری-صنعتی در ایران»، نشریه حقوق اداری، دوره ۶، ش ۱۹، ص 149 ـ 170.
    10. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلا‌می‌ (1395)، فراتحلیلمطالعاتمناطقآزاد، تهران: دفتر مطالعات اقتصادی.
    11. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلا‌می ‌(1377)، دلایل ناکا‌می‌مناطق آزاد ایران در مقایسه با منطقه آزاد جبل علی، تهران: دفتر مطالعات اقتصادی.
    12. مشهدی، علی (۱۳۹۷)، فرهنگ اصطلاحات حقوق اداری، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ اول.
    13. مهاجرانی، امیرعلی؛ مشایخی، علینقی و مسعود طالبیان (1398)، «حکمرانی شرکتی در ایران: پژوهش موردی شرکت های دولتی»، فصلنامه علوم مدیریت ایران، دوره 14، ش 53، ص 1 ـ 19.
    14. میدری، احمد (۱۳۸۵)، «مقدمه‌ای بر نظریه حکمرانی خوب»، فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره 6، ش ۲۲، ص 261 ـ 287.

    ب) منابع انگلیسی

    1. Beblawi, H. (1987), “The Rentier State in the Arab World”, Arab Studies Quarterly, Vol. 9, No. 4, pp. 383-398.
    2. Bainbridge, Stephen (2008), The New Corporate Governance in Theory and Practice, New York: Oxford University Press.
    3. Claessens, Stijn & Yurtoglu, B. (2012), “Corporate Governance in Emerging Markets: A Survey”, Emerging Markets Review, available at:
    4. https://www.researchgate.net/publication/228241635_Corporate_Governance_in_Emerging_Markets_A_Survey
    5. Grubel, H. (1982), “Towards a Theory of Free Economic
    6. Zones”. Weltwirtschaftliches Archiv, Vol. 118, No. 1, pp. 39 – 61.
    7. Hess, David; Impavido, Gregorio (2003), Governance of Public Pension Funds: Lessons from Corporate Governance and International Evidence, Policy Research Working paper; No. 3110, World Bank, Washington, DC: https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/18125 License: CC BY 3.0 IGO.
    8. Kaufmann, Daniel; Kraay, Aart; Zoido-Lobaton, Pablo (2002), Governance Matters II: Updated Indicators for 2000-01, Policy Research Working Paper; No. 2772.
    9. available at: https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/15733.
    10. Landman, Todd & Häusermann, Mrs. (2002), Map-making and analysis of the main international initiatives on developing indicators on democracy and good governance, available at:
    11. https://www.researchgate.net/publication/228814760_Map-making_and_analysis_of_the_main_international_initiatives_on_developing_indicators_on_democracy_and_good_governance Development Process.
    12. La Porta, R., F. Lopez-de-Silanes, A. Shleifer, R.W. Vishny, (1997), “Legal determinants of external finance”. The Journal of Finance, Vol 52, Nom 3.
    13. OECD (2005), OECD Guidelines on Corporate Governance of State-Owned Enterprises, 2015 Edition, OECD Publishing, Paris.
    14. http://dx.doi.org/10.1787/9789264244160-en.
    15. Omidvar, A, Faghih, H (2011), Iran corporate governance country report, CSR Iran. available at: http://www.inexlibris.com/Articles/download/be191acc-5830-45a6-8240-240683222896
    16. Oxford Advanced Learners Dictionary (2004), Edited by Sally Wehmeier, Oxford, Oxford University Press.
    17. Subramanian, Guhan (2015), “Corporate Governance 2.0.” Harvard Business Review, Vol. 93, Nom 3, p. 96-105 available at:
    18. https://hbr.org/2015/03/corporate-governance-2-0
    19. World Bank. (2003), Better Governance for Development in the Middle East and North Africa,available at:
    20. http://documents.worldbank.org/curated/en/558101468776955399/Better-governance-for-development-in-the-Middle-East-and-North-Africa-enhancing-inclusiveness-and-accountability
    21. Xia Lu. (2014), “The Development Process, Functional Evaluation, and Implications of World Free Trade Zones”. World Review of Political Economy, Vol. 5, No. 3, p 359 – 371.
    22. Zacharias, F. (1998), “Waiving Conflicts of Interest”, The Yale Law Journal, Vol. 108, No. 2, pp. 407 – 438.