چالش‌های نظارتی مجلس شورای اسلامی بر برنامه‌های توسعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی پردیس فارابی دانشگاه تهران، ایران

2 استادیار دانشکده حقوق پردیس فارابی دانشگاه تهران، ایران

چکیده

در نظریه‌های حقوقی و رویه عملی، برنامه‌های توسعه در سلسله مراتب منابع حقوقی و بالاتر از قانون قرار گرفته است، به گونه‌ای که قوانین عادی نباید مغایر با این برنامه‌ها باشند. هرچند قرار بر آن بود که برنامه‌های توسعه، خط‌مشی و ریل‌گذاری میان‌مدت توسعه را در ایران بر عهده داشته باشند؛ لکن تجربه‌های گذشته، نشان از عدم موفقیت آن دارد. حتی نظارت پسینی پارلمانی بر اجرای این برنامه‌ها، به دلیل عواملی که بررسی می­شود، نتوانسته است نقشی اثرگذار از برنامه‌های توسعه بر جای بگذارد. اما چه چالش‌هایی بر سر راه نظارت مجلس بر اجرای برنامه‌ها قرار دارد؟ تحلیل مفهومی برنامه توسعه و نظارت مجلس، می‌تواند مقدمه‌ای برای فهم چالش‌های موجود بر سر راه نظارت مجلس بر این برنامه‌ها باشد. تأثیر ساختار سیاسی سابق بر برنامه‌های توسعه، اشکالات موجود در مرحله تهیه و تصویب و کنش آن با امر نظارت، ایرادات قانون نویسی و عدم توجه به مشخصه‌های برنامه، از عمده‌ترین چالش‌های نظارتی مجلس در این رابطه قلمداد می­شود.

کلیدواژه‌ها


  1. الف: فارسی

    1. ______________ (1369)، مجموعه نظرات شورای نگهبان، از سال 1359 تا پایان 1363، اداره کل قوانین و مقررات کشور، تهران: نهاد ریاست جمهوری، ج 1.
    2. _____________، مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی، انتشارات اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی، تهران: اداره تبلیغات و انتشارات.
    3. توفیق، فیروز (1383)، تجربه چند کشور در برنامه‌ریزی با تأکید بر تجربه شوروی سابق، فرانسه، هند و کره جنوبی، تهران: مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
    4. حبیب‌نژاد، سید احمد؛ منصوری بروجنی، محمد (1395)، «تحلیل مبانی و کارکردهای اصل سالیانه بودن بودجه در دوران کنونی»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، ش 16، صص 81-102.
    5. ------------------------------- (1396)، «بررسی ابتکار تقنین از سوی نمایندگان مجلس در حدود اصل هفتادوپنج قانون اساسی»، فصلنامه پژوهش حقوق عمومی، ش54، صص 247-264.
    6. راسخ، محمد (1384)، بنیاد نظری اصلاح نظام قانونگذاری، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
    7. رحیمی، محمود (1379)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مقایسه تحلیلی از برنامه و بودجه و عملکرد برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های ۵۸-۷۶، دانشگاه تهران: دانشکده مدیریت.
    8. زارعی، محمدحسین (1389)، نقش کمیسیون‌های داخلی در نظارت پارلمانی، تهران: دفتر مطالعات حقوقی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
    9. صفارزاده، اسماعیل؛ تهرانی، ایمان (1391)، مجموعه مطالعات الگوی مطلوب برنامه‌ریزی برای ایران(6)، روند برنامه‌ریزی توسعه در ترکیه، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات برنامه و بودجه، تهران.
    10. طحان‌نظیف، هادی و ‌هادی‌زاده، علی، (1397)، ماهیت قوانین برنامه توسعه در نظام حقوقی ایران، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره 21، صص 101-124.
    11. فلاح‌زاده، محمدعلی (1391)، تفکیک تقنین و اجراء، تحلیلی مرزهای صلاحیت تقنینی در روابط قوای مقننه و مجریه، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
    12. قاسمی، محمد (1382)، نظام بودجه‌ریزی و پیوند بین برنامه و بودجه، تهران: مرکز پژوهش‌ها، دفتر مطالعات برنامه و بودجه.
    13. کاتوزیان، ناصر (1384)، کلیات حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    14. متقی، ابراهیم و سجادی، حمید، (1393)، آسیب‌شناسی امکان‌پذیری نظارت و کنترل در برنامه‌های توسعه ایران، فصلنامه دانش سیاسی، سال دهم، شماره 2، صص 61-37.
    15. محمدی، مسعود؛ کمرئی، مریم (1391)، مجموعه مطالعات الگوی مطلوب برنامه‌ریزی برای ایران (12)، برنامه‌ریزی در کشور فرانسه، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات برنامه و بودجه.
    16. مشهدی، علی؛ جلیلی مراد، آیت‌الله (1392)، دکترین صلاحیت تخییری در حقوق ایران و فرانسه، مجموعه مقالات اندیشه حقوق اداری، محمد جلالی و محمدرضا ویژه، تهران: مجد.
    17. مکنون، رضا؛ سلیمی، جلیل و بهرامی، حسن، (1393)، فراتحلیلی بر آسیب‌شناسی‌های برنامه‌های توسعه در ایران، مجله راهبرد اقتصادی، سال سوم، شماره 10، صص 137-167.
    18. موسی‌زاده، رضا (1385)، مالیه عمومی، تهران: میزان.
    19. ویژه، محمدرضا (1392)، «تأملی بر مفهوم صلاحیت و اعمال آن در حقوق اداری»، مجموعه مقالات اندیشه‌های حقوق اداری، جلالی، محمد و ویژه، محمدرضا، تهران: مجد.
    20. هادی زنوز، بهروز (1389)، بررسی نظام برنامه‌ریزی اقتصادی در ایران؛ دوره قبل از انقلاب اسلامی، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
    21. هاشمی، محمد (1389)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، حاکمیت و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، ج 2.
    22. هداوند، مهدی؛ مشهدی، علی (1388)، اصول حقوق اداری (در پرتو آرای دیوان عدالت)، تهران: خرسندی.

     

    ب: قوانین و مقررات

    1. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358 و بازنگری مصوب 1368.
    2. قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی مصوب 1379 و اصلاحات بعدی.
    3. قانون برنامه و بودجه مصوب 1351.
    4. قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور مصوب 1395.
    5. قانون تمدید قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب 1394.

    ج: لاتین

    1. Caiden, Naomi (1982), “The myth of the annual budget”, Public Administration Review .
    2. Halstead, T.J. (2005), An Overview of the Impeachment Process, CRS Report for Congress.
    3. Kraan, Dirk-Jan & Michael Ruffner (2005), “Budgeting in Switzerland”, OECD Journal on Budgeting (Organisation for Economoc Coorperation and Development).
    4. Milikan, Max F,(1967), National Economic Planning, French Planning, publisher: NBER.
    5. Mill, John Stuart, (1958), Considerations on Representative Government, Jerusalem: Hebrew university press.
    6. Yamamoto, Hironori (2007), Tools for parliamentary oversight, Geneva, Inter-parliamentary Union.