علت تعارض آراء شورای نگهبان در مسئله خسارت تأخیر تأدیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، تهران، ایران

2 دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه الزهراء (س)، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، ایران

چکیده

در خصوص خسارت تأخیرتأدیه قانونگذاری ایران دو مرحله را گذرانده است: 1- مقطع قبل از انقلاب 2- مقطع بعد از انقلاب جمهوری اسلامی ایران. در مقطع قبل از انقلاب، قانونگذار خسارت تأخیرتأدیه را پذیرفته و در موضوعات مختلف مورد قانونگذاری قرارداده­. پس از انقلاب مسئله محوری و سئوالی که جامعه­ی فقهی حقوقی با آن مواجه است، مشروعیت یا عدم مشروعیت خسارت تأخیرتأدیه بوده؟ بررسی این سئوال در میان نظرات و آراء شورای ­نگهبان در موضوعات مختلفی که باعث گردیده شورای­ نگهبان اعلام نظر نماید، اساس کار در این مقاله می­باشد؛ تا مشخص گردد آیا شورای­ نگهبان در خصوص مسئله مذکور دیدگاه ثابتی داشته یا با تغییر اعضا نگرش و جواب ارائه گردیده متفاوت می­باشد. در این مقاله بر اساس شیوه توصیفی تحلیلی سئوال مذکور مورد بررسی قرار گرفته و براساس داده­های موجود مشخص گردیده دیدگاه شورای­ نگهبان نسبت به مسئله مطروح بر خلاف اظهار نظرات موجود مبنی بر تشتت آراء، کاملاً ثابت و همواره مبتنی بر ماهیت ربوی خسارت تأخیرتأدیه استوار گردیده. شایان ذکر است در آن دسته موارد جزئی که شورای نگهبان خسارت تأخیرتأدیه را مورد پذیرش قرار داده، توجیهات محکم فقهی و حقوقی قابل طرح است که در نهایت منجر به پذیرش جزئی نهاد خسارت تأخیرتأدیه در حقوق موضوعه می­شود.

کلیدواژه‌ها


منابع
 الف: فارسی
1. اصفهانی، حسین بن محمد راغب (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دارالعلم، چ اول.
2. اصفهانی، محمدباقر بن محمدتقی (مجلسی دوم) (1410ق)، بحارالأ نوار، بیروت: مؤسسه الطبع و النشر.
3. البستانی، فؤاد (1366)، المنجد الطلاب، تهران: اسماعلیان، چ سوم.
4. انصاری، علی (1391)، «دریافت خسارت تأخیر تأدیه در قراردادهای بانکی با تکیه بر وضعیت بدهکار»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال یازدهم، ش 41.
5. انصاری، جمال؛ محبی، ابوالفضل (1393)، «بررسی ماهیت حقوقی خسارت تأخیر تأدیه در حقوق بانکی»، مجله حقوق بانکی، سال سوم، ش 5و6.
6. بهجت گیلانی فومنی، محمدتقی (1426ق)، جامع المسائل، قم: انتشارات دفتر آیت‌الله بحجت، چ‌ دوم.
 7. پوستی، فرانک؛ حسنی، زهر (1384)، «ماهیت فقهی و حقوقی ربا»، پژوهش‌های فقه وحقوق اسلامی، زمستان، ش 2.
8. بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل (1310ق)، رساله عملیه متاجر وحید بهبهانی (با تعلیقات میرزای شیرازی)، تهران: حاج شیخ رضا تاجر تهرانی، چ اول.
9. پنج تنی، محسن (1390)، «خسارت، وجه التزام، خسارت تأخیر تأدیه»، مجله کانون، ش 118
10. تبریزی، جواد بن علی (1426ق)، منهاج الصالحین، قم انتشارات مجمع الإمام المهدی ( ع)، چ اول.
11. جر، خلیل (1376)، فرهنگ لاروس، ج1، ترجمه سید محمد طبیبان، تهران: سپهر، چ هفتم.
12. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1378)، حقوق تعهدات، تهران: گنج دانش، چ سوم.
13. حسن‌خانی، داود (1380)، «پژوهش مطالبه خسارت تأخیر تأدیه در قوانین موضوعه ایران»، ماهنامه وکالت.
14. حسینی روحانی قمی، سید صادق (1412ق)، فقه الصادق (ع)، قم: انتشارات دارالکتاب، چ اول.
15. حلّی، محقق، نجم‌الدین، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: نشر مؤسسه اسماعیلیان، چ دوم، ج 2.
16. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1419ق)، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، ترجمه و شرح (فقه فارسی)، ترجمه ابو الحسن شعرانی، تهران: انتشارات منشورات إسلامیة، چ پنجم، ج 2.
17. حلّی، حسین (1415ق)، بحوث فقهیه، قم: مؤسسة المنار، چ چهارم.
18. خمینی موسوی، سید روح الله (1426ق)، توضیح المسائل، بی‌جا، چ اول.
19. ------------------- (1425ق)، تحریرالوسیلة، قم: انتشارات دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ بیست‌ویکم.
20. رضوانی، غلامرضا (1372)، مصاحبه با آیت اللّه رضوانی در بانکداری اسلامی، تهران، بانک مرکزی.
21. رضایی، مجید (1381)، «بررسی فقهی-حقوقی جریمه تأخیر»، مجله اقتصاد اسلامی، تابستان، ش 6.
22.  سلطانی رنانی، مهدی (1385)، «نگاهی تطبیقی به جبران «خسارت تأخیر تأدیه» در فقه و حقوق»، مجله فقه و اصول.
23. شیروی، عبدالحسین (1380)، «نقد و بررسی مقررات آیین دادرسی مدنی راجع به مطالبه خسارات قراردادی و تأخیر تأدیه»، مجله مجتمع آموزشی عالی قم.
24. صیمری، مفلح بن حسن (1420ق)، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت: انتشارات داالهادی، چ اول.
25.  طباطبایی‌یزدی، سید محمدکاظم (1376)، سؤال جواب، به اهتمام سید مصطفی محقق داماد، تهران: مرکز نشر علوم انسانی.
26. طبری، محمدبن جریر (1405ق)، جامع‌البیان، بیروت: دارالفکر، ج3.
27.  عادل، مرتضی (1380)، «توافق بر خسارت در قراردادها»، مجله حقوقدانشکدهحقوقوعلومسیاسی دانشگاهتهران، پاییز، ش 5.
28. عاملی، شهید ثانی، زین‌‌الدین بن علی (‌1413ق)‌، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، چ اول، ج 15.
29. عظمیان، محمد (1390)، «شرط تأخیر تأدیه در اسناد رسمی»، ماهنامه کانون، ش 118.
30. عمید، حسن (1382)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیرکبیر، چ بیست‌وهفتم.
31. غریبه، علی (1387)، «بررسی فقهی حقوقی قابلیت مطالبه میزان کاهش ارزش پول و خسارت تأخیر تأدیه»، مجله فقهوتاریختمدن، سال چهارم، ش 16.
32. فیض، علیرضا (1380)، مبادی فقه و اصول، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
33. قرائی، فیاض (1385)، «پول و احکام فقهی آن»، مجله مقالاتوبررسی‌ها، تابستان، ش 80.
34. کاتوزیان، ناصر (1390)، قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ ششم، ج 4.
35.  کاشانی، محمود (1381)، «مبانی حقوقی و مقررات بهره و زیان دیرکرد، بررسی قانون عملیات بانکی بدون ربا»، مجله کانون وکلا، بهار، ش 176.
36. لنکرانی، محمد فاضل موحدی (‌1428ق)، جامع المسائل، قم: امیر قلم، چ یازدهم، ج 1.
37. محسنی، سعید (1389)، «جایگاه خسارت تأخیر تادیه در اسناد تجاری»، مجله حقوقی دادگستری، بهار، ش 69.
38.  محقق داماد، سید مصطفی (1393)، تحصیل نامشروع مال در حقوق اسلامی، تهران: مرکز نشر علوم انسانی.
39.  محمدی، محمدرضا (1391)، پرداخت خسارت تأخیر تأدیه چک و تأثیر آن در دعوای کیفری چک پرداخت نشدنی، مجله حقوقی دادگستری، زمستان، ش 80.
40.  مصباحی مقدم، غلام‌رضا؛ جلالی، حسن (1387)، «کاوشی در حکم فقهی شرط‌های جزائی و تهدیدی در جریمه تأخیر در نظام بانک داری بدون ربا»، مجله معارف اسلامی و حقوق، پاییز و زمستان، ش 2.
41. مظهر قراملکی، علی؛ حسینی ادیانی، سید مسلم (1386)، «خسارت دیرکرد از منظر فقهی»، نشریه مقالات و بررسی‌ها، زمستان، ش 86.
42. معین، محمد (1364)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر، چ هفتم.
43. مغنیه، محمدجواد (1421ق)، فقه الإمام الصادق (ع)، قم: مؤسسه انصاریان، چ دوم.
44.  مکارم شیرازی، ناصر (1380)، بحوث فقهیة هامه، قم: مدرسه الامام امیرالمؤمنین.
45. ---------------- (بی‌تا)، ربا و بانکداری اسلامی، قم: بی‌جا، چ اول.
46. مامقانی، محمد حسن بن الملا عبداللّه (1316ق)، غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب، قم: مجمع الذخائر الإسلامیه، چ اول.
47. موسوی بجنوردی، سید حسن بن آقا بزرگ (1419ق)، القواعد الفقهیة، قم: الهادی، چ اول.
48. موسوی بجنوردی، سید محمد (1382)، «مشروعیت خسارت تأخیر تأدیه»، مقالات و بررسی‌های دفتر 73.
49. -------------------- (1379)، «مبحث ربا»، پژوهشنامه متین، پاییز، ش 8.
50. موسویان، سید عباس (1386)، «نظریه‌های ربا و بهره»، اقتصاداسلامی، پاییز، ش 27.
51. --------------- (1384)، «بررسی فقهی‌ـ‌حقوقی قوانین مربوط به جریمه و خسارت تأخیر تأدیه در ایران»، مجله فقه و حقوق، ش 4.
52. ---------------- (1385)، «بررسی راهکارهای حل مشکل خسارت تأخیر تأدیه در بانکداری بدون ربا»، بهار، مجله فقه و حقوق، سال دوم.
53.  موسایی، میثم (1376)، تبیین مفهوم و موضوع ربا از دیدگاه فقهی، تهران: موسسة تحقیقات پولی و بانکی.
54. موسویی خویی، سید ابوالقاسم (1410ق)، منهاج الصالحین، قم: نشر مدینه العلم، چ 28،
55. ------------------ (1416ق)، صراط النجاة، با حواشی آقا جواد بن علی تبریزی، قم: انتشارات مکتب نشر المنتخب.
56. مؤمن قمی، محمد (1425ق)، الولایة الإلهیة الإسلامیة أو الحکومة الإسلامیة، قم: انتشارات دفتراسلامی، چ اول.
57. مهرپور، حسین (1376)، مجموعه نظریات شورای نگهبان [دوره اول] تهران: مؤسسۀ کیهان.
58. میری، ایوب؛ رحمتی، محمد (1391)، «خسارت تأخیر در تسهیلات بانکی»، مجله تعالی حقوق، سال چهارم، ش 16و 17.
59.  نجفی، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام (1404ق)‌، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ هفتم.
60. وحدتی شبیری، سید حسن (1382[الف])، «خسارت تأخیر تأدیه وجه نقد»، روش‌شناسی علوم انسانی، حوزه و دانشگاه، سال نهم، ش 36.
61. ----------------- (1382[ب])، «مطالعه تطبیقی خسارت تاخیر تأدیه در حقوق ایران و فقه امامیه»، زمستان، مجله اقتصاد اسلامی، سال سوم.