مطالعه تطبیقی مدیریت عالی قوه قضاییه در نظام حقوقی ایران و اتحادیه اروپا

پروین, خبرالله; حیدرنژاد, ولی الله

doi:10.22034/qjplk.2020.187

مطالعه تطبیقی مدیریت عالی قوه قضاییه در نظام حقوقی ایران و اتحادیه اروپا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

² دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه امام صادق(ع)

10.22034/qjplk.2020.187

چکیده

از منظر سازمانی مدیریت قضایی به معنای نهاد و ساختاری است که به موجب قوانین و در جهت برقراری عدالت ایجاد شده‌اند، که در معنای کلی‌تر کلیه نهادهایی را شامل می‌شوند که نه برای ایفای عدالت، بلکه به‌منظور مدیریت دستگاه قضایی ایجاد شده‌اند، مانند وزارتخانه‌ها و شوراهای قضایی. در کشورهای عضو اتحادیه اروپا سه مدل عمده متمرکز، نیمه‌متمرکز و خودمختار در اداره قوه قضاییه وجود دارد که مهم‌ترین مدل، اداره شورای و غیرمتمرکز قوه قضاییه است. ایده اولیه و اصلی ایجاد شوراهای قضایی در اتحادیه اروپا، جدا نگه‌داشتن قضاوت و فرایندهای قضایی از فشارهای سیاسی و بیرونی به‌ویژه قوه مجریه بوده است. شوراهای قضایی ابزاری برای حفظ و ارتقای استقلال قضایی از طریق گرفتن اختیار انتصاب قضات از قوه مجریه و سپردن آن به نهادی متشکل از قضات منتخب، نمایندگان سایر قوا و حقوقدان بوده است که امروزه گرایش روزافزونی در بین کشورهای اتحادیه اروپا در جهت اداره شورایی و غیرمتمرکز دستگاه قضایی دیده می‌شود.
در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران، با توجه به ضروریات فقهی و شئون ولایت امر، ولایت بر قضا از جمله مناصب و شئون ولی‌فقیه قرار دارد، ازاین‌رو قوه قضاییه باید از طریق ولی‌فقیه و اذن وی اداره شود. در این بین باید گفت که اگر قبل از بازنگری قانون اساسی، تمهیدات مدیریت شورایی قوه قضاییه از نظر ترکیب، شرایط انتخاب‌شوندگان، ساختار و... ، با شرایط بهتر و سنجیده‌ای در نظر گرفته شده بود، عملکرد مطلوب‌تری به‌جای می‌گذاشت. به هر روی تجربه ده‌ساله مدیریت شورایی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، چندان موفق نبود و مدیریت متمرکز پس از بازنگری کاستی‌های مدیریت شورایی را تا حد زیادی جبران کرد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

منابع

الف :فارسی و عربی
1. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی(1369)، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول.
2. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1380)، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ دوم، ج 1.
3. ارسطو (1371)، سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی، چ سوم.
4. افشار، سجاد (1395)، آشنایی با نظام‌های قضایی در حقوق تطبیقی هلند، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه چ اول.
5. انصاری، مرتضی بن محمد امین دزفولی (1415ق)، کتاب المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات (ط-الحدیثه)، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چ اول، ج 3.
6. بروجردی (آیت‌الله العظمی)، حسین (1362)، البدرالزاهر، تحریر آیت‌الله منتظری، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
7. جوادی آملی، عبدالله (1389)، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، قم: اسراء، چ یازدهم.
8. حسینی بهشتی، محمد (1390)، مبانی نظری قانون اساسی، تهران: بقعه.
9. خمینی، سید روح‌الله (1378)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چ اول، ج 21.
10. رشوند بوکانی، مهدی (1388)، استقلال قاضی و قوه قضاییه در حقوق ایران، آمریکا و فرانسه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
11. رضایی‌زاده، محمود (1383)، مدیریت قضایی، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه، چ اول.
12. روابط عمومی دادگستری (بی‌تا)، نگاهی به فعالیت‌های قوه قضاییه، تهران: انتشارات روابط عمومی دادگستری.
13. زرنگ، محمد (1381)، تحول نظام قضایی ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ اول.
14. زرینی، حسین و حسین هژبریان (1388)، تاریخ معاصر دستگاه قضایی ایران و تحولات آن، تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران، چ اول، ج 1.
15. صدر، محسن (صدرالاشراف) (1364)، خاطرات صدرالاشراف، تهران: انتشارات وحید.
16. عاقلی، باقر (1369)، داور و عدلیه، تهران: انتشارات علمی، چ اول.
17. علومی، رضا (1348)، کلیات حقوق، تهران: مؤسسه عالی حسابداری.
18. قاضی شریعت‌پناهی، ابوالفضل (1393)، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: میزان، چ پنجاهم.
19. --------------------- (1373)، شأن نزول تعادل قوا و نزول شأن آن-گفتارهایی در حقوق عمومی، تهران: دادگستر.
20. مدنی، جلال‌الدین (1369)، حقوق اساسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: سروش، چ اول، ج 6.
21. مکارم شیرازی، ناصر (1425ق)، أنوار الفقاهه کتاب البیع، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع)، چ اول.
22. مهرپور، حسین (1389)، تاریخ شفاهی قوه قضاییه سی سال پس از انقلاب اسلامی، تدوین عباسعلی علیزاده، تهران: سپید، چ اول.
23. وکیلیان، حسن (1395)، نظام حقوقی مدیریت دستگاه قضایی، قم: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه، چ اول.
24. ویژه، محمدرضا (1390)، مبانی نظری و ساختار دولت حقوقی، تهران: جنگل، چ اول.
25. هاشمی، سید محمد (1392)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، چ دوازدهم، ج1.
26. ------------- (1392)، حقوق اساسی و ساختارهای سیاسی، چ دوم، تهران: میزان.
27. ------------- (1393)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، چ بیست‌وپنجم، ج 2.
ب: لاتین
1. ‘JudicialAdministration’<www.law.cornell.edu/wex/judicial_administration> accessed 17 January 2019.
2. Council of Europe, Committee of Ministers Recommendation (95)12 of 11 September 1995 on the management of criminal justice <https://wcd.coe.int/com.instranet.InstraServlet?command=com.instranet. CmdBlobGet&InstranetImage=536554&SecMode=1&DocId=527282&Usage=2> accessed 5 December 2016.
3. Database for Institutional in Euro, Judge selection in highest courts, 2013 - 2014 2013-14. Washington, DC: Central Intelligence Agency, 2013. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.htm
4. David C. Steelman, ‘Improving Caseflow Management: A Brief Guide’ (National Center for State Courts 2008) 1 <http:// cdm16501.contentdm.oclc.org/cdm/ref/collection/ctadmin/id/1022> accessed 17 January 2019
5. E. Aguilera, The French legal system Edited by Ministry of Justice/2012
6. FrenchConstitiution,https://www.constituteproject.org/constitution/France_2008.pdf?lang=en
7. Garoupa, N., Ginsburg, (2008), judicial Councils and judicial independence, Chicago, University of Chicago.
8. Horne, Alexander (2009), Judical appointment system in England andWales, Home Affairs Section
9. https://justitie.belgium.be/nl
10. Jackson, David A. and Vannoni Matia,2011, Effective and Accountable Judicial Administration Published as part of the Effectius Newsletter, Issue 16

11. Pauliat, H. and Berthier, L., (2009), “Administration and Management of Judicial Systems in Europe”, CEPEJ, 10.

12. Wayne Stewart Martin AC, ‘Court Administrators and the Judiciary - Partners in the Delivery of Justice’2014 International Journal for Court Administration, 1, 11 <www.iacajournal.org/articles/abstract/10.18352/ijca.158/> accessed 5 December 2016.

13. EUROPEAN COMMISSION (2019), COMMUNICATION FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT, THE EUROPEAN COUNCIL AND THE COUNCIL Further strengthening the Rule of Law within the Union State of play and possible next steps, Brussels, 3.4.2019 COM(2019) 163 final.

14. Bobek Michal & Kosař DaviD, (2013), Global Solutions, Local Damages: A Critical Study in Judicial Councils in Central and Eastern Europe , DEPARTMENT OFEUROPEAN LEGAL STUDIES Research Paper in Law.

15. Esterling K. M. (1999), “Judicial Accountability the Right Way: official performance evaluations help the electorate as well as the bench”, in Judicature, Vol. 82, No. 5, pp. 2006-215.

16. UNODC, UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME Vienna (2011), Resource Guide on Strengthening Judicial Integrity and Capacity, United Nations New York, 2011, Publishing production: English, Publishing and Library Section, United Nations Office at Vienna.

17. Denis Preshova, Ivan Damjanovski ,& Zoran Nechev (2017), THE EFFECTIVENESS OF THE ‘EUROPEAN MODEL’ OF JUDICIAL INDEPENDENCE IN THE WESTERN BALKANS:JUDICIAL COUNCILS AS A SOLUTION OR A NEW CAUSE OF CONCERN FOR JUDICIAL REFORMS, CENTRE FOR THE LAW OF EU EXTERNAL RELATIONS.

18. T.M.C. Asser Instituut inter-university research centre, CLEER PAPERS 2017/1
1. W. Voermans and P. Aleber,(2003) Councils for the Judiciary in EU Countries (Leiden/The Hague 2003), at 10, available at: <http://www.drb.de/fileadmin/docs/sv_councils_for_the_judiciary_voer mans_albers_2003.pdf>.