تحلیل نقاط ابهام نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی نظام در فرایند تقنین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

براساس بندهای 1 و 2 اصل 110 قانون اساسی ابلاغ سیاست‌های کلی نظام و نظارت بر حسن اجرای آن از جمله وظایف رهبری در نظام جمهوری اسلامی ایران است. این در حالی است که در خصوص نهاد صالح نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام در فرایند تقنین و حدود صلاحیت‌های آن ابهامات و چالش‌هایی در جامعه حقوقی مطرح است. این پژوهش با بهره‌گیری از روش کتابخانه‌ای و در تحقیقی توصیفی-تحلیلی به بررسی این سؤال می‌پردازد که چه نهادی صلاحیت نظارت بر سیاست‌های کلی نظام در فرایند قانونگذاری را بر عهده دارد و سازوکار نظارتی این نهاد چگونه است؟ به‌نظر می‌رسد اولاً، صلاحیت نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام در فرایند تقنین توأمان به شورای نگهبان و هیأت عالی نظارت بر حسن اجرای نظارت سیاست‌ها (جمع منتخبی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام) واگذار شده است؛ ثانیاً، در سیر تاریخی پس از اصلاح و بازنگری قانون اساسی در موارد متعددی ایراد مغایرت مصوبات مجلس با سیاست‌های کلی نظام مطرح شده است و این مسئله موضوع بدیعی نیست؛ ثالثاً، شورای نگهبان در اظهارنظر هیأت عالی نظارت طریقیت دارد و هیأت عالی نظارت در اظهارات خود محدود به چارچوب‌های قانونی طراحی‌شده برای شورای نگهبان از جمله محدوده زمانی نظارت است؛ رابعاً مستند به اصل عدم صلاحیت و فلسفه ابلاغ سیاست‌های کلی نظام امکان حقوقی و قانونی اصرار مجلس بر مصوبات مغایر با سیاست‌های کلی نظام وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


  1. الف: فارسی

    1.  اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی (1380)، مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی 1368، تهران: .
    2. ارسطا، محمدجواد (1380)، «کندوکاوی در جایگاه سیاست‌های کلی نظام»، تهران: فصلنامه‌ راهبرد، ش 20.
    3. اسماعیلی، محسن و هادی طحان نظیف (1387)، «تحلیل ماهیت نهاد سیاست‌های کلی نظام در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، ش 61، ص 93-127.
    4. --------------------------- (1391)، «نسبت سیاست‌های کلی نظام با احکام حکومتی در حقوق اساسی ایران»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، ش 95، ص 73-94.
    5. امامی، محمد و کورش استواری سنگری (1391)، حقوق اداری، تهران: میزان، ج 2.
    6. امیرارجمند (1380)، «کندوکاوی در جایگاه سیاست‌های کلی نظام»، تهران: فصلنامه‌ راهبرد، ش 20.
    7. انصاری، مجید (1385)، «جایگاه سیاست‌های کلی در نظام قانونگذاری ایران»، مجموعه مقالات همایش یکصدمین سال قانونگذاری، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس.
    8. حاجی‌علی خمسه، مرتضی (1397)، الگوی مطلوب نظام حقوقی حاکم بر سیاست‌های کلی نظام در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، رساله مقطع دکتری، دانشگاه تهران.
    9. ----------------- (1398)، جایگاه نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام.
    10. حسینی‌پور اردکانی، سید مجتبی و محمدامین ابریشم‌کش (1394)، مجموعه قوانین و مقررات شورای نگهبان، تهران: انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان.
    11. خلیلی، محسن (1383)، «نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی نظام»، نشریه حقوق اساسی، ش 3.
    12. خمینی، سید روح‌الله (1378)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی.
    13. دهخدا، علی‌اکبر (1373)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
    14. راسخ، محمد (1396)، نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی، تهران: دراک.
    15. رضایی‌زاده، محمدجواد و احسان اکبری (1396)، درآمدی بر ابعاد حقوقی سیاست‌های کلی نظام اداری، تهران: مجد.
    16. زارعی، محمدحسین (1383)، «نظام قانونگذاری ایران و جایگاه مجمع تشخیص مصلحت (با تأملی در ماهیت حقوقی سیاست‌های کلی نظام)»، راهبرد، ش 34، ص320 - 333.
    17. طحان نظیف، هادی (1396)، شرح بند 1 اصل 110 قانون اساسی زیر نظر عباسعلی کدخدایی، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
    18. ------------ (1388)، ماهیت و جایگاه سیاست‌های کلی نظام در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، پیوست پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه امام صادق (ع)، مصاحبه با دکتر سید محمد هاشمی.
    19. عمیدزنجانی، عباسعلی (1390)، «سیاست‌های کلی نظام»، کیهان فرهنگی، ش 299-300.
    20. --------------- (1377)، فقه سیاسی، تهران: امیرکبیر.
    21. غلامی، علی و علی بهادری جهرمی (1392)، «مفهوم، ماهیت و نظارت بر اجرای سیاست‌های کلی نظام»، دانش حقوق عمومی، ش 1،  ص 51-72.
    22. کاتوزیان، ناصر (1392)، مقدمه علم حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    23. کدخدایی، عباسعلی و هادی طحان نظیف (1396)، شرح قانون اساسی، فصل هشتم(رهبر)، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
    24. معین، محمد (1373)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
    25. مهرپور، حسین (1380)، «کندوکاوی در جایگاه سیاست‌های کلی نظام»، تهران: فصلنامه‌ راهبرد، ش 20.
    26. موسی‌زاده، ابراهیم (1393)، جستارهایی در حقوق عمومی، تهران: خرسندی.
    27. ------------ (1387)، «تأملی در مفهوم، ماهیت و جایگاه حقوقی سیاست‌های کلی نظام»، فقه و حقوق، ش 17.
    28. موسی‌زاده، ابراهیم و نعمت مهدوی راد (1392)، سیاست‌های کلی نظام اداری، ماهیت و مبانی، تهران: انتشارات مرکز مدیریت دولتی.
    29. هاشمی شاهرودی، سید محمود و دیگران (1426ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع)، 3 جلد، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع).
    30. هاشمی، سید محمد (1380)، «کندوکاوی در جایگاه سیاست‌های کلی نظام»، فصلنامه‌ راهبرد، ش20.
    31. الوانی، سید مهدی (1380)، تصمیمگیری و تعیین خطمشی دولتی، تهران: سمت، چ نهم.
    32. ویژه، محمدرضا (1388)، «تأملی بر سلسله‌مراتب هنجارها در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه راهبرد، ش 50، ص 6-38.