گستره و اقتضائات نظارت استصوابی بر انتخابات در نظرات شورای نگهبان؛ با تأکید بر انتخابات مجلس شورای اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق عمومی و بین الملل دانشکده حقوق دانشگاه قم

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه قم

چکیده

اهمیت نظارت بر انتخابات، ریشه در جایگاه ممتاز انتخابات در پهنه حقوق و سیاست دارد. انتخابات به‌مثابه فرایند مسالمت‌آمیز و قانونی انتقال قدرت، سازوکاری است برای اعمال حق تعیین سرنوشت به‌منظور نیل به نظامی کارامد و شایسته‌سالار. نظارت شورای نگهبان بر فرایندها و مراحل و امور انتخابات به‌ویژه انتخابات مجلس همواره در کانون مباحث حقوق انتخابات ایران بوده است. تأثیر این نظارت بر نتیجه‌ انتخابات بی‌نیاز از توضیح است و در مطالعات و نوشتارهای گوناگون بدان پرداخته شده است. بُعد مغفول در ادبیات کنونی، رویکرد پاسدار تقنینی قانون اساسی به گستره و اقتضائات نظارت بر انتخابات است. تحلیل اینکه شورای نگهبان در رویه‌ تطبیقی خود در مقام بررسی مصوبات مجلس (موضوع اصل 94)، چه قلمرو و الزاماتی را برای تحقق نظارت بر انتخابات (مقرر در اصل 99) ترسیم کرده، موضوعی ابتکاری است که این مقاله با روش تحلیل رویه‌ای در پی بررسی آن بوده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد رویه تطبیقی شورای نگهبان با مدلول نظر تفسیری اصل 99 و نیز با مفهوم، مدلول و غایت نظارت در حقوق عمومی همراستاست. اظهارنظرهای شورای نگهبان مستند به اصل 99، «مؤثر بودن»، «اختصاصی بودن»، «عمومیت و فراگیری» و «انحصاری بودن» نظارت بر انتخابات را نمایش می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


  1. الف: کتاب‌ها و مقالات

    1.  احمدی، علی (1389)، انتخابات در ایران؛ بررسی حقوقی و قانونی، تهران: میزان، چ اول.
    2. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی(1380)، صورت مشروح مذاکرات بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: چاپخانه مجلس شورای اسلامی.
    3. ارشدی، علی‌یار (1385)، «نظارت شورای نگهبان بر انتخابات، استصوابی یا استطلاعی»، حقوق اساسی، دوره 4، ش 6 و 7، ص‌ 27-44.
    4. اطاعت، محمدجواد (1383)، «انتخابات و نظارت شورای نگهبان»، حقوق اساسی، سال دوم، ش 2، ‌ص 27-48.
    5. حبیب‌نژاد، سید احمد و زهرا داودی (1397)، «الگوی تبلیغات انتخاباتی ایران در پرتو مؤلفه‌های تبلیغات انتخاباتی شایسته»، دانش حقوق عمومی، ش 20، ص‌ 71-91.
    6. درستی، هاجر (1393)، «آسیب‌شناسی تبلیغات انتخاباتی مجلس شورای اسلامی در پرتو اصول حقوقی حاکم بر تبلیغات»، مجلس و راهبرد، سال بیست‌ویکم، ش 80، ص‌ 89-111.
    7. رضایی‌زاده، محمدجواد و محسن داوری (1395)، «مبانی و اصول تشخیص صلاحیت نمایندگی مجلس شورای اسلامی»، دانش حقوق عمومی، ش 14، ص‌ 117-142.
    8. طباطبایی‌مؤتمنی، منوچهر (1390)، حقوق اساسی (کلیات و رژیم‌های مهم سیاسی)، تهران: میزان، چ چهاردهم.
    9. عمیدزنجانی، عباسعلی (1421ق)، فقه سیاسی، تهران: امیرکبیر، چ چهارم، ج 1.
    10. عمیدی، آیدا و محمد هامون امانی (1396)، «مطالعه تطبیقی جایگاه اعتبارنامه در نظام حقوقی ایران و انگلیس»، فصلنامه علمی-حقوقی قانون‌یار، دوره 3، ص‌ 241-256.
    11. غمامی و دیگران (1396)، دایرهالمعارف حقوق عمومی، تهران: دانشگاه امام صادق (ع)، چ اول.
    12. فتاحی‌زفرقندی، علی (1397)، شورای نگهبان؛ نظارت بر انتخابات؛ تبیین و تحلیل صلاحیت شورای نگهبان در نظارت بر انتخابات و بررسی شبهات پیرامون آن، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، چ اول.
    13. قاضی‌شریعت‌پناهی، ابوالفضل (1393)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، چ سیزدهم.
    14.  قیصری، نوراله، طاهری فدافن، دانیال و مهدی باقری فارسانی (1394)، «مدیریت انتخابات در ایران؛ کیفیت و ارزیابی اجرا»، پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال چهارم، ش 13، (شماره پیاپی 43) ص‌ 9-34.
    15. منصوریان، مصطفی (1396)، نظام حقوقی حاکم بر انتخابات، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، چ اول.
    16. مهرپور، حسین (1389)، مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دادگستر، چ دوم.
    17. هاشمی، سید محمد (1382)، «نظارت شورای نگهبان «انضباطی» است، نه استصوابی و نه استطلاعی»، مدرس علوم انسانی، دوره 7، ش 31، ص‌ 179-190.

    ب) قوانین و مقررات

    1. آیین‌نامه نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری مصوب 23 و31/1/1385.
    2. سیاست‌های کلی انتخابات مصوب 24/07/1395.
    3.  قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358 و اصلاحات 1368.
    4. قانون انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران مصوب 05/04/1364.
    5. قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب 07/09/1378.
    6. قانون انتخابات و آیین‌نامه داخلی مجلس خبرگان رهبری مصوب 10/07/1359.
    7. قانون نظارت شورای نگهبان بر انتخابات ریاست جمهوری مصوب 04/04/1364.
    8. قانون نظارت شورای نگهبان بر انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب 03/07/1359 و 09/05/1365.