چالش‌ها و حدود اختیارات مجلس شورای اسلامی از منظر تئوری سیستم‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت دولتی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 استادیار دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در دانش رشته مدیریت دولتی نظریات مختلفی مانند تئوری اصیل- وکیل، تئوری نمایندگی و تئوری موازنه و کنترل قدرت قوا از صلاحیت نمایندگان مردم در امر قانونگذاری حمایت می‌کند. به موجب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز قوه مقننه به نمایندگی از مردم، اصلی‌ترین نهاد خط‌مشی‌گذاری در نظام جمهوری اسلامی ایران است. با این حال اختیارات قوه مقننه در قانون اساسی در مقایسه با اختیارات سایر قوا به‌ویژه قوه مجریه در عمل دچار چالش‌ها و مسائلی است. پژوهش حاضر در تلاش است تا از طریق به‌کارگیری روش متاسنتز (فراترکیب) و مبتنی بر چارچوب نظری CATWOE به‌عنوان یکی از مدل‌های معتبر در نظریه بنیادین سیستم‌ها، به تبیین برخی از این چالش‌ها بپردازد. یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که چالش‌های اختیارات قوه مقننه را می‌توان در شش دسته‌ مفهومی، «تعامل با ذی‌نفعان؛ به‌ویژه قوه مجریه» (نظیر عدم توازن اختیارات با مسئولیت‌ها)، «چالش‌های مرتبط با نمایندگان مجلس شورای اسلامی» (مانند تخصص و رشته تحصیلی)، «چالش‌ها در ساختار و فرایند داخلی مجلس» (نظیر عدم جامعیت بخش‌هایی از قانون اساسی و نبود سازوکارهای تحقق آن)، «چالش جهان‌بینی و نحوه نگرش کنشگران» (مانند سوء تفسیر و برداشت از قانون و منافع ملی)، «چالش‌های مرتبط با رفتار مردم» (همچون نبود ساختار نظارتی مناسب) و در نهایت «چالش‌های زمینه‌ای» (مانند جابه‌جایی نقش کمیسیون‌ها و فراکسیون‌ها) طبقه‌بندی کرد.

کلیدواژه‌ها


  1. الف: کتابها و مقالات

     

    قرآن کریم.

    1. آجیلی، هادی (۱۳۸۳)، «کندوکاو در چالش‌های ساختاری و رفتاری مجلس شورای اسلامی آسیب‌شناسی مجلس شورای اسلامی»، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، ش ۳۴، ص ۳۱۱-۳۱۹.
    2. آذر، عادل و فرزانه خسروانی (۱۳۹۵)، تحقیق در عملیات نرم (رویکردهای ساختاردهی به مسئله)، تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی.
    3. آذر، عادل؛ ره‌پیک، سیامک و رضا طلایی‌نیک (۱۳۹۶)، «لگوی راهبردی تعامل مجلس و دولت در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات مدیریت راهبردی دفاع ملی، سال اول، ش ۲، ص ۴۵-۶۹.
    4. اصلی‌پور، حسین (۱۳۹۳)، تدوین الگوی بومی خط‌مشی‌گذاری زیست‌محیطی کشور، رساله دکتری دانشکده مدیریت و حسابداری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
    5. ذوعلم، علی (۱۳۸۴)، «تأملی در مفهوم چالش- واژه چالش در ادبیات اجتماعی و فرهنگی ایران»، ماهنامه اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر، سال چهارم، ش ۳۶.
    6. رضایی، الهام (۱۳۹۶)، چالش‌های نظری و عملی دستگاه نظارتی جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی مجلس شورای اسلامی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
    7. رفائی شیرپاک، خسرو؛ سپالی، چینی چیان، مریم (۱۳۸۹)، «متاسنتز تحقیقات کیفی در علوم بهداشتی»، مجله تخصصی اپیدمیولوژی ایران، دوره ۶، ش ۱.
    8. سجادی، حمید (۱۳۹۶)، «فراترکیب نقاط ضعف و تسهیل‌کننده‌های برنامه‌های توسعه ملی»، فصلنامه دولت پژوهی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۳ (۱۰)، ص ۶۵-۱۰۸.‎
    9. صادقی، امیرحسین و مسیح بهنیا (۱۳۹۴)، تعامل قوه مقننه و مجریه در پرتو مطالعات تطبیقی در علم حقوق.

    10. کاوسی، اسماعیل و مهدی شریف‌زاده (۱۳۷۸)، «بررسی شیوه مدیریت موجود براساس دیدگاه عاملیت و خادمیت. مورد مطالعه- فرهنگسراهای تابعه سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران»، مجله مدیریت فرهنگی، سال دوم، ش 3.

    11. کوهستانی‌نژاد، قاسم (۱۳۹۳)، طراحی مدل سازمانی نظارت و بازرسی در نهادهای انقلاب اسلامی، دومین همایش نظارت و بازرسی درکشور.

    12. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (۱۳۹۲)، آسیب‌شناسی تعامل مجلس با دولت‌های نهم و دهم؛ پیشنهاداتی برای دولت یازدهم، کد موضوعی: ۲۶۰، شماره مسلسل ۱۳۱۹۶، دفتر مطالعات سیاسی.
    13. موسی‌زاده، ابراهیم (۱۳۹۱)، «بررسی تطبیقی کمیسیون اصل نود و نهاد آمبودزمان»، فصلنامه علمی و پژوهشی دیدگاه‌های حقوق قضایی، دوره ۱۷، ش ۵۷.

    14. میرمحمدی، سید محمد (۱۳۹۷)، هماهنگی و تنظیم روابط بین قوا: مفاهیم، چالش‌ها و راهکارها، تهران: نگاه دانش، چ اول، ج ۱.

    15. نگاهی به ابعاد حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران (مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ۱۳۹۰).

    16. هاشم‌‌زاده هریسی، هاشم (۱۳۹۰)، موانع راهکارهای تعامل میان قوه مجریه و مقننه، معاونت تحقیقات، آموزش و حقوق شهروندی.

    17. هچ، ماری جو (۱۳۸۵)، تئوری سازمان: مدرن، نمادین و تفسیری پست‌مدرن، ترجمه دانایی‌فرد، تهران: نشر افکار، اول.

    18. هیوز، آون (۱۳۹۴)، مدیریت دولتی نوین، نگرشی راهبردی(استراتژیک) سیر اندیشه‌ها، مفاهیم، نظریه‌ها، ترجمه سید مهدی الوانی، سهراب خلیلی شورینی و غلامرضا معمارزاده، تهران: مروارید، چ پانزدهم، ج ۲.

     

    ب: قوانین و اسناد

    1. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

    2. قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مصوب سال ۱۳۷۸.

     

    ­ج: لاتین

    1.  Holcombe, R. (2018), “Checks and balances: Enforcing constitutional constraints”, Economies, 6(4), 57.
    2. Kivisto, Jussi, (2008), “An assessment of agency theory as a framework for the government– university relationship”, Journal of Higher Education Policy and Management, Vol. 30, No. 4, pp. 339–350
    3. Lee, C. K. (2018), “The politicization of senior civil service in Korea: a human resource management perspective”, Asian Education and Development Studies, Vol. 7, No. 4, pp. 412-425.
    4. Picot, A., Reichwald, R., & Wigand, R. T. (2008), Information, organization and management. Springer Publishing Company, Incorporated.‏
    5. Pitkin, H. F. (1967), The concept of representation, Univ of California Press, Vol. 75.
    6. Tan, T. A. (2008), Organizational relationships in Supplemental Educational Services (SES) and SES-type programs. University of Southern California.‏
    7. Urbinati, (2004), “Condorcet’s Democratic Theory of Representative Government”, European Journal of Political Theory, Vol. 3, No.1: pp. 53-75.