فرآیند و الزامات حقوقی تهیه و تصویب قوانین برنامه‌ی توسعه؛ مطالعه‌ی موردی لایحه‌ی برنامه‌ی ششم

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه قم

2 کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشگاه قم

چکیده

رویکرد دولت یازدهم در ارائه‌ی لایحه‌ی برنامه‌ی ششم توسعه و واکنش نمایندگان مجلس به آن، عاملی برای توجه بیشتر حقوقدانان به ماهیت حقوقی برنامه‌های توسعه و نقطه‌ی عطفی برای بازنگری در مبانی قانونی و رویه‌ای قوانین برنامه‌ی توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور شد. محتوای موضوعی لوایح برنامه‌ی توسعه دربردارنده‌ی برنامه­های میان‎مدت و بلند‎مدتی در موضوعات و زمینه­های متعددی همچون اقتصاد کلان، نظام اداری، کشاورزی، آموزش عمومی و بیمه اجتماعی است که تهیه و تصویب این لوایح مستلزم هماهنگی قوا در انجام وظایف خود در این حوزه است. طبق رویه‌ی جاری، برنامه‌ی توسعه باید مطابق با سیاست‌هایی باشد که رهبر پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام، تصویب و ابلاغ می‎کند. سپس محتوای لایحه در دولت با محوریت سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور تهیه و تنظیم می­شود و در آخر قوه‌ی مقننه مسئول بررسی لایحه و تصویب آن است. در این مقاله تلاش شد با شیوه‌ی تحلیل رویه­ای به اختلاف پیش­آمده میان دولت و مجلس در جریان تصویب برنامه‌ی ششم توسعه، همچون پرونده­ای حقوقی نگریسته شود و با رویکردی تحلیلی به دلایل نمایندگان مجلس به‌عنوان خواهان پرونده و مستندات دولتمردان به‌مثابه‌ خوانده پرداخته شود. از این رهگذر در این پرسش تأمل شد که فرایند تهیه و تصویب لایحه‌ی برنامه‌ی ششم توسعه از منظر حقوقی چگونه ارزیابی می­شود. تحلیل رویه‌ایِ چالش پیش‌آمده و توجه به دیدگاه موافقان و مخالفان و تلقی دولت از برنامه‌نویسی و غور در اسناد و منابع حقوقی گویای آن است که اگرچه اقدام دولت با رویه‌ی مستقر اصطکاک دارد، ولی ظرفیت‌های موجود در اصول 43، 126 و 134 قانون اساسی، توجیه حقوقی اقدامات دولت را فراهم می‌کند.

کلیدواژه‌ها


. راسخ، محمد (1384)، بنیاد نظری اصلاح نظام قانونگذاری، تهران: مرکز پژوهش­های مجلس، چاپ اول.
2. رستمی، ولی (1390)، مالیه عمومی، تهران: نشر میزان.
3. زارعی، محمدحسین (1394)، حاکمیت قانون و دموکراسی، تهران: انتشارات خرسندی، چاپ اول.
3. دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام (1388)، مجموعه مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام (کلیات، سوابق و عملکرد)، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، دبیرخانه، اداره کل ارتباطات، ج1.
4. بهارستان فر، محمدرضا و مرکز مالمیری، احمد (1390)، «ارزیابی برنامه‌ی توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در پرتو شاخصه‌های قانون خوب (با تأکید بر قوانین برنامه‌ی چهارم و پنجم توسعه)»، تحقیقات حقوقی آزاد، شماره‌ی 12‌.
5. زیاری، کرامت الله (1381)، «برنامه و برنامه‌ریزی در ایران»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 164.
6. مرکز مالمیری، احمد (1390)، «تأملی در مرزهای سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری ـ مطالعه موردی: مفاد قانون برنامه پنجم توسعه در حوزه فرهنگی»، مجلس و راهبرد، پاییز 1390، شماره‌ی 67.
7. نجفی کانی علی اکبر و مجتبی قدیری معصوم (1382)، «برنامه­های توسعه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تأثیر آنها بر نواحی روستایی»، مجله پژوهش­های جغرافیایی، شماره‌ی 44.
8. گزارشات بررسی لایحه‌ی احکام مورد نیاز اجرای برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، شماره‌ی مسلسل 14649، تاریخ انتشار: 4/11/1394.
9. گزارشات بررسی لایحه احکام مورد نیاز اجرای برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، شماره‌ی مسلسل 14681، تاریخ انتشار: 12/11/1394.
10. گزارشات بررسی لایحه احکام مورد نیاز اجرای برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، شماره‌ی مسلسل 14776، تاریخ انتشار: 17/1/1395.
11. آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، مصوب 1379 با اصلاحات و الحاقات بعدی.
12. سیاست­­های کلی برنامه‌ی ششم توسعه، مصوب 1394.
13. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358 با اصلاحات 1368.
14. قانون برنامه و بودجه کشور، مصوب1351.
15. قانون محاسبات عمومی کشور، مصوب 1366.
16. لایحه‌ی احکام مورد نیاز اجرای احکام توسعه، مصوب 1394.
17. لایحه‌ی تنظیم برخی از احکام برنامه ششم توسعه، مصوب 1394.
18. لایحه‌ی سند برنامه و اسناد پشتیبان آن، مصوب 1394.
19. مصوبه‌ی مجمع تشخیص مصلحت نظام در سیاست­های کلی نظام، مصوب 1376.
20. روزنامه‌ی شرق، 7 و 11 بهمن 1394.
21. سایت و خبرگزاری:
http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=2692
22. سامانه‌ی جامع نظرات شورای نگهبان:
http://nazarat.shora-rc.ir/Default.aspx