ماهیت قوانین برنامه توسعه در نظام حقوقی ایران

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه امام صادق

2 کارشناسی ارشد حقوق عمومی دانشگاه امام صادق

چکیده

نظام برنامه‌ریزی توسعه آمیخته‌ای از مفاهیم توسعه، برنامه‌ریزی و مقررات‌گذاری است که در نهایت در قالب یک ماهیت حقوقی واحد بروز و ظهور می‌یابد. از جمله ابهامات نظام قوانین برنامه‌ی توسعه در ایران این است که آیا قوانین مذکور ماهیت مستقلی از مصوبات دیگر مجلس شورای اسلامی دارند یا خیر. از جمله آثار ماهیت مستقل این قوانین، این است که صرفاً گزاره‌های منطبق با این ماهیت، قانون‌گذاری گردد و بالتبع، در صورت تخطّی از آن با پیش‌بینی ابزار کنترلی نظیر آنچه در مورد احکام غیربودجه‌ای وجود دارد، مانع ورود اینها به نظام حقوقی گردد. برخی، قوانین برنامه‌ی توسعه را دارای ماهیت قانونی نظیر سایر قوانین و برخی آن را نوعی سیاست‌گذاری تلقی می‌کنند. در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی ثابت شده است که این قوانین دارای ماهیت بینابینی‌اند؛ از یک سو بسیاری از ویژگی‌های قانون را دارند و از سوی دیگر واجد اوصاف سیاست‌گذاری‌اند و علاوه بر آنها، دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی نیز هستند. قوانین برنامه به مثابه سیاست‌هایی کمّی و سنجش‌پذیرند که در ظرف قانون حقوقی شده‌اند و لذا به آنها «ماهیت برنامه‌ای» اطلاق می‌گردد. اقتضای ماهیت برنامه‌ای این قوانین، برنامه‌ریزی در راستای اسناد بالادستی و اجتناب از تقنین و مداخله در قوانین دائمی دیگر است.

 

کلیدواژه‌ها


  1. الف: فارسی

    1. افشار، غلامحسین و حکمی، نسرین و حکمی، نسترن (1369)، فرهنگ زبان فارسی امروز، چ 1، مؤسسه نشر کلمه، تهران.
    2. اجلالی، پرویز و عسگری، علی و رفیعیان، مجتبی و نارویی، مهناز (1394)، تجربه برنامه‌ریزی در جهان، پیدایش و سیر تطور، مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی، تهران.
    3. اشتریان، کیومرث (1389)، «ملاحظاتی در باب سیاست‌های کلی نظام و توصیه‌های سیاستی برای نظام سیاست‌گذاری در جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره‌ی 40، شماره‌ی 1.
    4. آقایی طوق، مسلم و شمس، عرفان و فریادی، مسعود و مشهدی، علی (1389)، مرزهای تقنین و اجرا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی ریاست جمهوری، تهران.
    5. بانک ملی ایران (1327)، تاریخچه تنظیم برنامه هفت‌ساله عمران و آبادی ایران، ضمیمه مجله بانک ملی ایران، شماره‌ی 98.
    6. پژوهشکده شورای نگهبان (1395)، گزارش کارشناسی مجمع مشورتی حقوقی، تهران، کد گزارش: 9510068.
    7. پورمیرزائی، علی (1373)، پایان‌نامه نقش برنامه در توسعه اقتصادی ایران، دانشگاه امام صادق(ع).
    8. توفیق، فیروز (1391)، برنامه‌ریزی در ایران و چشم‌انداز آینده آن، مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، ایران، تهران.
    9. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1393)، مقدمه عمومی علم حقوق، گنج دانش، تهران.
    10. دیالمه، نیکو و برادران حقیر، مریم (1389)، «مفهوم رشد و توسعه انسانی در دیدگاه اسلام و غرب»، پژوهش‌های علم و دین، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول، شماره‌ی دوم.
    11. رستمی، ولی و برزگر خسروی، محمد (1393)، «ماهیت حقوقی بودجه (سند یا قانون)»، پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، شماره‌ی 40.
    12. رستمی، ولی و ابراهیمی، محمود (1397)، «قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و نظام برنامه‌ریزی»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، پژوهشکده شورای نگهبان، شماره‌ی 19.
    13. راسخ، محمد (1385)، «ویژگی‌های ذاتی و عرضی قانون»، مجلس و راهبرد، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره‌ی 51.
    14. زیاری، کرامت‌الله (1381)، «برنامه و برنامه‌ریزی در ایران»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران،1381،  دوره‌ی 164، شماره‌ی پیاپی 1008.
    15. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (1382)، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و پیشینه تاریخی تشکیلات آن، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، چ 1.
    16. سینائی، وحید و زمانی، سمیه، مجلس و سیاست‌گذاری در ایران، نشر میزان، تهران، 1391.
    17. طحان‌نظیف، هادی (1396)، شرح قانون اساسی؛ شرح بند (1) اصل یکصد و دهم قانون اساسی، پژوهشکده شورای نگهبان، تهران.
    18. قاسمی ششده، محمد و برزگر خسروی، محمد (1384)، «معیارهایی برای تشخیص و درج احکام در بودجه‌های سنواتی»، مجلس و راهبرد.
    19. کاتوزیان، ناصر (1380)، فلسفه حقوق (جلد اول)، سهامی انتشار، تهران.
    20. _________ (1369) مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، جلد اول، سهامی انتشار، تهران.
    21. کونتز، هارولد و دیگران (1374)، اصول مدیریت، ترجمه‌ی محمدعلی طوسی و دیگران، سازمان مدیریت دولتی، تهران.
    22. گرجی ازندریانی، علی‌اکبر (1395)، حقوقی‌سازی سیاست: تحلیل عملکرد دولت و وقایع سیاسی روز از دیدگاه حقوق عمومی، چ 2، انتشارات خرسندی، تهران.
    23. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1395)، گزارش کارشناسی نگاهی بر کلیات برنامه ششم در حوزه‌ی رفاه و تأمین اجتماعی، شماره‌ی مسلسل: 21014959.
    24. مرکز مالمیری، احمد (1390)، «تأملی در مرزهای سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری- مطالعه موردی: مفاد قانون برنامه پنجم توسعه در حوزه فرهنگی»، مجلس و راهبرد، شماره‌ی 67.
    25. معاونت حقوقی ریاست جمهوری (1386)، مجموعه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، معاونت حقوقی و امور مجلس ریاست جمهوری، چ 6، تهران.
    26. معین، محمد (1356)، فرهنگ فارسی (جلد اول)، چ 3، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران.
    27. مهرپور، حسین (1387)، مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، نشر دادگستر، تهران.
    28. نظری، مرتضی (1385)، آموزش و پرورش و توسعه انسانی، انتشارات سپیده تابان، تهران.
    29. هاشمی، سید محمد (1366)، مدیریت سیاسی(از سیاست‌گذاری تا سیاست‌گزاری)، انتشارات ریاست جمهوری، تهران.

    ب: لاتین

    1. Hall, p. (2002), Urban and Regional Planning, 4th ed., London, Routledge.
    2. UNDP, 1990, Human Development Report: Defining and measuring human development, Chapter 1,pp.9-16, Retrieved from
    3. <http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr1990
    4. UNDP, 1995, Human Development Report: The state of human development, Chapter 1, www: //hdr.undp.org/en/reports/global.hdr1995

    5.Ackoff, R. L. (1970), A Concept of Corporate Planning, New York,wiley Interscience

    ج: سایت

     

    1. rc.majlis.ir/fa/legal_draft/state/981384
    2. nazarat.shora-rc.ir/Forms/frmMatn.aspx?id=ZPaMhEiU5Ls=&TN=l7tLyhyOobj0SooAFUE3m5rC3iufWLR1csaqpt/F9Oo=&MN=csaqpt/F9Oo
    3. dotic.ir/News/View/220