شاخص های فقهی حقوقی استقلال دولت؛ با تاکید بر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه امام صادق (ع)

2 دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

استقلال در اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با جایگاه هدفی برای نظام سیاسی ذیل اصل ۲ مطرح شده است. حفظ این جایگاه و تحقق کامل آن با استفاده از الزام‌های حقوقی بر دولت و ملّت (از جمله اصول ۳، ۹، ۴۳ و ۱۵۲) به عنوان حقّ همه‌ی مردم جهان (اصل ۱۵۴) مورد تأکید قرار گرفته است. با وجود چنین جایگاهی از یک جهت و پیچیدگی‌های عملی و تخصصی ناشی از قراردادها، اسناد و کنوانسیون‌های میان تابعان حقوق بین‌الملل از جهت دیگر، مفهوم استقلال دولت در آثار حقوقی با توضیحات کلّی و متعدّد تبیین شده است؛ به گونه‌ای که در مورد معاهده و سندی با متن واحد، برخی قائل به نقض استقلال به سبب مفاد آن شده‌اند و عده‌ای دیگر آن را در راستای استقلال می‌دانند. در نتیجه این مسئله که تعاملات بین المللی دولت با چه معیارهای حقوقی خلاف یا در جهت استقلال است، نیاز به استقرای شاخص‌های جزئی‌تر نسبت به مفهوم استقلال دارد که فهم این شاخص‌ها سؤال اصلی این نوشته است. نگارندگان با تحلیل مبانی حقوقی و فقهی استقلال، شاخص‌هایی از چهار اصل کلّی و مبنایی ناظر بر استقلال (نفی سلطه، برابری حاکمیت‌ها، حفظ نظام و نفی سبیل) استخراج کرده‌اند. در کنار فهم شاخص‌محور استقلال، سنجش وجاهت حقوقی و مصادیقی از این شاخص‌ها در نظرات شورای نگهبان به عنوان دادرس اساسی، جنبه‌های بدیع این نوشته است.

کلیدواژه‌ها


  1.  الف) فارسی و عربی

    قرآن کریم
    ابراهیمی، شهروز (1385)، «حاکمیت فراوستفالیا: جهانی شدن و تعامل حاکمیت ملّی با حاکمیت بین‌المللی با تأکید بر جمهوری اسلامی ایران»، دوفصلنامه دانش سیاسی، دوره‌ی 2، شماره‌ی 4، صص 5-36.
    ارجمند، محمدجعفر؛ چابکی، ام‌البنین (1389)، «هویت و شاخص‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه سیاست، دوره‌ی 40، شماره‌ی 1، صص 39-59.
    اسماعیلی، محسن؛ غمامی، سیدمهدی (1389)، «مطالعه فقهی حقوقی اصول سیاست خارجی دولت اسلامی»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره‌ی 4، صص 5-26.
    الرحمانی، الشیخ محمد (1424)، «قاعده نفی السبیل منهج فی الاستقلال و مقاومه الهیمنه»، مجله فقه اهل بیت (بالعربیه)، شماره‌ی 32، صص 167-196.
    الشّریف، محمدمهدی (1393)، منطق حقوق، چ 3، شرکت سهامی انتشار، تهران.
    اصلانی، فیروز؛ محمدی، رضا؛ طلابکی، اکبر (1395)، «ضابطه‌مندی فهم، تطبیق و تفسیر قانون اساسی با تأکید بر ذیل اصل چهارم قانون اساسی»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، دوره‌ی 5، شماره‌ی 15، صص 27-53.
    امام خمینی، سید روح‌الله (1421)، کتاب البیع، چ 1، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، تهران.
    بجنوردی، سید محمد بن حسن موسوی (1401)، قواعد فقهیه، چ 3، مؤسسه عروج، تهران.
    ______________________ (1419)، القواعد الفهیه، محقق/ مصحح: مهدی مهریزی- محمدحسن درایتی، چ 1، نشر الهادی، قم.
    پژوهشکده شورای نگهبان (1394)، اصول قانون اساسی در پرتو نظرات شورای نگهبان (1359- 1394)، چ 1، انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان، تهران.
    ____________________ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به همراه نظریات تفسیری، مشورتی و... شورای نگهبان (1396)، چ 1، انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان، تهران.
    ____________________ (1393)، مبانی نظرات شورای نگهبان در خصوص مصوّبات و استفساریه‌های سال 1390، چ 1، انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان، تهران.
    ____________________  (1395)، مبانی نظرات شورای نگهبان در خصوص مصوّبات و استفساریه‌های سال 1393، چ 1، انتشارات پژوهشکده شواری نگهبان، تهران.
    خراسانی، محمدکاظم (1406)، حاشیة المکاسب، محقّق سیّد مهدی شمس‌الدین، چ 1، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
     سلمانپور، محمدجواد (1382)، «مبانی فقهی حرمت استعمال و قاچاق مواد مخدر و جرائم مربوط به آن»، مجله فقه اهل بیت (فارسی) ، شماره‌ی 35، صص 120-152.
    سیفی مازندرانی، علی‌اکبر (1425)، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة، چ 1، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم، قم.
    شریعتی، روح‌الله، قواعد فقه سیاسی، چ 1، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1387.
    شریفی طرازکوهی، حسین (1375)،قواعد آمره و نظم حقوقی بین‌المللی، چ 1، انتشارات وزارت امور خارجه، تهران.
    صرّامی، سیف‌الله (1382)، «جایگاه قاعده نفی سبیل در سیاست‌های کلان نظام اسلامی»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره‌ی 30، صص 97-112.
     اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، چ 1، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، تهران.
    طباطبایی، محمدحسین (1366)، المیزان فی تفسیر القرآن، چ 1، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، قم.
    طباطبایی بروجردی، حسین (1416)، البدر الزّاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، مقرّر حسینعلی منتظری، چ 3، دفتر حضرت آیت‌الله، قم.
    عمید زنجانی، عباسعلی (1392)، کلیات حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، چ 4، انتشارات مجد، تهران.
    _____________  (1390)، قواعد فقه بخش حقوق عمومی، چ 3، انتشارات سمت، تهران.
    _____________ (1366)، فقه سیاسی (ج 2)، چ 1، انتشارات امیرکبیر، تهران.
    _____________ (1387)، مبانی حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، چ 1، مجمع علمی و فرهنگی مجد، تهران.
    قاضی شریعت‌پناهی، ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، چ 11، میزان، تهران.
    کاسسه، آنتونیو (1385)، حقوق بین‌الملل، مترجم: محمدشریف طرازکوهی، چ 1، میزان، تهران.
    کاشف الغطاء، جعفر (1422)، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغرّاء، چ 1، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم.
     کعبی، عباس (1394)، گزارش پژوهشی تحلیل مبانی اصل یازدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی، پژوهشکده شورای نگهبان، تهران.
    گرجی، علی‌اکبر (1388)، در تکاپوی حقوق اساسی، چ 1، انتشارات جنگل، تهران.
    __________ (1394)، در تکاپوی حقوق عمومی، چ 2، انتشارات جنگل، تهران.
    لنکرانی، محمدفاضل موحدی (1416)، القواعد الفقهیه، چ 1، چاپخانه مهر، قم.
    مدنی، سیّد جلال‌الدّین (1377)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران، چ 5، انتشارات پایدار، تهران.
    مراغی، سیّد میر عبدالله ابن علی (1417)، العناوین الفقهیه، چ 1، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیّه قم، قم.
    مرتضوی، سیّد ضیاء (1394)، «اطلاق و تقیید حاکمیت سیاسی»، فصلنامه علوم سیاسی، دوره‌ی 18، شماره‌ی 71، صص 33-64.
     مصطفوی، سید محمدکاظم (1421)، مائة قاعدة فقهیة، چ 4، دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرّسین حوزه علمیه قم، قم.
    مکارم شیرازی، ناصر، بحوث فقهیة هامه، چ 1، انتشارات مدرسه امام علی(ع)، قم، 1422 ه ق.
    میرزای نایینی، محمدحسین (1361)، تنبیه الامه و تنزیه المله یا حکومت از نظر اسلام، به قلم محمود طالقانی، چ 7، شرکت سهامی انتشار، تهران.
    هاشمی، سیّد محمد (1392)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران (ج 1)، چ 12، چاپ دوازدهم، تهران.
    _____________ (1392)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران (ج 2)، چ 24، میزان، تهران.
    والاس، ربه‌کا (1378)، حقوق بین‌الملل، مترجم: محمد شریف طرازکوهی، چ 1، نشر نی، تهران.

    ب) لاتین

     

    1. A Martin, Elizabeth) 2003 Oxford dictionary of Law, UK: Oxford, 5th edition.
    2. Akehurst, Michael (1987), A modern introduction to international law, George Allen & Unwin, 6th edition.
    3. Barnett, Hilaire (2013), Constitutional & Administrative Law, USA: Routledge, Tenth edition.
    4. Black, Henry Campbell (1968), Black's Law Dictionary, St. Paul: West, 4th edition.
    5. Bradley, A W and Ewing, K D (2014), Constitutional and Administrative law, England: longman, 14th edition.
    6. Defining the National Interest: New Directions for Canadian Foreign Policy 4-5 November 2004 (conference report)، 2005 Centre for Security and Defence studies Carleton University.
    7. Edmund, Gaskarth and porter (2014), British foreign policy and the National Interest, UK: PALGRAVE MACMILLAN.
    8. Gordon, Michael (2015), Parlimamentary sovereignty in the UK Constitution, UK: Hart publishing.
    9. Heywood, Andrew (2015), Key concepts in Politics and International relations, second edition, UK: Palgrave.
    10. Kawaguchi, Kazuku Hirose (2003), A social theory of International Law, Springer scienc, volume 10.
    11. Kommers، Fin and Jacobsohn (2010), American Constitutional law, USA: Rowman A littlefield publication, third edition, volume 1.

    ج) پایگاه‌های اینترنتی

     

    1. www.Divorcesource dictionary.Com
    2. www.nazarat.shora-rc.ir
    3. www.efqm.org
    4. www.Thelawdictionary.org
    5. https://www.constitutionfacts.com/"tps://www.constitutionfacts.com
    6. www.legifrance.gouv.fr
    7. www.senado.es
    8. constitution.kremlin.ru
    9. www.constitutionfacts.com
    10. foreignpolicy.com