نظام تعقیب و دادرسی سیاسی مقامات عالی قوه مجریه در قوانین اساسی مشروطیت و جمهوری اسلامی ایران

نویسنده

استادیار دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

متمم قانون اساسی مشروطیت - و به تبع آن قوانین عادی موضوعه در نظام حقوقی پیشین ایران - ماهیت دوسویه‌ی جرایم سیاسی (علیه دولت و توسط دولت) و نیز نظام تعقیب و دادرسی هر یک از دو دسته جرایم عادی و سیاسی مقامات عالی قوه‌ی مجریه را به تفکیک پیش‌بینی کرده بود. مَمشا و منطق موجه این رویکرد، مورد توجه و تبعیت تدوین‌کنندگان پیش‌نویس قانون اساسی ج.ا.ا نیز قرارگرفت، لیکن آنچه در نهایت از تصویب مجلس بررسی نهایی قانون اساسی گذشت، سویه‌ی نخست جرایم سیاسی (علیه دولت) و نیز، نحوه‌ی تعقیب و دادرسی جرایم عادی مقامات عالی قوه‌ی مجریه در قالب اصول 168 و 140 بود، و رژیم ایراد اتهام، تعقیب و رسیدگی به اتهامات سیاسی مقامات دولت، با وجود مباحثات طولانی و دو بار رأی‌گیری در صحن مجلس خبرگان، به تصویب نرسید. مقاله‌ی حاضر می‌کوشد با روش اکتشافی و از خلال مطالعه‌ی منابع و اسناد تاریخی به این پرسش پاسخ دهد که آیا نویسندگان قانون اساسی ج.ا.ا در چارچوب منطق هنجاری و روح حاکم بر کلیت این قانون، عالماً و عامداً نظام دادرسی ویژه‌ی جرایم مقامات سیاسی را حذف کرده‌اند؟ مذاکرات مجلس خبرگان قانون اساسی نشان می‌دهد حذف نظام خاص دادرسی سیاسی مقامات عالیه بدون توجه به الگوی طراحی‌شده در پیش‌نویس قانون صورت گرفته است. با تصویب نشدن این اصل، قانون اساسی ج.ا.ا از دو جهت نارسا و ناقص شد: پیش‌بینی نظام کامل نحوه‌ی دادرسی جرایم مقامات حکومت (اعم از عادی و سیاسی) و تمهید رژیم جامع و هماهنگ دادرسی جرایم سیاسی (اعم از علیه دولت و توسط دولت)

کلیدواژه‌ها


کتاب

ایان راس، جفری (1388)، تحولات جرم سیاسی، ترجمه‌ی حسین غلامی، تهران، انتشارات سمت.
اصغری، سید محمد (1378)، بررسی تطبیقی جرم سیاسی، چاپ اول، تهران، انتشارات اطلاعات.
پیوندی، غلامرضا (1388)، جرم سیاسی، چاپ اول، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
حسینی بهشتی، سید محمد (1382)، مبانی نظری قانون اساسی، تهران، انتشارات بقعه.
ذاکر حسین، عبدالرحیم (1384)، مطبوعات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، چاپ چهارم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
رحمانی، قدرت‌الله (1397)، جرم سیاسی در حقوق ایران، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
زراعت، عباس (1377)، جرم سیاسی، چاپ اول، تهران، انتشارات ققنوس.
زینلی، محمدرضا (1378)، جرم سیاسی و حقوق جزای اسلامی (مطالعه تطبیقی)، چاپ اول، تهران، انتشارات امیرکبیر.
زرینی، حسین (1390)، تاریخ معاصر دستگاه قضایی ایران و تحولات آن، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات روزنامه رسمی.
صورت مشروح مذاکرات ادوار مجلس شورای ملی (سابق)، روزنامه رسمی کشور.
صورت مشروح مذاکرات ادوار مجلس سنا (سابق)، دوره اول، روزنامه رسمی کشور.
صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1364)، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، تهران.
قلفی، محمدوحید (1384)، مجلس خبرگان حکومت دینی در ایران، چاپ اول، انتشارات چاپ و نشر عروج.
کوهستانی‌نژاد، مسعود (1380)، اسناد دادگاه‌ها و هیئت‌های منصفه مطبوعاتی از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
محمدی جورکویه، علی (1383)، مطالعه تطبیقی جرم سیاسی، چاپ اول، قم، انتشارات مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما.
میر محمدصادقی، حسین (1387)، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، چاپ یازدهم، تهران، نشر میزان.
ورعی، سید جواد (1386)، مبانی مستندات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، قم، انتشارات دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
هدایت‌نیا گنجی، فرج‌الله (1388)، اندیشه‌های حقوقی شهید بهشتی، چاپ دوم، انتشارات کانون اندیشه جوان.

مقاله

محبی، جلیل (1389)، بایسته‌های تعریف جرم سیاسی در قاموس حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجله پژوهش‌های حقوق اسلامی، دوره 11، شماره 31.

پایان‌نامه

اسلامی، محمدرضا (1371)، جرم سیاسی در حقوق جزای ایران و مطالعه تطبیقی آن، پایان‌نامه دکترای حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.