قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و نظام برنامه ریزی

نویسندگان

1 دانشیار حقوق عمومی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه تهران

چکیده

برنامه‌ریزی از لوازم مدیریت است و در مدیریت دولتی در چارچوب خاصی تحت عنوان نظام برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد که دربرگیرنده‌ی ارکان و روابط میان آن‌هاست. اولین رکن این نظام، اسناد حقوقی لازم‌الاجراست که قانون اساسی در رأس آن‌ها قرار دارد.
قانون اساسی علاوه‌بر تعیین اهداف، آرمان‌ها و راهبردهای کلی جهت‌دهنده به محتوای برنامه‌ها، در تعیین سایر ارکان آن نظام نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی در پی بررسی چیستی و چگونگی این دو بعد در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است. به‌نظر می‌رسد قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از نظر تعیین اهداف و راهبردهای کلی برنامه‌ریزی از غنای کافی برخوردار است. اما در خصوص تنظیم سایر ارکان نظام برنامه‌ریزی، با وجود ذکر واژه‌ی برنامه یا اشاره به مفهوم یا لوازم برنامه‌ریزی در بسیاری از اصول قانون اساسی، کلیات موضوع ابهام دارد و علی‌رغم عدم تبیین ویژگی‌های این نظام در قانون اساسی، این امر به قانون عادی نیز ارجاع نشده است؛ بلکه صرفاً رئیس‌جمهور مسئول امور برنامه و بودجه شناخته شده است که می‌تواند اداره‌ی آن را به دیگری واگذار کند. بر این اساس نظام برنامه‌ریزی منسجم و ارکان اصلی آن از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قابل برداشت نیست. به‌علاوه به‌کارگیری نامناسب واژگان مربوط و تفکیک امور برنامه از برنامه‌ی دولت بر ابهام موضوع افزوده است.

 

کلیدواژه‌ها


  1. اسکندری، محمدحسین و اسماعیل دارابکلایی (1377)، درآمدی بر حقوق اساسی، تهران: سمت، چ اول.
  2. امامی محمد و کورش استوارسنگری (1390)، حقوق اداری، تهران: میزان، چ چهاردهم، ج 1.
  3. بانکی، محمدتقی (1365)، «بازنگری و بیان یک تجربه»، مجله‌ی برنامه و توسعه، ش 4 و 5، بهار 1365.
  4. توفیق، فیروز (بی‌تا)، طرح پژوهشی بررسی برنامه‌ریزی در برخی از کشورها، تهران: مرکز پژوهش‌ها.
  5. --------- (1383)، تجربه‌ی چند کشور در برنامه‌ریزی با تأکید بر تجربه شوروی سابق، فرانسه، هند و کره‌ی جنوبی، تهران: مؤسسه‌ی عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
  6. ----------- (1385)، برنامه‌ریزی در ایران و چشم‌انداز آینده‌ی آن، تهران: مؤسسه‌ی عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
  7. جعفری‌ندوشن، علی‌اکبر (1383)، تفکیک قوا در حقوق ایران، آمریکا و فرانسه، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چ اول.
  8. جمشیدی، علیرضا (1395)، «آسیب‌شناسی نظام برنامه‌ریزی در ایران، حقوق اقتصادی در سیاستگذاری عمومی»، مجموعه مقالات نخستین همایش نقد و تحلیل قوانین برنامه‌ی پنج‌ساله از منظر حقوق اقتصادی، تهران: میزان، چ اول، صص 77-88.
  9. حسینی‌صدرآبادی، ایرج (1395)، «مفهوم، ویژگی‌ها و شاخصه‌های قانون برنامه در نظام‌های حقوقی ایران و فرانسه، حقوق اقتصادی در سیاستگذاری عمومی»، مجموعه مقالات نخستین همایش نقد و تحلیل قوانین برنامه‌ی پنج‌ساله از منظر حقوق اقتصادی، تهران: میزان، چ اول، صص 89-104.
  10. رضایی‌زاده، محمدجواد (1385)، حقوق اداری(1)، تهران: میزان، چ اول.
  11. صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1369)، اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط مجلس شورای اسلامی، چ اول، ج 2 و 3.
  12. عباسی، بیژن (1390)، حقوق اداری، تهران: دادگستر، چ دوم.
  13. عمیدزنجانی، عباسعلی (1384)، فقه سیاسی، قواعد فقه سیاسی (مصلحت)، تهران: امیرکبیر، چ اول، ج 9.
  14. فلاح‌زاده، علی‌محمد و همکاران (1391)، تفکیک تقنین و اجراء، تحلیل مرزهای صلاحیت تقنینی در روابط قوای مقننه و مجریه، تهیه و تنظیم: مرکز تحقیقات شورای نگهبان، تهران: انتشارات معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری، چ اول.
  15. قاسمی، محمد؛ پناهی، علی؛ خضری، محمد و عباس مخبر (1387)، بودجه‌ریزی در ایران؛ بودجه و دست‌اندرکاران (نظرسنجی)، تحت نظارت علمی علی‌اکبر شبیری‌نژاد، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، چ اول.
  16. قاضی شریعت‌پناهی، ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، چ دوازدهم.
  17. کاتوزیان، ناصر (1382)، مقدمه‌ی علم حقوق، شرکت سهامی انتشار، چ سی‌وششم.
  18. کلسن، هانس (1387)، نظریه‌ی حقوقی ناب (مدخلی به مسائل نظریه‌ی حقوقی)، ترجمه‌ی اسماعیل نعمت‌اللهی، تهران: سمت، چ اول.
  19. گرونیوگن، جان؛ اسپیتهوون، آنتون و آنت ون‌دن‌برگ (1391)، مقدمه‌ای بر اقتصاد نهادگرا، ترجمه‌ی اصلان قودجانی، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، چ اول.
  20. لاینرت، یان (1387)، بودجه‌ریزی در جهان، چارچوب حقوقی نظام‌های بودجه‌ای (مطالعه‌ی تطبیقی)، ترجمه‌ی افشین خاکباز، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، چ اول.
  21. محقق، محمدجواد (1384)، «نظام اقتصادی از منظر قانون اساسی جمهوری سلامی ایران»، ماهنامه‌ی معرفت، ش 89، اردیبهشت، صص 90-104.
  22. موسی‌زاده، ابراهیم و همکاران (1390)، دادرسی اساسی در جمهوری اسلامی ایران، اصول قانون اساسی در پرتو نظرات شورای نگهبان (۱۳5۹-۱۳8۹)، تهیه و تنظیم: مرکز تحقیقات شورای نگهبان، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات ریاست جمهوری.
  23. مولر، پیر (1378)، سیاستگذاری عمومی، ترجمه‌ی حمیدرضا ملک‌محمدی، تهران: دادگستر، چ اول.
  24. میرزایی، اقبالعلی (1393)، «قانون و اعتبار زمانی آن با تأکید بر معنی و اوصاف قانون موقت»، مجله‌ی حقوقی دادگستری، سال 78، ش 85، بهار، 145-171.
  25. ویلداوسکی، آرون (1371)، برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی در کشورهای فقیر، ترجمه‌ی علی پارساییان، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، چ اول.
  26. هادی‌زنوز، بهروز (1389)، بررسی نظام برنامه‌ریزی اقتصادی در ایران (دوره‌ی قبل از انقلاب اسلامی)، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  27. هاشمی، سید محمد (1385)، حقوق اساسی جمهوری سلامی ایران، (حاکمیت و نهادهای سیاسی)، تهران: میزان، چ سیزدهم. ج 2.
  28. هینز، استیون‌جی (1393)، رویکرد تفکر سیستمی به برنامه‌ریزی و مدیریت استراتژیک، ترجمه‌ی رشید اصلانی، تهران: نشر نی، چ دوم.