بررسی سنجه‌های اولویت‌بندی احکام شریعت در نظام مقاصد حکومت اسلامی

رحمانی, قدرت‌الله; الفت‌‌پور, محمدعلی

بررسی سنجه‌های اولویت‌بندی احکام شریعت در نظام مقاصد حکومت اسلامی

نویسندگان

¹ استادیار حقوق عمومی دانشگاه علامه طباطبائی

² دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

شناخت نظامات مصالح حکومتی در اسلام سازوکارهای تغییر در مرزهای تطبیق مشروعیت اسلامی را مبتنی بر محذورات یک حکومت بهتر مشخص می‌کند. بازشناسی اولویت‌دهی اهداف حکومت بر یکدیگر، مبناشناسی تحلیل مصلحت، بازبینی متدلوژی کشف و به‌کارگیری مصلحت، راهکارهایی برای کشف و اجرای مصلحت به‌منظور تحلیل میزان کارکردهای مشروعیت در نظام اسلامی ارائه خواهد داد. شناخت معیارها و قلمرو انحلال موقت احکام در حاکمیت دینی ارتباط مبنایی با اهداف و مقاصد اساسی شریعت دارد. سؤال اصلی این پژوهش تبیین رابطه‌ی میان توقف موقت احکام الهی با اولویت‌شناسی میان اهداف حکومت در حاکمیت اسلامی است. برای پاسخ به این پرسش باید معیارها و شاخصه‌های اولویت‌دهی به اهداف حکومت را در چارچوبی نو شناخت و با تطبیق معیارهای تقدیم عناوین ثانویه و حکومتی بر عناوین اولیه به این پرسش پاسخ داد. این پژوهش با روش تحلیلی-توصیفی در پی اثبات آن است که به فرض انحلال موقت غالب احکام و حدود الهی حاکمیت اسلامی مشروع است اگر بتواند، اهداف مهم‌تر از اجرای احکام جزئیه‌ی اسلامی مانند حفظ نظام اجتماعی و سیاسی اسلام و همچنین قاعده‌های اساسی‌تری مانند نفی سبیل را محقق کند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

آجدانی، لطف‌الله (1380)، علما و انقلاب مشروطیت، تهران: نشر اختران.
استادی، رضا (1374)، «ده فتوای مذهبی و سیاسی»، نشریه‌ی نورعلم، ش 5، دوره‌ی 2
انصاری، مرتضی (1415ق)، المکاسب، قم: کنگره‌ی شیخ انصاری، چ اول، ج 2.
آخوند خراسانی، محمدکاظم (1430ق) کفایه‌الأصول، تعلیقه‌ی زارعی سبزواری، چ ششم، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
آمدی، ابوالحسن (1405ق)، الإحکام فی أصول الأحکام، تحقیق: ابراهیم عجوز، بیروت: دارالکتب العلمیة، چ اول.
جمعی از محققان (1389)، فرهنگ‌نامه‌ی اصول فقه، قم: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی.
جوادی آملی، عبداللّه (1379)، ولایت‌فقیه: ولایت فقاهت و عدالت، قم: مرکز نشر اسراء.
حر العاملی، محمد بن حسن (1088ق)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسۀ آل‌البیت لإحیاء التراث، ج 11.
حلی، حسین (1415ق) بحوث فقهیه، نجف: مؤسسة المنار.
الحلی، أبی طالب محمد بن الحسن بن یوسف بن المطهر (1410ق)، قواعد الاحکام، ایضاح الفوائد، قم: مؤسسه‌‌ی تحقیقات و نشر معارف اهل البیت.
خمینی، روح‌الله (1375)، حکومت اسلامی (ولایت فقیه)، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
---------- (1376)، صحیفه‌ی امام خمینی، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ج 21.
---------- (1378)، صحیفه‌ی امام خمینی، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ج 10،15،19،20،21،5،1،9.
---------- (1378)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
دانش‌پژوه، مصطفی (1386)، «تأملی در «رابطه‌ی حقوق و عدالت» با تأکید بر حقوق اسلام»، پژوهشنامه‌ی حقوق اسلامی، ش 26، پاییز و زمستان.
روآ، الیویه (1378) تجربه‌ی اسلام سیاسی، ترجمه‌ی حسن مطیعی امین و محسن مدیرشانه‌چی، تهران: الهدی.
سبزواری، محمدباقر (۱۰۹۰ق)، رسالة فی مقدمة الواجب، الرسائل کنگره‌ی آقا حسین خوانساری.
شکوری، ابوالفضل (1367) فقه سیاسی اسلام، ج ۲، قم: نشر حُر، چاپ دوم.
الشهرستانی، جواد (1420ق) کفایة‌الأصول، قم: مؤسسة آل‌‌البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث.
صدوق ابن‌بابویه، محمدبن علی (1377)، خصال، تهران: کتابچی.
صالحی خادم، حسین (1389)، رساله‌ی دکتری جایگاه مصلحت در اندیشه‌ی سیاسی فقهای معاصر، قم: مجتمع آموزش عالی فقه.
صدر، سید محمدباقر (1977م)، اقتصادنا، بیروت: دارالتعارف.
صرامی، سیف‌الله (1383)، «درآمدی بر جایگاه مصلحت در فقه»، مجله‌ی قبسات، ش، 32، تابستان.
طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1410ق)، حاشیه بر مکاسب، قم: اسماعیلیان.
طباطبایی، سید محمدحسین (1385ق)، معنویت تشیع، قم: نشر تشیع.
طوسی محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران: مرتضوی، چ سوم. ج 8.
--------------- (۱۳۹۰ ق)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتوی، ج 2، بیروت: دارالکتاب العربی.
عاملی، شمس‌الدین محمد بن مکی بن احمد (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل‌البیت (ع)، ج 1.
علیدوست، ابوالقاسم (1388) فقه و مصلحت، تهران: سازمان انتشارات پژهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی.
عمید زنجانی، عباسعلی (۱۳۸۴)، قواعد فقه سیاسی (مصلحت)، تهران: امیرکبیر.
غزالی، محمد (1322ق)، المستصفی من علم الاصول، بغداد: مکتب مثنی، ج 1.
فیرحی داوود (1381)، «شیعه و مسأله مشروعیت، بین نظریه و نص»، مجله‌ی دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ش 57، بهار.
قمی، ابوالقاسم (1376)، جامع الشتات، تصحیح و اهتمام مرتضی رضوی، تهران: کیهان، ج 1.
کاظمی، محمدعلی (۱۴۰۹ ق)، فوائد الاصول، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
کلینی، محمدبن یعقوب (1388)، فروع کافی، قم: قدس.
مطهری، مرتضی (1375)، ختم نبوت، تهران: صدرا، ج 3.
المظفر، محمدرضا (1382)، اصول الفقه، قم: دار التفسیر، السابعه، ج 2.
مفید، محمد بن محمد (1274ق)، المقنعه، [بی‌جا]: دارالطباعه محمد تقی بن محمد مهدی التبریزی.
مکارم شیرازی ناصر (1380)، بحوث فقیه هامه، قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب.
------------- (1370)، القواعد الفقهیة، قم: دراسه الامام علی بن ابیطالب، ج 1.
منتظری، حسینعلی (1370)، دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، قم: نشر تفکر، ج 1.
موسوی بجنوردی، سید محمد (1372) قواعد فقهایه، تهران: میعاد، چ دوم.
مهوری، محمدحسین (1380)، حفظ نظام، فصلنامه‌ی حکومت اسلامی، ش 20-21، پاییز.
نائینی، محمدحسین (1382)، تنبیه الامه و تنزیه المله، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
النراقی، أحمد بن محمد مهدی (1405ق)، مستند الشیعه، قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ج ۱۵.
ورعی، سید جواد (1393)، «قاعده‌ی اختلال نظام، مفاد و قلمرو آن در فقه»، فصلنامه‌ی حکومت اسلامی، ش 71، بهار 1393.
الواعظ، السید محمد سرور (بی‌تا)، مصباح الاصول، قم: مکتبة الداوری، ج 3.
الهلالی، مجدی (1388)، فهم اولویت‌ها در اسلام، ترجمه‌ی مجتبی دوروزی، تهران: نشر احسان.