صلاحیت مجلس شورای اسلامی در امر تقنین؛ مطلق یا مقیّد؟

نویسنده

دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

اصل 71 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در راستای اعطای صلاحیت تقنین به مجلس شورای اسلامی، به این نهاد اجازه می‌دهد که در «عموم مسائل» و «در حدود مقرر در قانون اساسی»، اقدام به «وضع قانون» کند. منطوق و مدلول اصل 71 در پرتو توجه به مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، به روشنی، بر صلاحیت عام و مطلق مجلس در وضع قوانین نسبت به کلیه مسائل (سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و...) دلالت می‌کند، به شرطی که حدود مقرر در قانون اساسی که در اصل 72 تبیین تفصیلی شده، رعایت شده باشد. با وجود این، پرسشی که به ذهن متبادر می‌شود این است که آیا صلاحیت عام مزبور، بیانگر نامحدود بودن و بی حد و حصر بودن مجلس در امر تقنین نیز هست؟ به‌عبارت دیگر، آیا «وضع قانون» مصرّح در ذیل اصل 71، هر آن چیزی است که مجلس، به تصویب آن اقدام کند یا آنکه مفاد این عبارت، مستلزم رعایت ویژگی‌های ماهوی مربوط به «قانون» است. به‌نظر می‌رسد به‌رغم صلاحیت عامِ مجلس در تقنین، قانونگذاری این نهاد، با توجه به تصریح اصل 71 مبنی بر واگذاری صلاحیت «وضع قانون» به این نهاد، مقید به محدودیت‌های عقلی و منطقی است که رعایت نکردن آن‌ها مستلزم رعایت نکردن مفاد قانون اساسی است و شورای نگهبان به‌عنوان نهاد کنترل‌کنندة مصوبات مجلس، حقّ ردّ این گونه مصوبات را به استناد مغایرت با اصل 71 خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها


الف) کتاب­ها‌

ادارة کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی(81-1380)، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مجلس شورای اسلامی، چاپ دوم، ج1، 2 و3.
ادارة کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی(1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، ج1، 2 و 3.
ارشدی، علی‌یار (1382)، حقوق اساسی و شرح و نقد قانون اساسی، تهران: سرمدی، چاپ اول.
امامی، سیدحسن (بی‌تا)، حقوق مدنی، تهران: کتابفروشی اسلامیه، ج2.
بیگ‌زاده، صفر (1387)، شیوه­نامة نگارش قانون، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، چاپ سوم.
پژوهشکده حوزة و دانشگاه (1381)، درآمدی بر حقوق اسلامی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ سوم.
تیلا، پروانه (1387)، اصول تطبیقی قاعده­سازی و مرزشناسی قانون و آئین­نامه، تهران: خرسندی، چاپ اول.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378)، ترمینولوژی حقوق، تهران:‌ گنج دانش، چاپ دهم.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1381)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، چاپ دوم.
جعفری لنگرودی،‌ محمدجعفر (1384)، مقدمة عمومی علم حقوق، تهران:‌ گنج دانش، چاپ دهم.
جعفری ندوشن، علی‌اکبر (1383)، تفکیک قوا در حقوق ایران،‌ آمریکا و فرانسه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول.
حاجی ده‌آبادی، احمد (1385)، بایسته­های تقنین (با نگاهی انتقادی به قانون مجازات اسلامی) ، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، چاپ دوم.
حسینی، سیدعلی (1386)، نظم عمومی و حاکمیت قانون در اسلام، قم: سلوک جوان، چاپ اول.
روسو،‌ ژان ژاک (1388)، قرارداد اجتماعی (متن و در زمینة متن) ، ترجمة مرتضی کلانتریان، تهران: آگاه، چاپ پنجم.
شعبانی، قاسم (بی‌تا)، حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران، تهران: اطلاعات، چاپ سی‌وهفتم.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1384)، حقوق اساسی، تهران: میزان، چاپ سوم.
عمید زنجانی، عباسعلی (1385)، حقوق اساسی ایران شامل: دوره باستان، دورة اسلامی، مشروطه و جمهوری اسلامی ایران با اصلاحات بازنگری 1368،‌ تهران:‌ دانشگاه تهران، چاپ اول.
عمید زنجانی، عباسعلی (1384)، حقوق اساسی تطبیقی: حقوق اساسی کشورهای غربی و کشورهای اسلامی، تهران:‌ میزان، چاپ اول.
عمید زنجانی، عباسعلی (1387)، مبانی حقوق اساسی،‌ تهران:‌ مجد، چاپ اول.
قاضی، ابوالفضل (1380)‌، بایسته­های حقوق اساسی،‌ تهران: دادگستر، چاپ هفتم.
قاضی، ابوالفضل (1383)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، چاپ یازدهم.
کاتوزیان، ناصر (1376)، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ بیست و دوم.
موسوی خمینی، روح‌الله (بی‌تا)، صحیفة امام، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ج11.
نجفی اسفاد، مرتضی و فرید محسنی (1379)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: الهدی، چاپ اول.
هاشمی، سیدمحمد (1387)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، چاپ بیستم، ج2.

ب) سخنرانی‌ها

اصلانی، فیروز (1389)، سخنرانی علمی در خصوص تفکیک حوزة تقنین از اجرا، مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
الهام، غلامحسین (1389)، سخنرانی علمی در خصوص تفکیک حوزة تقنین از اجرا، مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
پروین، خیرالله (1389)، سخنرانی علمی در خصوص تفکیک حوزة تقنین از اجرا، مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
زارعی، محمدحسین (1389)، سخنرانی علمی در خصوص تفکیک حوزة تقنین از اجرا، مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
عمید زنجانی، عباسعلی (1389)، سخنرانی علمی در خصوص تفکیک حوزة تقنین از اجرا، مرکز تحقیقات شورای نگهبان.
مدنی،‌ سیدجلال‌الدین (1389)، سخنرانی علمی در خصوص تفکیک حوزة تقنین از اجرا، مرکز تحقیقات شورای نگهبان.