امکان سنجی عزل نمایندگان مجلس در نظام حقوق اساسی ایران

نویسندگان

1 استادیار حقوق عمومی پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 استادیار حقوق دانشگاه بجنورد

چکیده

آیا می‏توان نمایندگان پارلمان را برکنار کرد؟ این پرسشی است که باید بااحتیاط به آن پاسخ داد، به‏خصوص اینکه نمایندگی و نماینده از مفاهیم و عناصر اصلی مردم‏سالاری هستند و در صفوف ابتدایی تحدید توسط زمامداران حضور دارند. با این حال صرف اهمیت مجلس و نمایندگی موجب کنار گذاشتن نظریات در مورد قابل عزل بودن نمایندگان نمی‏شود. در این مقاله بر آنیم تا امکان برکناری و عزل نماینده‏ی مجلس را در چارچوب نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران بررسی کنیم و در کنار آن، تجارب کشورهای دیگر را هم در این موضوع بنگریم. به‏نظر می‏رسد هرچند امکان عزل نماینده در نظام حقوق اساسی ایران در مقام نظریه وجود دارد، اجرای آن نیازمند فرایندی قانونی، شفاف، منطقی و به دور از هر گونه دخالت بازی‏های جناحی و سیاسی است و شاید نبود یا عدم اطمینان به مکانیسم اجرایی، ذهن محتاط حقوقدانان را به سمت غیرقابل عزل بودن نمایندگی در مقام اجرا سوق داده است.

کلیدواژه‌ها


  1. فارسی و عربی

    1. اداره‏ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات بررسی نهایی قانون اساسی، تهران: اداره‏ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
    2. آهنگران، محمدرسول؛ صادق‏پور، محمدجعفر و علیرضا میربد (1395)، «تحلیل ماهیت نمایندگی مجلس در نظام جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه‏ی مجلس و راهبرد، سال بیست‏وسوم، ش 87، صص 295-321.
    3. ارفعی، عالیه (1372)، «پارلمان ژاپن نگاهی به چهره و ساختار»، فصلنامه‏ی مجلس و پژوهش، ش 4، 312-325.
    4. بوشهری، جعفر (1384)، حقوق اساسی؛ متون قوانین اساسی، فرانسه، آلمان، سوئیس، انگلستان و آمریکا، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    5. حایری یزدی، مهدی (1995)، حکمت و حکومت، لندن: شادی.
    6. حبیب‏نژاد، سید احمد (1384)، حقوق و وظایف نمایندگی مجلس، تهران: کانون اندیشه‏ی جوان.
    7. ــــــــــــــــــــ (1385)، «ماهیت نمایندگی با تکیه بر مفاهیم فقهی- اسلامی»، فصلنامه‏ی تخصصی فقه و حقوق، ش 8، صص 125-148.
    8. ــــــــــــــــــــ (1390)، «شرایط کاندیداتوری در انتخابات مجلس شورای اسلامی در نظام حقوق اساسی ایران با نگاهی تطبیقی»، فصلنامه‏ی علمی پژوهشی علوم سیاسی، ش 55، صص 99-130.
    9. حبیب‏نژاد، سید احمد و زهرا عامری (1396)، «امانی بودن مناصب عمومی در نظام حقوق اساسی ایران با تأکید بر اندیشه‏ی علوی»، فصلنامه‏ی علمی پژوهشی حکومت اسلامی، ش 2، صص 105-130.
    10. حسنی، حسن (1369)، مقامات عالی قوه‏ی مجریه در قانون اساسی ایران و فرانسه و مطالعه‏ی تطبیقی آن، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    11. خمینی موسوی، سید روح‏الله (1370)، صحیفه‏ی نور، تهران: وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی.
    12. دبیرنیا، علیرضا (1394)، «تحلیلی بر مفهوم نمایندگی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با نگاهی تطبیقی به اندیشه‏ی سیاسی غرب»، پژوهش تطبیقی اسلام و غرب، دوره‏ی 3، ش 1، 115-134.
    13. رنی، آستین (1374)، حکومت، ترجمه‏ی لیلا سازگار، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    14. روحانی، محمدصادق (1378)، استفتائات قضائیه، قم: سپهر.
    15. روسو، ژان ژاک (1379)، قرارداد اجتماعی، ترجمه‏ی مرتضی کلانتریان، تهران: آگاه.
    16. سلطانی، سید ناصر (1390)، «مفهوم نمایندگی در مجلس اول»، مجله‏ی پژوهش‏های حقوقی، دوره‏ی 10، ش 19، صص 137-175.
    17. عباسی، بیژن (1387)، «بررسی روش‏های اعمال مردم‏سالاری مستقیم و نیمه‏مستقیم»، فصلنامه‏ی حقوق، مجله‏ی دانشکده‏ی حقوق و علوم سیاسی، دوره‏ی 38، ش 2، صص 215-235.
    18. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1382)، کلیات حقوق اساسی، تهران: میزان.
    19. قاضی شریعت‏پناهی، ابوالفضل (1372)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: دانشگاه تهران
    20. کاویانی، محمدهادی (1387)، «بررسی مسئله‏ی انحلال مجلس خبرگان رهبری و مجلس شورای اسلامی از سوی مقام رهبری»، فصلنامه‏ی حقوق خصوصی، ش 12، صص 165-190.
    21. کاتوزیان، ناصر (1378)، گامی به‏سوی عدالت، تهران: انتشارات دانشکده‏ی حقوق و علوم سیاسی
    22. مدنی، سید جلال‏الدین (1369)، حقوق اساسی، تهران: سروش.
    23. مصباح نسب، سید روح‏الله و سید ابراهیم موسی‏زاده (1396)، «چرایی نظارت مستمر بر نمایندگان مجلس شورای اسلامی»، فصلنامه‏ی علمی-حقوقی قانون یار، دوره‏ی 3.
    24. مصباح یزدی، محمدتقی (1378)، نظریه‏ی سیاسی اسلام، قم: مؤسسه‏ی امام خمینی(ره).
    25. مکارم شیرازی (بی‏تا)، قواعد الفقهیه، قم: مدرسه‏ی امیرالمومنین (ع).
    26. مؤمن قمی، محمد (1386)، الولایه الهیه الاسلامیه، قم: جامعه‏ی مدرسین.
    27. نایینی، محمدحسین (1358)، تنبیه‏الامة و تنزیه‏الملة، توضیحات سید محمود طالقانی، قم: بوستان کتاب.
    28. نجفی اسفاد، مرتضی و فرید محسنی (1379)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: الهادی.
    29. واعظی، احمد (1380)، حکومت اسلامی، قم: مسامیر.
    30. وکیلیان، حسن (1390)، «مبانی نظری و شیوه‏های اعمال نظارت بر رفتار نمایندگان»، مجلس و راهبرد، سال هجدهم، ش 68، صص 63-107.
    31. هاشمی، سید محمد (1379)، حقوق اساسی، تهران: دادگستر.

    انگلیسی

    1. Altman, David (2011), Direct Democracy Worldwide, London: Cambridge University Press
    2. Conacher, Duff (1991), “Power to the People: Initiative, Referendum Recall and the Possibility of Popular sovereignty in Canada”, university of torento, faculty of law review, no 174.
    3. Cronin, Thomas (1999), Direct Democracy: The Politics of Initiative, Referendum and Recall, Harvard University Press.
    4. Elections BC (2003), Report of the Chief Electoral Officer on the Recall Process in British ColumbiA 16.
    5. Garrett, Elizabeth (2004), “Democracy in the Wake of the California Recall”, University of Pennsylvania Law Review, 153.
    6. Griffith, Gareth and Roth, Lenny (2010), “Recall Elections, NSW Parliamentary Library Research Service”, E-Brief 3/2010: 1-11.
    7. Hazell, Robert (2010), The Conservative-Liberal Democrat Agenda for Constitutional and Political Reform, London: The Constitution Unit
    8. Maskell, Jack (2012), Recall of Legislators and the Removal of Members of Congress from Office, Congressional Research Service.
    9. McCormick, Peter (1994), “The Recall of Elected Members”, Canadian Parliamentary Review, 17(2).
    10. Munro ,William (1916), The Initiative, Referendum and Recall, Appleton.
    11. National Conference of State Legislatures (‘NCSL’),(2011), Recall of State <http://www.ncsl.org/default.aspx?tabid=16581>
    12. Roger Scruton (1982), A Dictionary of Political Thought, Harper and Row Publishers, New York.
    13. Twomey, Anne (2011), “The Recall of Members of Parliament and Citizens”, Initiated Elections, UNSW Law Journal, Vol 34(1), 41-69.
    14. Uwe Serd ült (2015), “The history of a dormant institution:legal norms and the practice of recall in Switzerland”, Representation, 51(2): 161-172
    15. Welp, Yanina (2016), “Recall referendums in Peruvian municipalities: a political weapon for bad losers or an instrument of accountability?”, Democratization, 23 (7): 1162-1179.
    16. Wright,Tony (2015), “Recalling MPs: Accountable to Whom?”, The Political Quarterly, Vol 86, Issue 2, 289–296.
    17. Zimmerman, Joseph (1997), The Recall: Tribunal of the People, Praeger.