بررسی عدم صلاحیت وضع مقررات توسط رئیس‌جمهور در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران

نویسندگان

1 استادیار دانشکده‌ی حقوق پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق عمومی پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

از منظر وضعیت حقوقی، حقوق عمومی مبتنی بر مفهوم صلاحیت است؛ بر این اساس اصل بر عدم صلاحیت کارگزاران سیاسی و اجرایی است، مگر آنکه در قانون تصریح شود یا از لوازم ضروری اعمال صلاحیت باشد. قانون اساسی به‌مثابه‌ی میثاق ملی و سند حقوقی، سرمنشأ همه‌ی صلاحیت‌هاست. اصل 138 صلاحیت وضع مقررات را به‌صراحت منحصر در سه مقام هیأت وزیران، هر یک از وزرا و کمیسیون‌های متشکل از چند وزیر اعلام می‌دارد و از رئیس‌جمهور نامی به‌میان نمی‌آورد. سایر اصول قانون اساسی مانند اصول ۱۱۳، ۱۲۶ و۱۳۴  نیز صلاحیت رئیس‌جمهور در وضع قاعده را به‌صورت ضمنی ثابت نمی‌کند. بر این اساس، رئیس‌جمهور در نظام جمهوری اسلامی ایران، از صلاحیت وضع قاعده به‌نحو استقلالی برخوردار نیست، لکن می‌تواند نظرها و دیدگاه‌های خود را در قالب مصوبات هیأت وزیران منعکس کند.
در مقاله‌ی حاضر، نخست مفهوم صلاحیت و قاعده‌گذاری تبیین می‌شود، سپس مسئله‌ی عدم صلاحیت قاعده‌گذاری رئیس‌جمهور در پرتو اصول مذکور در قالب صلاحیت صریح و ضمنی بررسی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی(1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: اداره‌ی کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، چ اول، ج 2.  
اسماعیلی، محسن (1383)، «نقش رئیس‌جمهور در اجرای قانون اساسی»، مجله‌ی دین و ارتباطات، ش 24، صص 7-32.
امامی، محمد و کوروش استوارسنگری (1391)، حقوق اداری، تهران: خرسندی، چ اول، ج 2.
آیینه نگینی، حسین (1395)، گزارش پژوهشی با عنوان واکاوی مفهومی کلیدواژگان چند معنا در قانون اساسی، مدخل «نظارت»، تهران: پژوهشکده‌ی شورای نگهبان.
تقی‌زاده، جواد و مظفر علیکرمی (1391)، «مفهوم مسئولیت اجرای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مجله‌ی مطالعات حقوقی، ش 6، صص 1-30.
تیلا، پروانه (1387)، اصول تطبیقی قاعده‌سازی و مرزشناسی قانون و آیین‌نامه، تهران: خرسندی، چ اول.
تیلا، پروانه (1383)، «گستره‌ی صلاحیت آیین‌نامه‌سازی قوه‌ی مجریه از منظر حقوق عمومی»، مجله‌ی اطلاع‌رسانی حقوقی، ش 6، صص 32-54.
هداوند، مهدی و علی مشهدی (1388)، اصول حقوق اداری، (در پرتو آرای دیوان عدالت)، تهران: خرسندی، چ اول.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1382)، ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه‌ی گنج دانش، چ سیزدهم.
رحمت­الهی، حسین و وحید ملکی (1390)، «ماهیت حقوقی و محدوده‌ی مسئولیت اجرای قانون اساسی توسط رئیس‌جمهور»، نشریه‌ی حقوق اساسی، ش 15، صص 68-85.
رستمی، ولی (1392)، مطالعه‌ی تطبیقی جایگاه رئیس‌جمهور در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: خرسندی، چ اول.
زارعی، محمدحسین و جواد محمودی (1391)، «تحولات مربوط به قلمرو بازنگری قضایی در پرتو رویه‌های قضایی انگلستان و فرانسه»، مجله‌ی تحقیقات حقوقی، ش 55، صص 89-137.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1390)، حقوق اداری، تهران: سمت، چ پانزدهم.
علم‌الهدی، سیدحجت‌الله و امیرحسین اصل­زعیم (1391)، «بررسی ابعاد حقوقی مسئولیت رئیس‌جمهور در اجرای قانون اساسی به موجب اصل یکصدوسیزدهم قانون اساسی»، مجله‌ی مطالعات حقوقی دولت اسلامی، ش4، صص 79-109.
فلاح‌زاده، علی‌محمد (1391)، تفکیک تقنین و اجرا، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست جمهوری، چ اول.
گرجی، علی‌اکبر و یونس فتحی (1391)، «مطالعه‌ی تطبیقی نظارت بر اعمال صلاحیت‌های گزینشی»، مجله‌ی حقوقی دادگستری، ش 78، صص 211-246.
گرجی، علی‌اکبر (1388)، در تکاپوی حقوق اساسی، تهران: جنگل، چ اول.
مجموعه نظریات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دوره‌ی ششم (1386)، تهران: مرکز تحقیقات شورای نگهبان و نشر دادگستر، چ اول.
مدنی، سید جلال‌الدین (1384)، «قانون اساسی و سرگذشت رئیس‌جمهور»، ماهنامه‌ی زمانه، ش 33، صص 62-55.
مشهدی، علی و آیت‌الله جلیلی مراد (1392)، «دکترین صلاحیت تخییری در حقوق ایران و فرانسه»، مجموعه مقالات اندیشه‌ی حقوق اداری، تهران: مجد، چ اول.
مهرپور، حسین (1380)، رئیس‌جمهور و مسئولیت اجرای قانون اساسی، تهران: اطلاعات، چ اول.
واعظی، مجتبی (1389)، «مطالعه‌ی تطبیقی صلاحیت وضع آیین‌نامه با تأکید بر نظام‌های حقوقی فرانسه و ایران»، مجله‌ی نامه‌ی مفید، ش79، صص 139-162.
ویژه، محمدرضا (1392)، «تأملی بر مفهوم صلاحیت و اعمال آن در حقوق اداری»، مجموعه مقالات اندیشه‌ی حقوق اداری، تهران: مجد، چ اول.
هاشمی، محمد (1384)، حقوق بشر و آزادی­های اساسی، تهران: میزان، چ اول.
هداوند، مهدی و دیگران (1389)، آیین‌های رسیدگی در حقوق اداری (مطالعه‌ی تطبیقی)، تهران: خرسندی، چ اول.