نظریه تمدنی (طرح الگوی نوین حکمرانی) آیت‌الله خامنه‌ای با رویکردی انتقادی بر هم‌شکلی سازمانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پسادکتری علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

اقتضائات جهان کنونی و مواجهه با تمدن تجددی غرب امری اجتناب‌ناپذیر است؛ به‌ویژه زمانی که هژمونی الگوساز تمدن غربی برای دیگر جوامع تنها راه توسعه و پیشرفت معرفی می‌شود. یکی از این مصادیق الگوپذیری از غرب و مدل‌های غیر بومی پدیده‌ای است به نام «هم‎‌شکلی سازمانی» که می‌تواند زمینه را برای ناکارآمدی سازمان‌ها فراهم سازد و مانع توسعه و پیشرفت شود. ازاین‌رو، اتخاذ الگویی بومی در حکمرانی را ضروری می‌سازد. چنین الگویی را می‌توان در بیانات و سخنرانی‌های آیت‌الله خامنه‌ای ردیابی کرد. مقالة حاضر نیز در پی پاسخ به این پرسش است که نحوة مواجهة نظریة تمدن نوین اسلامی آیت‌الله خامنه‌ای با مسئلة تمدن تجددی غرب در پیشرفت و کارآمدی نهادها و سازمان‌های کشور‌ـ با نگاهی انتقادی به هم‌شکلی سازمانی‌ـ چگونه است و الگوهای بدیل آن را با چه ملاحظاتی می‌توان مفهوم‌بندی کرد. بنابراین به روش توصیفی‌ـ تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از رهیافت انتقادی و تکیه بر داده‌های پدیدارشناسانه، از جمله پدیدارشناسی تاریخی، در نهایت چنین نتیجه‌گیری شد که رهبری در برابر مظاهر تجدد غربی‌ـ از جمله هم‌شکلی و تشابه سازمانی‌ـ در پی یافتن الگویی بومی و بدیل بوده که در یک صورت‌بندی مفهومی شامل بیانیه گام دوم، الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت و نظریه نظام انقلابی در اندیشه و عمل سیاسی ایشان است که هر یک به‌ترتیب ناظر به: «راهبردی در جهت تمدن‌سازی»، «بدیل الگوی غربی و غیربومی» و «روحیة انقلابی در جهت پیشبرد اهداف» می‌شود. این ابتکار مقام معظم رهبری خطّ‌مشی راهبردی در جهت افق تمدن‌سازی نوین اسلامی و هم‌سو با طرح الگوی نوین حکمرانی قلمداد می‌شود که به لحاظ ماهوی و مبانی معرفتی تفاوت‌های قابل توجهی با الگوهای غربی و ملزومات تجددی آن دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتاب‌ها
آکوچکیان، ع. (1393). بازخوانی عقلانیت معطوف به پیشرفت (مهندسی کلام دینی در تحقق یک متاپارادایم). تهران: نشر الگوی پیشرفت (وابسته به مرکز الگوی اسلامی‌ـ ایرانی پیشرفت).
احمدی کلیسانی، م. (1403). ظرفیت‌های حکمت صدرایی در ایجاد تمدن نوین اسلامی و موانع ایجاد آن. تهران: نسل روشن.
بابایی، ح. (1393). کاوش‌های نظری در الهیات و تمدن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
بروجردی، ن. (1396). انسان انقلابی در کلام امام خامنه‌ای. تهران: دفاع.
جعفری، ا. (1382). ناکارآمدی ساختار اداری ایران (ریاست‌ـ مدیریت). تهران: روژین.
حقیقت، ص. (1394). روش‌شناسی علوم سیاسی. قم: دانشگاه مفید.
خامنه‌ای، ع. (1394). الگوی اسلامی‌ـ ایرانی پیشرفت از منظر رهبر معظم انقلاب. به ‌کوشش مرکز پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی صدرا. تهران: انقلاب اسلامی.
خوشدونی، م.، حسینی‌فاضل، س.م.، زمانی‌محجوب، ح.، و کاظم‌زادة مزرعه، ه. (1402). تمدن نوین اسلامی و ولایت فقیه. قم: پژوهشگاه علوم انسانی امام صادق(ع).
رابرتسون، ر. (1393). جهانی شدن، تئوری‌های اجتماعی و فرهنگ جهانی. مترجم: کمال پولادی. تهران: ثالث.
رجبی، ع.‌ا. (1400). تمدن نوین اسلامی؛ چالش‌ها و راهبردها. قم: دفتر نشر معارف.
سریع‌القلم، م. (1386). عقلانیت و آیندة توسعه‌یافتگی ایران. تهران: مرکز پژوهش‌های علمی و استراتژیک خاورمیانه.
سبحانی، ح. (1393). جست‌وجوی آمایش پیشرفت در بنیان‌های قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: مرکز الگوی اسلامی‌ـ ایرانی پیشرفت.
طریحی، ف. (1362). مجمع ‌البحرین. تحقیق: سید احمد الحسینی. تهران: مرتضوی.
غلامی، ر. (1396). فلسفة تمدن نوین اسلامی. تهران: سورة مهر.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1388). تدوین: بهرام تاجانی. تهران: اندیشة عصر.
قوام، ع. (1389). چالش‌های توسعة سیاسی. تهران: قومس.
کاستلز، م. (1380). قدرت هویت. مترجم: حسن چاوشیان. تهران: طرح نو.
کینگ، آ.د. (1395). فرهنگ، جهانی شدن و نظام جهانی. مترجم: سید رضا صالحی امیری و مسعود نیازمند. تهران: چشمه.
میرباقری، م. (1398). عصر جدید: خوانشی از مفاهیم و راهبردهای بیانیه گام دوم. قم: تمدن نوین اسلامی.
منوچهری، ع. (1390). رهیافت و روش در علوم سیاسی. تهران: سمت.
نبوی، ع. (1393). جایگاه مبانی و راهبردهای عدالت اجتماعی در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. تهران: مرکز الگوی اسلامی‌ـ ایرانی پیشرفت.
وحدت، ف. (1395). رویارویی فکری ایران با مدرنیت. مترجم: مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.
همایون، م.ه. (1398). چهل ستون تمدن: مبانی حکمی و مهدوی تمدن نوین اسلامی. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
مقالات
اکبری، ا.، رسولی، م.، عبدالحسین‌زاده، م.، عبدالحمید، م.، و همت‌آبادی، ح. (1402). شناسایی و دسته‌بندی ابزارهای نرم در نظام حکمرانی و خطّ‌مشی‌گذاری. مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، د 13، ش 49، 2 ـ 32. Doi:.org/10.22034/sspp.2024.2012040.3491.
ابوالقاضی، س. (1394). تمدن‌سازی نوین اسلامی؛ بایدها و نبایدها. اندیشة تمدنی اسلام، س 1، ش 1، 128 ـ 139.
باباجانی، ج. (1397). تحول در نظام حسابداری بخش عمومی؛ فهم متفاوت از یک پدیده. حسابرس، ش 95، 66 ـ 80.
اکرمی‌نیا، م. (1398). بیانیة گام دوم در قاب راهبردی. درآمدی بر بیانیة گام دوم انقلاب اسلامی، سازمان عقیدتی سیاسی آجا، 21 ـ 59.
پارسانیا، ح. (1391). توسعة اسلامی و مدیریت تدارکاتچی‌مآبانة علم. نشست اندیشه‌های راهبردی الگوی اسلامی‌ـ ‌ایرانی پیشرفت. تهران: پیام عدالت.
توکلی، ا. (1391). توسعه، سیاست، و اخلاق. نشست اندیشه‌های راهبردی الگوی اسلامی‌ـ ایرانی پیشرفت. تهران: پیام عدالت.
صفرزاده، م.، گزدرازی، ج.، و فراهانی، ز. (1400). تغییرات حسابداری و اصول فرابودجه در بخش عمومی: مروری بر مفاهیم و ادبیات با تأکید بر ایزومورفیسم نهادی. حسابداری و بودجه‌ریزی بخش عمومی، س 2، ش 4، 39 ـ 63.
طالبی، ا. (1378). تجددگرایی، سنت‌گرایی، و احیاگری (نقدی بر الگوهای فکری مسلط و مروری بر جنبه‌های احیاگرانة اندیشة امام خمینی(ره). مجموعه مقالات کنگرة بین‌المللی امام خمینی(ره) و احیای تفکر دینی. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
عالمی‌نیسی، م. (1400). رویکرد مارپیچ تکاملی به تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ آسیب‌شناسی رویکردهای موجود و پیشنهاد رویکرد جایگزین. مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، د 11، ش 40، 252 ـ 276.
عبدالملکی، ه.، نظامی‌پور، ق.، و عشایری، ط. (1397). نظریة گذار تمدنی به مثابة راهبردی برای تحقق تمدن نوین اسلامی با تأکید بر بیداری اسلامی. مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، د 1، ش 1، 115 ـ 151.
مصباحی‌مقدم، غ. (1391). گامی به‌ سوی تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. نشست اندیشه‌های راهبردی الگوی اسلامی‌ـ ایرانی پیشرفت. تهران: پیام عدالت.
میرمحمدی، م. و حسن‌پور، ا. (1390). نظام اداری ایران: تحلیلی بر مشکلات و چالش‌ها. چشم‌انداز مدیریت دولتی، ش 8، 9 ـ 22.
سایت
خامنه‌ای، ع. (1368[الف]). بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم قم. برگرفته از سایت رسمی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir.
ــــــــــ. (1368[ب]). بیانات در دیدار وزیر، مسئولان وزارت امور خارجه، و رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور. برگرفته از سایت رسمی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir.
ــــــــــ. (1370). بیانات در جمعی از مهمانان خارجی. برگرفته از سایت رسمی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir.
ــــــــــ. (1373). بیانات در دیدار زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی. برگرفته از سایت رسمی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir.
ــــــــــ. (1374[الف]). بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت. برگرفته از سایت رسمی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir.
ــــــــــ. (1374[ب]). بیانات در خطبه‌های نماز جمعه. برگرفته از سایت رسمی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir.
ــــــــــ. (1377). بیانات در دیدار جمعی از روحانیون. برگرفته از سایت رسمی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir.
ــــــــــ. (1390[الف]). بیانات در دیدار دانشجویان کرمانشاه. برگرفته از سایت رسمی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir.
ــــــــــ. (1390[ب]). بیانات در خطبه‌های نماز جمعة تهران. برگرفته از سایت رسمی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir.
ــــــــــ. (1394). بیانات در دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامى‌»، برگرفته از سایت رسمی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir.
ــــــــــ. (1397). بیانیة گام دوم انقلاب خطاب به ملت ایران. برگرفته از سایت رسمی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir.
ــــــــــ. (1403). بیانات در دیدار تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی بخش خصوصی. برگرفته از سایت رسمی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای: https://farsi.khamenei.ir.
سعیدی، م. (1403). تلة ایزومورفیسم پیشِ روی ایران: مسئله‌ای که مانع توسعه می‌شود. کد خبر: 2025310. برگرفته از سایت سیاست دیپلماسی ایرانی: https://irdiplomacy.ir/fa/news.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1403). پویایی‌شناسی نظام اداری در ایران. کد خبر: 210، شمارة مسلسل: 20187، دفتر مطالعات اجتماعی.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1397الف). تقدم اصلاح بوروکراسی و حاکمیت قانون بر دمکراسی: معرفی و نقد کتاب نظم و زوال سیاسی، اثر فرانسیس فوکویاما. کد خبر: 220، شمارة مسلسل 16025، معاونت پژوهش‌های اقتصادی.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1397[ب]). چگونه بوروکراسی ناکارآمد مانع اجرای قانون می‌شود؟. کد خبر: 220، شمارة مسلسل: 16068، معاونت پژوهش‌های اقتصادی.