«تناسب» به مثابه معیاری برای «نظام اداری صحیح» در پرتو نظرات شورای نگهبان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 استادیار گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکدۀ حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)

10.22034/qjplk.2025.2108.1890

چکیده

بند 10 اصل 3 قانون اساسی یکی از وظایف دولت جمهوری اسلامی ایران را «ایجاد نظام اداری صحیح و حذف تشکیلات غیر ضرور» برشمرده است. عبارت «نظام اداری صحیح» تصریح‌شده در این بند مفهومی گسترده است که امکان برداشت‎های متعدد از آن وجود دارد و با توجه به اینکه تاکنون در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران تعریف دقیق و مشخصی برای این بند و ضوابط و شاخص‎های آن ارائه نشده تبیین این مفهوم می‌تواند اقدامی مؤثر در زمینه ایجاد آن تلقی شود. در این پژوهش به منظور روشن‎تر شدن ضوابط و شاخص‎های مفهوم «نظام اداری صحیح» به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که در نظرات شورای نگهبان «تناسب» چه جایگاهی دارد و در صورت پذیرش این موضوع در نظرات شورا این شورا چه نسبتی را میان تناسب و نظام اداری صحیح برقرار کرده است. این پژوهش با بهره‎گیری از روش توصیفی‌ـ‌ تحلیلی و با توجه به کاربرد متعدد استناد شورای نگهبان به بند 10 اصل 3 قانون و با استدلال به اصل تناسب اثبات می‎کند اصل تناسب به عنوان یک شاخص در نظام اداری صحیح مورد توجه شورای نگهبان قرار گرفته است. بنابراین در نظام اداری صحیح در جمهوری اسلامی ایران اصل تناسب با در نظر گرفتن مقتضیات خاص نظام جمهوری اسلامی ایران باید رعایت شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتب
ابراهیمی، م.، و همکاران (1398). بازخوانی تحلیلی قانون اساسی مبتنی بر مشروح مذاکرات تصویب قانون اساسی (1358). تهران: پژوهشکده شورای نگهبان. ج 1.
ادارة کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364). صورت مشروح مذاکرات مجلس نهایی بررسی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. ج 1.
پتفت، آ.، و مرکزمالمیری، ا. (1395). مفهوم و قلمرو اصول کلی حقوق اداری، امکان، و چگونگی استناد به آن در رسیدگیهای قضایی. تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
فرکیش، ه. (1398). نظام اداری صحیح: مبانی، مؤلفهها و راه‌کارها. تهران: میزان.
مرادی برلیان‌، م. (1393). اصل تناسب در نظام حقوق اتحادیه اروپایی با نگاهی به آرای دیوان عدالت اداری ایران. تهران: خرسندی.
موسی‌زاده، ا.، و دانش‎ناری، ز. (1396). مبانی و الزامات نظام اداری صحیح در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: خرسندی.
نکویی، م. (1392). نگرشی نو و تحلیلی بر قانون رسیدگی به تخلفات اداری. تهران: افق اندیشه.
هداوند، م.، و مشهدی، ع. (1395). اصول حقوق اداری در پرتو آرای دیوان عدالت اداری. چ 4. تهران: خرسندی.
هداوند، م. (1389). حقوق اداری تطبیقی. تهران: سمت. ج 2.
هداوند، م.، و همکاران (1389). آیینهای تصمیمگیری در حقوق اداری (مطالعات تطبیقی). تهران: خرسندی.
مقالات
اصفهانی، ب.، و نیاورانی، ص. (1401). کاربست اصل تناسب در حقوق عمومی، ابزار و سنجة نظارتی در پیشگیری از فساد اداری و مبارزه با آن. حقوق اداری، س 10، ش 33.
باصری، ب.، و فقیه‌حبیبی، ع. (1402). کاربست مفهوم «عدالت اداری» در آرا و رویه دیوان عدالت اداری. پژوهشهای نوین حقوق اداری، س 5، ش 15.
تقی‌زاده، ج. (1386). مسئلة اساسی‌سازی نظم حقوقی. پژوهشهای حقوقی شهر دانش، ش 11.
حیاتی، ع. (1397). مفهوم «اصل حقوقی» و مقایسه آن با «قاعدة حقوقی» (مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و فرانسه). دانش حقوق مدنی، س 7، ش 2.
رحمانی، ز. (1399). مطالعة تطبیقی حق ادارة خوب در کد اروپایی رفتار خوب اداری و نظام حقوقی ایران با تأکید بر دو اصل قانونی بودن و تناسب. پژوهشهای نوین حقوق اداری، س 2، ش 3.
رستمی، و.، و سلیمی، ح. (1397). اصل تناسب در نظارت قضایی بر اِعمال صلاحیت‌های اختیاری در حقوق اداری انگلستان. مطالعات حقوق عمومی، د 48، ش 4.
زارعی، م.، و مرادی‌برلیان، م. (1393). مفهوم و جایگاه اصل تناسب در حقوق اداری با نگاه ویژه به نظام حقوقی اتحادیه اروپا. تحقیقات حقوقی، ش 66.
صابری، ع.، و طحان‌نظیف، ه. (1400). مجلس شورای اسلامی و لزوم ارزیابی تأثیرات قانون در مرحله تقنین. دانش حقوق عمومی، س 10، ش 34.
کدخدایی، ع.، و بهادری‌جهرمی، م. (1397). ضرورت تفسیر قانون اساسی در پرتو ویژگی‎های این قانون. مطالعات حقوق عمومی، د 48، ش 1.
میراحمدی، ف.، مجتهدی، م.، و واعظی، م. (1398). بررسی نظریه «اساسی‌سازی» حقوق اداری در پرتو قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. حقوق اداری، س 7، ش 21.
میرسپاسی، ن. (1378). نگرشی راهبردی بر نظام اداری و توسعه. فرایند مدیریت و توسعه، د 13، ش 1.
هداوند، م.، و کاظمی، د. (1392). تأملی بر اصول مدرن حقوق اداری در قانون مدیریت خدمات کشوری (تحلیل ماده 90 قانون مدیریت خدمات کشوری). راهبرد، س 22، ش 67، 63 ـ 93.
اسناد و مدارک
آریان‌نژاد، ع. (1402). نظام اداری صحیح در پرتو نظرات شورای نگهبان. پژوهشکده شورای نگهبان، شماره مسلسل 1402025.
نظرات استدلالی شورای نگهبان در خصوص مصوبات مجلس (1400). طرح الزام به ثبت رسمی معاملات اموال غیر منقول (مرحلة دوم). پژوهشکده شورای نگهبان. کد گزارش 1400018.
نظرات استدلالی شورای نگهبان در خصوص مصوبات مجلس (1400). طرح تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار. پژوهشکده شورای نگهبان. کد گزارش 14010308.
نظرات استدلالی شورای نگهبان در خصوص مصوبات مجلس (1400). طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده. پژوهشکده شورای نگهبان. قابل دسترس در: https://B2n.ir/shora1400.
نظرات استدلالی شورای نگهبان در خصوص مصوبات مجلس (1400). لایحة نظام رتبه‌بندی معلمان. پژوهشکده شورای نگهبان، کد گزارش 14001026.
نظرات استدلالی شورای نگهبان در خصوص مصوبات مجلس (1401). طرح مانع‌زدایی از توسعة صنعت برق. پژوهشکده شورای نگهبان. کد گزارش 1401717.
نظرات استدلالی شورای نگهبان در خصوص مصوبات مجلس (1402). طرح تشکیل سازمان پدافند غیر‌ عامل. پژوهشکده شورای نگهبان، کد گزارش 140207101.
منابع لاتین
Andreescu, M. (2011), Principle of proportionality, Criterion of
Legitimacy in the Public Law, lex ET Scientia. Juridical series, Vol.1.
Thomas, R. (2000), Legitimate Expectations and Proportionality in Administrative Law, Hart Publishing, Oxford.