شیوه‌های نظارت بر مصوبات شوراهای فراقوه‌ای در نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران

2 استادیار گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکدۀ حقوق، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران

10.22034/qjplk.2025.2109.1891

چکیده

در جمهوری اسلامی ایران در کنار مجلس شورای اسلامی نهادهای دیگری را نیز می‌توان مشاهده کرد که به قاعده‌گذاری در حدود متفاوت می‌پردازند. شوراهای فراقوه‌ای‌ـ نظیر شورای ‌عالی انقلاب ‌فرهنگی، شورای ‌عالی فضای مجازی، شورای ‌عالی هماهنگی اقتصادی سران قواـ از این ‌دست هستند. با پذیرش این واقعیت که شوراهای فراقوه‌ای در نظام حقوقی ایران قواعد حقوقی وضع می‌کنند، مسئله‌ای که بسیار مهم به نظر می‌رسد سازکار نظارتی به منظور بررسی رعایت وضع قاعده در حوزة صلاحیت توسط این نهادها و مغایرت یا عدم مغایرت یا مطابقت با هنجارهای برتر در جریان قاعده‌گذاری است. این پژوهش با رویکرد توصیفی‌ـ تحلیلی به دنبال پاسخ به این پرسش است که با چه شیوه‌ای نظارت بر مصوبات این شوراها قابل‌ تحقق است. نظارت بر مصوبات شوراهای فراقوه‌ای از چند طریق نظارت مردمی و همگانی، نظارت رئیس‌جمهور به جهت ریاست بر این شوراها، نظارت مقام رهبری، و نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان ممکن دانسته شد. هرچند نظارت قضایی دیوان عدالت اداری طبق قانون جدید دیوان در سال 1402 با ملاحظاتی همراه است، نظارت عام قضات محاکم در ارتباط با مصوبات این‌گونه شوراها نیز قابل ‌تأمل است. همچنین نظارت هیئت عالی نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام و شورای نگهبان بر مصوبات شوراهای‌ فراقوه‌ای نیز پیشنهاد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


کتب
خانی، م. و همکاران (1402). آشنایی با قوانین و مقررات مولدسازی دارایی‌های دولت. تهران: اداره کل حقوقی، املاک، و تنظیم مقررات وزارت بهداشت، درمان، و آموزش پزشکی.
راسخ، م. (1396). حق و مصلحت. چ 5. تهران: نی.
ـــــــ (1398). نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی. چ 6. تهران: دراک.
کعبی‌نسب، ع. (1393). تحلیل مبانی اصل چهارم قانون اساسی. تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
مقدسی، م.، و اکبری، ا. (1397). جایگاه حقوقی و صلاحیت‌های شورای‌ عالی امنیت ملی. تهران: مجد.
مولابیگی، غ.، و محمدی احمدآبادی، ح. (1402). صلاحیت و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری. چ 7. تهران: جنگل.
نورایی، م. (1399). بررسی چالش تعدد مراجع قانون‌گذاری با مطالعه موردی وقف دانشگاه آزاد؛ تحلیل وقایع روز از دیدگاه حقوق عمومی. چ 3. تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
هاشمی، س. م. (1394). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصول و مبانی کلی نظام. تهران: میزان. ج 1.
ــــــــــــــ. (1399). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، حاکمیت و نهاد‌های سیاسی. چ 30. تهران: میزان. ج 2.
مقالات
پیرنیا، ک.، و ابریشمی‌راد، م. (1402). نظـــارت بـــر مصوبـــات شورای عالی فضای مجازی در نظام حقوقی ایران. پژوهش‌های نویـن حقوق اداری، 5(17)، 367 ـ 391.
حاجی‌علی‌خمسه، م.، مسعودیان، م.، و فعلی، ح. (1399). سازکار مطلوب نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی. دانش حقوق عمومی، 9(30)، 25 ـ 50.
درویشوند، ا. (1402). صلاحیت هیئت عمومی دیوان عدالت اداری در رسیدگی به شکایت از مصوبات شورای‌ عالی انقلاب ‌فرهنگی و شورای ‌عالی فضای مجازی. دولت و حقوق، 4(2)، 96 ـ 106.
عباسی، ب.، و شیدایی، ن. (1402). جایگاه شورای ‌عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا و مصوبات آن در نظم حقوق اساسی. تحقیقات حقوقی، 26(103)، 181 ـ 206.
منصوریان، م.، و فرهمند، م. (1403). امکان‌سنجی استناد قضات به قانون اساسی در عدم اجرای قوانین مغایر با آن. دانش حقوق عمومی، 13(2)، 133 ـ 154.
پایان‌نامه‌ها
ابراهیمی، م. (1390). تحلیل حقوقی صلاحیت و اختیارات شورای‌ عالی انقلاب ‌فرهنگی در حقوق اساسی ایران. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. تهران. دانشگاه تهران.
آیینه‌نگینی، ح. (1394). صلاحیت مقررات‌گذاری رئیس قوة قضاییه و نظارت بر آن. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. تهران. دانشگاه تهران.
خورشیدی، ح. (1385). ابعاد حقوقی تصمیمات شورای ‌عالی انقلاب ‌فرهنگی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. شیراز. دانشگاه شیراز.
سرلک، ا. (1399). قلمرو صلاحیت شورای عالی اداری و نظارت بر آن در پرتو اصل حاکمیت قانون. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. تهران. دانشگاه شهید بهشتی.
قوانین و مقررات
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358 و بازنگری 1368.
قانون دیوان عدالت اداری مصوب 1392 با اصلاحات 1402.
قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر مصوب 1394.
آیین‌نامه نظارت بر حُسن اجرای سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری مصوب 21/06/1402.
آیین‌نامه داخلی شورای ‌عالی انقلاب ‌فرهنگی مصوب 1402.
آیین‌نامه داخلی شورای نگهبان مصوب 1379.
آیین‌نامه داخلی شورای‌ عالی فضای مجازی مصوب 1391.
سند تحول شورای‌ عالی انقلاب ‌فرهنگی مصوب 1401.
پایگاه‌های اینترنتی
پایگاه خبری اختبار به نشانی: ekhtebar.ir.
سامانه جامع نظرات شورای نگهبان به نشانی: http:// nazarat.shora-rc.ir.
پایگاه اینترنتی آرای دیوان عدالت اداری به نشانی: https://divan-edalat.ir/nht-detail/13169.
پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست‌جمهوری به نشانی: https://president.ir/fa/151712.