جایگاه هیأت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه در دادرسی اساسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران ، ایران

2 دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران ، ایران

چکیده

دادرسی اساسی به‌عنوان سازوکاری برای تضمین منحرف نشدن از قانون اساسی و صیانت از برتری این قانون در سلسله‌مراتب قواعد حقوقی، دو کارکرد اصلی دارد: نظارت بر مصوبات قوه مقننه از نظر مغایرت نداشتن با قانون اساسی و رفع تعارض در صلاحیت‌ها میان نهادهای عمومی. با این حال، در ایران به‌دلیل نبود ساختاری نهادینه درباره کارکرد دوم، این موضوع چندان در کانون توجه پژوهشگران حقوق عمومی قرار نگرفته است.
اما به‌نظر می‌رسد در پی تأسیسی به‌نسبت نوظهور در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران به نام «هیأت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه» که مستند به بند 7 اصل 110 قانون اساسی و حکم مندرج در ذیل این اصل با ابتکار رهبری شکل گرفت، زمان آن فرارسیده است که به این کارکرد دادرسی اساسی نیز توجه شایسته‌ای معطوف شود.
ازآن‌جا که هیأت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه وظیفه‌ای جز رفع تعارض در صلاحیت‌ها بر مبنای قانون اساسی بر عهده ندارد، این مقاله به روش تحلیلی و تطبیقی، از یک‌سو، کارکرد هیأت مذکور را در مقام دادرسی اساسی شناسایی کرده و از سوی دیگر، با بررسی تطور سازوکار حل اختلاف در نظام جمهوری اسلامی ایران، همچنین مقایسه ماهیت حقوقی و صلاحیت‌های کنونی هیأت یادشده با نهادهای مشابه در دیگر کشورها، چشم‌انداز تبدیل آن به نهادی اساسی در بازنگری قانون اساسی را مطمح نظر قرار داده است.

کلیدواژه‌ها


منابع
الف: کتاب‌‌ها
1- اداره کل قوانین و مقررات مجلس شورای اسلامی، (1369)، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، ج 2 و3.
2- آجرلو، اسماعیل، (1395)، حقوق اساسی کشورهای اسلامی، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
3- پروین، خیرالله، (1393)، مبانی حقوق عمومی، تهران: سمت.
4- خسروی، حسن، (1390)، حقوق اساسی 1، تهران: دانشگاه پیام نور.
5-  ________، (1392)، حقوق اساسی 2، تهران: دانشگاه پیام نور.
6- راسخ، محمد، (1390)، نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی، تهران: دراک.
7- طباطبایی موتمنی، منوچهر، (1393)، حقوق اساسی، تهران: میزان، چ پانزدهم.
8- عباسی، بیژن،  (1393)، مبانی حقوق عمومی، تهران: دادگستر.
9- _______، (1394 ]الف[)، حقوق اساسی تطبیقی، تهران: دادگستر.
10- ______، (1394]ب[)،  مبانی حقوق اساسی،  تهران: جنگل، ویراست سوم.
11- عمید زنجانی، عباسعلی، (1385)، حقوق اساسی ایران، شامل دوران باستان، دوره اسلامی، مشروطه و جمهوری اسلامی با اصلاحات بازنگری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
12- غمامی، سید محمدمهدی و دیگران، (1393)، دادرسی اساسی تطبیقی، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
13- فاورو، لویی، (1393)، دادگاه‌های قانون اساسی (الگوی اروپایی دادرسی اساسی)، ترجمه علی‌اکبر گرجی ازندریانی، تهران: جنگل، ویراست دوم.
14- فرکمان، آنکه و توماس وگریش، (1388)، دادگستری در آلمان، ترجمه محمد صادری توحیدخانه و حمید بهره‌مند بگ‌نظر، تهران: سمت.
15- گرجی ازندریانی، علی‌اکبر، (1394)، مبانی حقوق عمومی، تهران: جنگل، ویراست سوم.
16- مرکز تحقیقات شورای نگهبان، (1389)، مجموعه نظریات شورای نگهبان، تهران: معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری، چ دوم، ویرایش اول.
17- مهرپور، حسین، (1393)، مختصر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دادگستر.
18- واعظی، سیدمجتبی، (1390)، دادگستری اساسی، تهران: جنگل.
19- ویژه، محمدرضا، (1394)، کلیات حقوق اساسی، تهران: سمت.
ب: مقاله‌‌ها
1- پروین، خیرالله، (1394)، «جستاری بر اندیشه دادرسی اساسی در جهان»، نشریه مطالعات حقوق تطبیقی، دوره 6، ش1، 83-61
2- حبیب‌زاده توکل و مصطفی منصوریان، (1392)، «وظایف و اختیارات دادگاه عالی فدرال جمهوری عراق»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، ش 6، 110-89.
3- گرجی ازندریانی، علی‌‌‌اکبر، (1386) «از حقوق اساسی آرمان‌گرا تا حقوق اساسی واقع‌گرا: طرح تاسیس درس حقوق دادرسی اساسی (ترافعات حقوق اساسی)»،  نشریه حقوق اساسی، ش 8.، 14-8.
4- ______________ و مرتضی رضایی، (1393)، «حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه در جمهوری اسلامی ایران»، مجله حقوقی دادگستری، ش 85، 144-113.
5- غمامی، سید محمدمهدی و حسین خلف رضایی، (1392)، «سازوکارهای حل اختلاف و تنظیم روابط قوا در نظام جمهوری اسلامی ایران (با مطالعه تطبیقی دیگر نظام های حقوقی)»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، ش 5، 82-61.
6- منصوریان، مصطفی و مسعود اخوان فرد، (1392)، «وظایف و کارویژه‌های دادگاه قانون اساسی جمهوری ایتالیا»، فصلنامه دانش حقوق عمومی، ش 4، 93-73.
7- هامون، فرانسیس و سلین واینز، (1383)، «صیانت از قانون اساسی در فرانسه و ایالات متحده» ترجمه محمد جلالی، نشریه حقوق اساسی، ش 2، 128-79.
ج: گزارش‌ها
1- درویشوند، ابوالفضل، (1390)، «بررسی جایگاه هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوا سه‌گانه»، دفتر حقوقی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ش مسلسل 12045.
2- صورت مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، اجلاسیه دوم، جلسه دویست و شصت و سوم، تاریخ 3/2/1365، روزنامه رسمی، ش 12013، ص 20.
د: منابع اینترنتی
1- دبیرخانه هیات عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه، «گزارش اهم اقدامات هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه» خبرگزاری مهر، 6/9/1390، در دسترس به نشانی: http://www.mehrnews.com/news/1470969، آخرین مراجعه در 20/9/1397.
2- دفتر مقام معظم رهبری، «رئیس و اعضای هیأت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه گانه منصوب شدند»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، 3/5/1390، در دسترس به نشانی: http://www.leader.ir/fa/content/8392، آخرین مراجعه در 17/12/1397.
3- زارعی، سعدالله، «جایگاه حقوقی و سیاسی هیأت عالی حل اختلاف»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، 8/5/1390، در دسترس به نشانی: http://farsi.khamenei.ir/others-note?id=16813، آخرین مراجعه در 1/10/1397.
4- گرجی ازندریانی، علی‌اکبر، «در جایگاه دادرس اساسی»، ماهنامه علوم انسانی مهرنامه، شماره 15، شهریور 1390، در دسترس به نشانی: http://www.mehrnameh.ir/article/2567، آخرین مراجعه در 6/10/1397.
5- هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، «اختلاف تفسیر برخی اصول قانون اساسی را حل کردیم»، خبرگزاری فارس، 18/6/1391، در دسترسی به نشانی: http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910618000998، آخرین مراجعه در 1/10/1397.